Μανόλης Πρατικάκης, Τα Δερβενάκια των Rolling Stones, Αρμός 2021, σελ. 39
Γράφτηκε για την επέτειο των 200 χρόνων, αναρτώ σήμερα 25η Μαρτίου.
Η παρακάτω βιβλιοκριτική δημοσιεύτηκε στο Λέξημα
Επετειακό το τελευταίο βιβλίο του Μανόλη Πρατικάκη, που δεν είναι ποιητική συλλογή αλλά ένα μακροσκελές ποίημα, το πιο μακροσκελές, νομίζω, που έχει γραφεί σε ελεύθερο στίχο, από έλληνα ποιητή τουλάχιστον.
Το επετειακό φαίνεται από τον τίτλο: Τα Δερβενάκια.
Οι Rolling Stones πού κολλάνε;
Είναι μια μεταφορά, που παίζει και με το όνομα του Κολοκοτρώνη. Οι έλληνες όρμησαν σαν κυλιόμενες κοτρώνες πάνω στο στρατό του Δράμαλη και τον αποδεκάτισαν, σε μια από τις πιο λαμπρές νίκες της επανάστασης του ’21, που σήμερα γιορτάζουμε τα 200 χρόνια από την κήρυξή της.
Σήμερα;
Ναι, σήμερα γράφω αυτές τις γραμμές. Προχθές μόλις πήρε ο Μανόλης το βιβλίο από τον εκδοτικό οίκο, χθες το πρωί πέρασα από το σπίτι του και το πήρα (τον ευχαριστώ για τη θερμότατη αφιέρωση) και το διάβασα αμέσως μετά.
Καλά, εσύ μένεις στο Γαλάτσι, ο Μανόλης μένει στον Ερυθρό, τι κουτάκι συμπλήρωσες για να διασχίσεις τα όρια των δήμων;
Συμπλήρωσα το κουτάκι 1, επίσκεψη σε γιατρό. Πάνω στη φωτοτυπία έγραψα το όνομα, τη διεύθυνση και το τηλέφωνό του. Αν με σταμάταγε αστυνομικός και με ρωτούσε τι επίσκεψη είναι αυτή, θα έλεγα ότι επισκέπτομαι τον ψυχίατρό μου (ή τον επισκέφτηκα, αν με σταματούσε κατά την επιστροφή) για να με δει για τις κρίσεις πανικού που παθαίνω συχνά μετά τα επανειλημμένα lock down. Αποκλείεται να μη με πίστευε.
Τώρα κάποιοι από σας μπορεί να μη με πιστεύετε, μπορεί να νομίζετε ότι επί τη ευκαιρία…
Σας ορκίζομαι ότι δεν έχω πάθει ποτέ μου κρίση πανικού. Όμως δεν μπορώ να βάλω το χέρι μου στο ευαγγέλιο ότι δεν θα πάθω αν συνεχιστεί αυτή η κατάσταση.
Χθες λοιπόν το διάβασα, σήμερα κάθομαι και γράφω τη βιβλιοκριτική.
Μιλάει ο ποιητής, αλλά πολύ συχνά δίνει το λόγο στον Κολοκοτρώνη. Δείκτης της αλλαγής φωνής είναι το κολοκοτρωνέικο «ορέ».
Ορέ;
Ναι ορέ, τι πειράζει; Η χρήση λέξεων από όλα τα υφολογικά επίπεδα είναι ένα από τα κύρια χαρακτηριστικά του μεταμοντερνισμού. Θα συναντήσουμε λέξεις για τις οποίες το γλωσσάρι ήταν απαραίτητο.
Για το «κόντι μιρί» έπρεπε να ψάξουμε. Οι κρητικοί βέβαια ξέρουμε τι είναι, όμως οι μη κρητικοί; Έπρεπε όχι μόνο να δώσουμε την σημασία του αλλά, απαίτηση του εκδότη, να βρούμε και την προέλευσή του.
Τη βρήκαμε τελικά. Είναι αραβική λέξη που σημαίνει σιδερένιος βραχίονας και ασφαλίζει την πόρτα, σαν μια υποτείνουσα στο ορθογώνιο τρίγωνο που σχηματίζει η πόρτα με τον τοίχο.
Στο γλωσσάρι θα έπρεπε ίσως ο Μανόλης να βάλει και το «μπεγίρι». Σημαίνει άλογο.
Ο Μανόλης ερμηνεύει τα διακείμενά του, δεν τα αφήνει σαν γρίφους. Για παράδειγμα: «Ο Χωρομέτρης του Χέρενχοφ: ο Φραντς Κάφκα».
Τον πήρα τηλέφωνο.
Μα ο χωρομέτρης δεν είναι ο ήρωας του «Πύργου»;
Έτσι τον έλεγαν οι φίλοι του, μου λέει.
Με ανάλογο τρόπο οι φίλοι του Καραγάτση τον φώναζαν Μίτια, από τους «Αδελφούς Καραμάζωφ» του Ντοστογιέφσκι του οποίου ήταν φαν. Από εκεί, εικάζεται, προέρχεται το Μ. στο όνομά του: Μ. Καραγάτσης. Αυτό το διάβασα πριν λίγες μέρες, καθώς στις 14 του Απρίλη, στις 6 η ώρα, θα συζητήσουμε, διαδικτυακά πάντα, το «Χαμένο νησί» του Καραγάτση στη Λέσχη Ανάγνωσης του Victoria Square Project.
Φυσικά όλα τα σολωμικά διακείμενά του είναι διάφανα, δεν χρειάζονται παραπομπές. Αλλά και άλλα, όπως π.χ. «Και από εκείνα τα κεραύνια
θραύσματα του μεγάλου Εφέσιου, που έλαμψαν ωσάν γράμματα
χρυσά, λέγοντας πως όλα είναι της φωτιάς ανταλλάγματα».
Εύκολα αναγνωρίζεται ο Ηράκλειτος.
Πέρα από τους ιαμβικούς δεκαπεντασύλλαβους τους οποίους θα παραθέσουμε στο τέλος όπως κάνουμε πάντα υπάρχουν και στροφές στην παραδοσιακή στιχουργία, που παρεμβάλλονται σαν ιντερμέτζα στις στροφές με τον ελεύθερο στίχο. Ιδιαίτερα αρέσει στον Μανόλη το ομοιοτέλευτο. Εκτός από τη ζευγαρωτή ομοιοκαταληξία των στίχων έχουμε και ομοιοκαταληξία ανάμεσα στα ημιστίχια.
«Κάδο ρίχνει στο πηγάδι σαν να τα ’συρε απ’ τον Άδη·
ήχους χρώματα στροφές των ερώτων τις αφές.
………………………………………………………………………….
Στο δικό του χαρκιδιό τ’ ασχημάτιστα μορφώνει·
τον ακούνε τα βουνά το υνί και το τιμόνι.
Ποταμέ βαθύ και χτύπε που κρατάτε όσα δεν είπε.
Μες στα χάσματα του αγέρα μας τα φέρνει μια φλογέρα.
Όσα ρίχνει στο γιαλό ζωγραφιές στον ουρανό.
Κόβει φτάνει ως τα οστά και κρατάει τα σωστά.
Οι αγγέλοι όταν πονούνε με το στόμα του μιλούνε.
Κει που μένει σιωπηλός συνεχίζει ο ουρανός.
Συμπληρώνει τα κενά κι απ’ την άβυσσο γεννά».
Ο Πρατικάκης, πέρα από τις τολμηρές μεταφορές που είναι χαρακτηριστικό κάθε μεγάλης ποίησης, εδώ πρωτοτυπεί δημιουργώντας έξυπνες χωροχρονικές συμφύρσεις.
«Βάνετε ορέ κάπου κάπου το χρυσό σκληρό δίσκο κι ακούτε τις
πέτρες να τραγουδάνε. Και αυτούνα που σας παραγγέλνω:
βάνετέ τον όσο γίνεται πιο συχνά, έως ότου ξεπατικωθούν οι
στροφές του δίσκου γενάμενες ένα με του νου σας τις αυλακιές
και έως ότου κελαϊδήσει τ’ ουρανού το στρουθίο που οι καιροί θα
το πούνε κάποτε βινύλιο. Και ένα να γένει ο δίσκος με τη
μυλόπετρα στο μικρό αλωνάκι που γυρνώντας αλέθει
το χρόνο στα βαθιά της μνήμης ως να ξυπνήσουν οι πορφυροί μας
γεννήτορες».
Να πούμε τέλος ότι το βιβλίο κοσμούν πέντε ασπρόμαυρα σκίτσα του Θανάση Μακρή, και βέβαια το έγχρωμο εξώφυλλο.
Όμως καιρός να δώσουμε το λόγο στο Μανόλη (να ένας ιαμβικός δεκαπεντασύλλαβος που μου ήλθε αυθόρμητα, τον συνειδητοποίησα αφού τον έγραψα), όπως κάνουμε πάντα.
Ακούω τα αεροπλάνα που πετάνε. Θα χάσω την παρέλαση στην τηλεόραση, πρέπει να τελειώσω αυτή την βιβλιοκριτική και να την αναρτήσω. Θα τη δω σε βίντεο.
«Eκατέβαιναν ωσάν κυλιόμενες πέτρες τραγουδώντας αυτοί οι
παλαιοί Rolling Stones, με καριοφίλια, ντραμς, σαξόφωνα και
άλλα οξύαιχμα της έρημης πατρίδας. Εκεί στα Στενά που
κινήθηκαν «στη θέση θάνατος», να γίνει αθάνατος
με μια χούφτα πικρά Ελληνόπουλα.
Ο με το μικρό του δέμας Γέρος του Μωριά, λέει: Ακούτε ορέ·
μη σκιάζεστε· καθότι εκείθε που τελειώνει το ύψος αρχινά
το ανάστημα. Και σε τούτο το αμέτρητο του μπογιού
συντελούνται ορέ τα μυστικά μεγάλα έργα, και μέσα τους
λόγια λένε».
Θα παραθέσουμε ακόμη μια στροφή, στη φόρμα της συγκεκριμένης ποίησης.
«-Και το όνομά του ακόμη μνημονεύει κυλιόμενες πέτρες
Κω
λο
κο
τρο
νης.
Που όταν τον έσυραν και τον κάθισαν στο σκαμνί ωσάν προδότη
και ακούστηκε εκείνο το φρικτό «εις θάνατον» μια χούφτα
δροσερά ελληνόπουλα φώναξαν: «αίσχος» και «άδικα σε
σκοτώνουν στρατηγέ: Και εκείνος στρέφοντας, εκοντοστάθηκε
και είπε: «Καλλίτερα άδικα παρά δίκαια. Το δίκιο τους θάναι
το δίκιο μας. Οι μελλούμενοι καιροί θα μιλήσουν».
Κάπου το διάβασα πρόσφατα, τότε στους εμφύλιους αρνήθηκε να πολεμήσει την αντίθετη παράταξη. -Εγώ σκοτώνω μόνο Τούρκους, είπε.
«Γιατί ζω ορέ παναπεί τροποποιώ κατά τι το πεπρωμένο μου
και το πεπρωμένο σου. Ώσπου το κάρβουνο να γένει ρόδο».
Χωρίς την τελεία θα έστεκε τέλεια σαν ποιητικό απόφθεγμα.
«Και μην πει ορέ κανείς πως τα ποτάμια δεν γυρνάνε ποτέ πίσω
(με μια στάση τους στον αιθέρα), όταν νεκροί και ζωντανοί
βάζουν τον ώμο τους στον τροχό».
Για να γυρίσει ο ήλιος θέλει δουλειά πολλή, λέει ένας άλλος μας ποιητής.
Η μάχη των Δερβενακίων, η περιγραφή της ζωής των κλεφτών, ο χορός του Ζαλόγγου, είναι από τα κορυφαία σημεία του ποιήματος.
«Η λεβεντιά των Σουλιωτών του Ζάλογγου τ’ αγρίμι
τάξε πως εγενήκανε από την ίδια ζύμη». Τάξε πως, λες και.
Αυτό το σαν μαντινάδα δίστιχο έχει συντεθεί προγραμματικά, καθώς στέκει σαν ανεξάρτητη στροφή μόνο του. Όμως οι παρακάτω ιαμβικοί δεκαπεντασύλλαβοι, τυχαίως ερριμμένοι, βγήκαν αυθόρμητα και εισέβαλαν μέσα στον ελεύθερο στίχο. Τέτοιοι ιαμβικοί δεκαπεντασύλλαβοι πέφτουν στην αντίληψή μου και σε πεζά κείμενα, και τους παραθέτω στο τέλος κάθε βιβλιοκριτικής μου.
Το χάσμα π’ άνοιξε ο οχτρός ευτύς γιομίσατε άνθη.
Και κάθε τόσο εφτάνανε στο παρά λίγο θαύμα
Στο παρά δέκα φλάουτο στο άχραντο καλάμι
Ν’ αφήσει μοσχοβόλημα στους άπιστους αιώνες
Ακούς τα νεογέννητα νερά να κελαηδάνε
Πολύ το χάρηκα αυτό το μακροσκελές ποίημα για τα 200 χρόνια από την επανάσταση, από τα καλύτερα του Μανόλη, αν όχι το καλύτερο.
No comments:
Post a Comment