Γιώργος Βέης, Εκεί

Γιώργος Βέης, Εκεί, Κέδρος 2019, σελ. 301

Η παρακάτω βιβλιοκριτική δημοσιεύτηκε στο Λέξημα

  Ο γύρος του κόσμου σε… αλήθεια σε πόσα χρόνια; Πάντως ο Γιώργος Βέης έχει γράψει για όλα τα μέρη που έχει πάει, και δεν είναι και λίγα, κυρίως ως πρέσβης: κι εκεί, κι εκεί, κι εκεί… Εκεί, πού;

  Στο τελευταίο του βιβλίο μας ξεναγεί στο Βιετνάμ, στην Ινδονησία, όπου γνώρισε και παντρεύτηκε την αγαπημένη του Κλάρα, την Ιαπωνία, την Κίνα, το Καμερούν, και τέλος τη Γερμανία.

  Δεν είμαι μόνο λάτρης της ποιητικής πρόζας του Γιώργου, καθώς και της ποίησής του φυσικά, αλλά και των χωρών στις οποίες μας ξεναγεί με το τελευταίο του βιβλίο.

  Το Βιετνάμ; Πόσοι δεν το θαυμάσαμε για τον αγώνα του ενάντια στους αμερικάνους ιμπεριαλιστές, αγώνας από τον οποίο βγήκε νικητής; Την Ιαπωνία και την Κίνα; Μα το βιβλίο μου «Εισαγωγή στο θέατρο της Ιαπωνίας και της Κίνας» αποτελεί μια απόδειξη της αγάπης μου για αυτές τις χώρες.

  Υπάρχουν και άλλες.

  Έχω γράψει για όλες τις ταινίες του Yasujiro Ozu και σχεδόν για όλες του Kenzi Mizoguchi, και έχω αναρτήσει στο youtube όσες ταινίες τους δεν ήσαν ήδη αναρτημένες (με αγγλικούς υπότιτλους φυσικά), για τους λάτρεις του ιαπωνικού σινεμά, καθώς και έργα Καμπούκι και Νο, τα οποία είχα μεταγράψει σε mpeg 4 από τις κασέτες που μου έστειλε ο γιαπωνέζος pen friend μου Otani Toshinori, για να εισπράξω άπειρες ευχαριστίες μέχρι τώρα. Όσο για την Κίνα, έχω γράψει επίσης για όλες τις ταινίες της κινηματογραφικής τριανδρίας της, Zhang Yimou, Cheng Kaige και Fengxiaogang, και όχι μόνο. Τα κινέζικα είναι επίσης μια από τις γλώσσες που ξέρω (εν τάξει, τα μισοξέρω).

  Με συγκίνησε η ποιητική παρουσίαση της όπερας του Πεκίνου από τον Γιώργο, μιας όπερας που μου άρεσε όλο και περισσότερο καθώς εντρυφούσα στους κώδικές της. Θα παραθέσω ένα χαρακτηριστικό απόσπασμα.

  «Εκεί δηλαδή που συνυπάρχουν αρμονικά οι όντως θεαματικές επιδόσεις των πολεμικών τεχνών, οι λαλίστατες αντιπαραθέσεις μιας πηγαίας αθωότητας και μιας απροκάλυπτης διαβολής. Οι αλάνθαστες ακροβατικές επιδείξεις, ως παρένθετες ενδείξεις της ακεραιότητας των αβαρών, αίφνης, σωμάτων που ίπτανται, υπογραμμίζουν τη σχέση των δρώμενων με τη γυμναστική του αφηγηματικού ιδιώματος. Οι λέξεις είναι κι αυτές εκδηλώσεις του σώματος. Οι δε αλλεπάλληλες μονομαχίες του άγραφου δικαίου και του όντως πολυμήχανου αδίκου, αλλά και οι λεπταίσθητες αποχρώσεις των κρίσιμων ερωτικών εξομολογήσεων, συμπληρώνουν τις κύριες θεματικές επιλογές» (σελ. 242).

  Φτάνοντας στη Γερμανία στραβομουτσουνιάζω. Οι συνειρμοί με την γερμανική κατοχή, τους ναζί και τον Χίτλερ δημιουργούνται αυτόματα, αλλά ευτυχώς έρχονται άλλοι συνειρμοί και τους πλακώνουν, η ενάτη συμφωνία του Μπετόβεν, ο «Μαγικός αυλός» του Μότσαρτ, το πρώτο κονσέρτο για πιάνο και ορχήστρα του Μπραμς, χωρίς να ξεχνούμε βέβαια το Νίτσε, τον Γκαίτε και τον Τόμας Μαν.

  Όμως στα ταξιδιωτικά του Βέη the medium is not the only message. Απολαμβάνουμε την ποιητική του πρόζα, αλλά ταυτόχρονα πληροφορούμαστε για πάρα πολλά ενδιαφέροντα πράγματα για αυτές τις χώρες, για ήθη και έθιμα, για χώρους, για ιστορικά πρόσωπα. Και φυσικά, όπως κάνει πάντα ο Γιώργος, βάζει ως μότο φράσεις και αποσπάσματα διαφόρων συγγραφέων, διάσημων και μη, ενώ τους παραθέτει συχνά και μέσα στα κείμενα. Θα παραθέσω ένα μότο, απόσπασμα από τον Καστοριάδη, που μου άρεσε ιδιαίτερα.

  «Δεν εφεύρε η Ευρώπη τον πόλεμο, το μίσος προς τους άλλους, το ρατσισμό, την υποδούλωση, τις σφαγές εξόντωσης, την αναγκαστική πολιτιστική αφομοίωση: η καταγεγραμμένη ιστορία ξεχειλίζει απ’ αυτά. Η Ευρώπη τα εφάρμοσε και αυτή, μα η ιδιαιτερότητά της είναι πως όλα αυτά στην Ευρώπη αμφισβητήθηκαν και πολεμήθηκαν από μέσα» (σελ. 261).

  Να σημειώσουμε όμως ότι ο αντισημιτισμός, μια εκδοχή του ρατσισμού, στην Ευρώπη δημιουργήθηκε και άνθισε.   

  Μας άρεσαν ιδιαίτερα στιγμιότυπα που αφηγείται από τα ταξίδια του σ’ αυτές τις χώρες. Το «παιδί με τη σφυρίχτρα» (εγώ τιτλοφορώ έτσι το απόσπασμα) είναι από τα πιο χαρακτηριστικά.

  Ένα παιδάκι (στο Βιετνάμ αυτό) του δίνει τη σφυρίχτρα του να σφυρίξει για να ξεβουλώσει. Ο Γιώργος το κάνει. Ξεβουλώνει, του την επιστρέφει. Αυτό σφυρίζει. «Η σφυρίχτρα ακούγεται καθαρά για λίγο ακόμη μέσα στο σούρουπο. Είναι μια ωδή αυτοπεποίθησης. Η δίνη της κυκλοφορίας φαίνεται να υποχωρεί. Η σφυρίχτρα εξ ορισμού εχθρός του χάους, ελέγχει την τάξη. Το αίτημα της αρμονίας στα χείλη ενός παιδιού» (σελ. 45).

  Κι αυτό στο Βιετνάμ:

  «Οι γονείς, ακούω, πιστεύουν ακράδαντα ακόμη και σήμερα ότι τα παιδιά τους ευνοούνται κατά πολύ, σημειώνοντας εμφανή πρόοδο στις σχολικές τους επιδόσεις, αν περάσουν έστω και μια φορά από τον κήπο του Ναού της Λογοτεχνίας» (σελ. 52).

  Οι δικοί μας δεν είναι τόσοι καθυστερημένοι ώστε να έχουν τέτοιες προλήψεις. Εξάλλου εμείς δεν έχουμε Ναό της Λογοτεχνίας.

  Βρισκόμαστε ακόμη στο Βιετνάμ:

  «Άλλοι αγοράζουν μια δυο ημέρες νωρίτερα πουλιά, ψάρια ή και μικρά τετράποδα, τα οποία απελευθερώνουν κατά τη διάρκεια των προσευχών. Πιστεύουν ακράδαντα ότι επισπεύδουν έτσι την έγκαιρη έλευση των ψυχών. Η διδασκαλία μάλιστα για τη μετενσάρκωση προβλέπει ότι όσοι από τους πιστούς απελευθερώνουν με τη δέουσα σοβαρότητα και τάξη, στη διάρκεια των προβλεπόμενων τελετών, τους λιλιπούτειους, πρόσκαιρους αιχμαλώτους τους μάλλον θα αντιμετωπιστούν ευνοϊκότερα στα στάδια όλων των επερχόμενων μεταμορφώσεων» (σελ. 110).

  Διαβάζοντας για την Ινδονησία, μαθαίνουμε για την «εθιμικά κατοχυρωμένη Ημέρα της Σιωπής».

  «Από τις έξι το πρωί ως τις έξι το απόγευμα οι κάτοικοι του νησιού κλείνονται στα σπίτια τους. Δεν καταναλώνουν ηλεκτρική ενέργεια, δεν ακούν καν ραδιόφωνο που λειτουργεί με μπαταρίες. Αποφεύγουν, εν γένει, τις περιττές κινήσεις. Απορρίπτοντας ανενδοίαστα τον πολιτισμό των συντεταγμένων ρηματικών σχημάτων, εισέρχονται στη σφαίρα της διαισθητικής επικοινωνίας…» (σελ. 152).

  Σε εμάς εδώ, μόνο κάποιοι καλόγεροι, σε κάποια μοναστήρια, αν δεν με απατά η μνήμη μου, ακολουθούν για κάποιο χρονικό διάστημα τον κανόνα της σιωπής.

  «Δεν θα παραλείψουν, επίσης, να οδηγήσουν στην πυρά το υπερμέγεθες, αστείο σκιάχτρο, το ογκό-ο-γκο, όπως λέγεται στα μπαλινέζικα» (σελ. 155).

  Διάχυση ή παράλληλη ανάπτυξη; Σίγουρα λοιπόν το έθιμο του κάψιμου του Ιούδα που έχουμε και στο χωριό μου είναι προχριστιανικό.

    Διαβάζουμε:

  «Η πραγματικότητα μήπως είναι, εντέλει, μια ευρύχωρη κινηματογραφική αίθουσα προβολής των μυθιστοριών;» (σελ. 184).

  Μια updated εκδοχή του Τheatrum mundi και του σαιξπηρικού «Όλος ο κόσμος είναι μια σκηνή».

  Και μια αποτίμηση από τον Γιώργο Βέη του «Άξιον εστί», ενός έργου που μου άρεσε πάρα πολύ. Φοιτητής είχα διαβάσει την πρώτη έκδοση του μελετήματος του Τάσου Λιγνάδη.

  «Προσπάθησα να δείξω ότι το έργο αυτό του Οδυσσέα Ελύτη φαίνεται να διαθέτει τα ικανά και αναγκαία εκείνα υφολογικά και άλλα εφόδια τα οποία το καθιστούν πολλαπλό, ανοιχτό και πολύσημο κείμενο, έτοιμο να αντιμετωπίσει τις όποιες νέες κριτικές του μέλλοντός του» (σελ. 234).

  Θυμάμαι, το χρησιμοποίησα συγκριτολογικά σε ένα κείμενό μου για τον Σολωμό.

  Μια απόλαυση είναι για μένα να διαβάζω κάθε καινούριο βιβλίο του Γιώργου Βέη. Δεν χρειάζεται ευχή, σίγουρα θα είναι καλοτάξιδο.