Αλμπέρ Καμύ, Η πανούκλα

Αλμπέρ Καμύ, Η πανούκλα (μετ. Αγγελική Τατάνη), Γράμματα 1990, σελ. 282

 

  Νομίζω ότι είναι μοναδικό φαινόμενο στην ιστορία, ένα μυθιστόρημα να γίνεται παγκόσμιο best seller εβδομήντα τρία χρόνια μετά την έκδοσή του. Όμως αυτό συνέβη με την «Πανούκλα» (1947) του Καμύ.

  Ο λόγος;

  Μα ποιος άλλος, ο κορονοϊός.

  Πολλοί θέλησαν να διαβάσουν το μυθιστόρημα αυτό του Καμύ το οποίο έχει σαν θέμα την πανούκλα, που μάστιζε επί αιώνες την ανθρωπότητα. Να δούμε τι θα γίνει με τον κορονοϊό.

  Το στόρι υποχωρεί στο φόντο, που είναι η επιδημία που βιώνει το Οράν (Αλγερία). Το στόρι απλά αναδεικνύει χαρακτήρες και στάσεις απέναντι στην επιδημία. Αυτό του στερεί το μεγάλο σασπένς που θα ευνοούσε την κινηματογραφική του μεταφορά. Παρόλα αυτά υπήρξαν δύο, για τις οποίες θα μιλήσουμε στο τέλος.

  Τα ποντίκια ξεχύνονται στην πόλη και ψοφούν. Δεν προλαβαίνουν να τα μαζεύουν. Οι ψύλλοι, φορείς της πανούκλας, εγκατέλειψαν τους ψόφιους ποντικούς και κόλλησαν στους ανθρώπους.

  Μπα, δεν είναι τίποτα το σοβαρό, είναι οι πρώτες αντιδράσεις μετά τους πρώτους νεκρούς.

  Όμως τελικά είναι.

  Οι νεκροί πολλαπλασιάζονται μέρα με τη μέρα και πρέπει να ληφθούν μέτρα.

  Νομίζω ότι εδώ μπορούμε να κάνουμε τη σύγκριση με τη δική μας πανδημία.

  Και πρώτα πρώτα ο κορονοϊός είναι μια πανδημία που πλήττει όλη την υφήλιο, ενώ η πανούκλα είναι μια επιδημία που πλήττει μόνο το Οράν.

  Τα εμβόλια είναι λιγοστά, όπως και ο θεραπευτικός ορός. Εμείς αργήσαμε να φτιάξουμε τα εμβόλια, και το φάρμακο που υπάρχει, πανάκριβο, είναι μόνο για τους εκλεκτούς. Να δούμε το πολυδιαφημιζόμενο ισραηλινό πώς θα είναι. Προς το παρόν πλαγιοκοπούν τον ιό κυρίως με δυο αντιβιώσεις (Augumentin ή claricide, ευρέως φάσματος, και zytrhomax, για τους πνεύμονες) και βιταμίνες C και D3.

  Αν κάποιος αρρωστήσει, τον τραβολογούν υποχρεωτικά στο νοσοκομείο, παρά τις αντιδράσεις των δικών τους. Οι ίδιοι δεν θα μείνουν σε καραντίνα στο σπίτι αλλά θα μεταφερθούν σε σκηνές σε ένα τεράστιο γήπεδο.

  Εδώ, αντίθετα, αποθαρρύνουν την επίσκεψη στο νοσοκομείο, είναι γεμάτες οι ΜΕΘ, καλύτερα να μείνει ο ασθενής σπίτι. Αν επιδεινωθούν τα συμπτώματα, βλέπουμε. Μιας γυναίκας επιδεινώθηκαν τα συμπτώματα, όμως πριν προλάβει το νοσοκομειακό να τη μεταφέρει στο νοσοκομείο πέθανε. Τους υπόλοιπους της οικογένειας δεν τους τραβολογάνε σε σκηνές αλλά μένουν σε καραντίνα μέσα στο σπίτι.

  Έχουμε και άλλες διαφορές: μόνο οι γιατροί φοράνε μάσκα. Δεν υπάρχει απαγόρευση της κυκλοφορίας, όλοι κυκλοφορούν ελεύθερα. Τα καφενεία είναι γεμάτα όπως και οι κινηματογράφοι.

  Το Οράν βρίσκεται σε αποκλεισμό, απαγορεύεται η είσοδος και η έξοδος προς και από την πόλη.

  Σε εμάς υπάρχουν κύκλοι αποκλεισμού. Ο μεγαλύτερος κύκλος είναι οι διακρατικές μετακινήσεις. Κάποιες χώρες απαγορεύουν την είσοδο από ορισμένες χώρες. Κάποια χωριά, θυμάμαι, είχαν αποκλεισθεί, μόνο είδη διατροφής και υγειονομικό υλικό μπορούσαν να περάσουν. Οι διατοπικές μετακινήσεις από νομό σε νομό ήσαν απαγορευμένες, και για μεγάλο διάστημα και οι διαδημοτικές.

  Και οι νεκροί;

  Σε ένα ντοκιμαντέρ είδα ότι οι νεκροί από κορονοϊό θάβονταν χωρίς τη συνοδεία των δικών τους. Αυτό, στην πρώτη φάση της πανδημίας. Μετά δεν ξέρω τι έγινε, στις διάφορες φάσεις της. Νομίζω όμως ότι για τους νεκρούς όχι από κορονοϊό επιτρεπόταν η παρακολούθηση της επικήδειας τελετής για ελάχιστα άτομα.

  Στο Οράν τους έθαπταν με συνοπτικές διαδικασίες, η επικήδεια τελετή διαρκούσε ελάχιστα. Αρχικά τους έθαπταν σε ξεχωριστούς τάφους, όμως στη συνέχεια άρχισαν να τους θάβουν σε κοινούς, χωριστά οι γυναίκες και χωριστά οι άντρες. Αργότερα έπαψαν να κάνουν διαχωρισμό. Δεν υπήρχαν ξεχωριστά φέρετρα, τα φέρετρα άδειαζαν για να μεταφέρουν κι άλλους νεκρούς, όπως σε εμάς παλιά, στην Κρήτη τουλάχιστον, με το καθελέτο. Στη συνέχεια άρχισαν να λειτουργούν και τα κρεματόρια.

  Και η εκκλησία;

  Οργάνωσε μια εβδομάδα συλλογικής προσευχής. Το κράτος αντίθετα εδώ προσπάθησε να κρατήσει τις εκκλησίες κλειστές.

  Και οι μεταλλάξεις;

  Υπήρξαν δύο, η βουβωνική και η πνευμονική. Σε εμάς υπάρχουν η αγγλική, η ινδική, η… νομίζω τελευταία ανακαλύφθηκε και μια αθηναϊκή.

  Έγιναν επιτάξεις δημόσιων κτηρίων που μετατράπηκαν σε νοσοκομεία. Σε εμάς δεν άκουσα να γίνεται κάτι τέτοιο.

  Το μεγάλο πρόβλημα με τους κατοίκους του Οράν ήταν η επικοινωνία με δικούς τους ανθρώπους που ήσαν εκτός πόλης. Τα γράμματα είναι απαγορευμένα και με τον τηλέγραφο μόνο σύντομα μηνύματα μπορείς να στείλεις. Το τηλέφωνο είναι μόνο για επείγουσες περιπτώσεις, για να μην υπάρξει πρόβλημα στην επικοινωνία ανάμεσα στις διάφορες υπηρεσίες. Εμείς σήμερα με τα τηλέφωνα, τα κινητά, τα skype κ.λπ. είμαστε σε πολύ πιο πλεονεκτική θέση. Αλλά βέβαια η άμεση σωματική επαφή είναι εξίσου πρόβλημα, δηλαδή ήταν, γιατί τώρα το καλοκαίρι έχει αρθεί το lockdown κατά το μεγαλύτερο μέρος του.

  Και μια μεγάλη διαφορά: Η ζέστη ευνοεί την πανούκλα, σε αντίθεση με τον κορονοϊό που τον ευνοεί το κρύο.

  Και οι στάσεις των ανθρώπων:

  Ο γιατρός Ριέ, ο οποίος μας δίνει αυτό το χρονικό, είναι δοσμένος ολόψυχα στην καταπολέμηση της πανδημίας.

  Ο Ταρού που ήλθε για διακοπές και αποκλείστηκε θα αναλάβει πρωτοβουλία για σύσταση εθελοντικών ομάδων για την καταπολέμηση της πανδημίας.

  Ο Λαμπέρ είναι δημοσιογράφος και αποκλείστηκε. Λαχταρά την αγαπημένη του που βρίσκεται στο Παρίσι, προσπαθεί να βρει τρόπους να διαφύγει, δύσκολο. Τελικά υπάρχουν κάποιοι που θα μπορούσαν να τον φυγαδεύσουν έναντι αδρής αμοιβής. Όμως την τελευταία στιγμή μετανιώνει, θα μείνει για να βοηθήσει κι αυτός στην καταπολέμηση της πανούκλας.

  Ο Κοτάρ είναι αυτό που λέμε αμφιλεγόμενη προσωπικότητα. Με ύποπτο παρελθόν, αποκλεισμένος από την πανούκλα, θα κάνει απόπειρα αυτοκτονίας με απαγχονισμό. Τον σώζει την τελευταία στιγμή ο Γκραν. Εκεί που ήταν κλειστός τύπος μεταμορφώνεται σιγά σιγά σε έναν ανοιχτόκαρδο, αξιαγάπητο άτομο. Αυτό βέβαια δεν τον εμποδίζει να ασχοληθεί με την πιο επικερδή επιχείρηση σε περιόδους κρίσεων, τη μαύρη αγορά.

  Όμως κουβαλάει μια τρέλα μέσα του. Στο τέλος του μυθιστορήματος τον βλέπουμε να πυροβολεί τον κόσμο από το παράθυρο ενός κτιρίου. Θα σκοτώσει μια γάτα και θα τραυματίσει κάποιον.

  Ο Γκραν έχει άλλα στο μυαλό του, δεν τον απασχολεί η πανδημία αλλά η γυναίκα του που τον εγκατέλειψε. Γράφει ένα μυθιστόρημα, αλλά είναι τόσο τελειοθήρας που έχει κολλήσει στην πρώτη περίοδο, την οποία επαναδιατυπώνει ξανά και ξανά.

  Ο παπάς, παρόλο που στο πρώτο του κήρυγμα μιλάει για την πανούκλα σαν μια δοκιμασία που μας στέλνει ο Θεός, θα αρχίσει να ταλαντεύεται μετά το θάνατο ενός μικρού παιδιού. Και βέβαια θα δώσει και αυτός όλες του τις δυνάμεις για την καταπολέμηση της επιδημίας.

  Διαβάσαμε και πολλά ιστορικά, πώς αντιμετώπισαν την πανούκλα διάφοροι λαοί σε διάφορες εποχές. Στην Αβησσυνία, λέει, ντύνονταν τα ρούχα των νεκρών για να κολλήσουν την πανούκλα ώστε να κερδίσουν την ουράνιο βασιλεία πεθαίνοντας.  

  Και τώρα κάποια αποσπάσματα:

  «Υπάρχει η κόλαση του Δον Ζουαν και ο θάνατος ενός παιδιού. Γιατί μόλο που η κατακεραύνωση ενός ανήθικου είναι δίκαιη, κανείς δεν καταλαβαίνει το μαρτύριο ενός παιδιού…» (σελ. 205).

  Οι σελίδες που αναφέρονται στο θάνατο του μικρού παιδιού είναι συγκλονιστικές.

  «…τους Πέρσες, που κυνηγούσαν με τα σκυλιά τους τις υγειονομικές ομάδες των χριστιανών, ζητώντας από τον ουρανό να ρίξει πανούκλα στους άπιστους που τολμούσαν να τα βάλουν με το θεόσταλτο κακό» (σελ. 207-208).

  Αυτό είναι το μουσουλμανικό κισμέτ.

  «Τώρα καταλάβαινε πόσο στείρα ήταν η ζωή χωρίς αυταπάτες» (σελ. 166).

  «Η αναγκαιότητα του μύθου».

  Είδαμε και την ομώνυμη ταινία (1992) του Luis Puenzo

  Ακολουθεί αρκετά πιστά το μυθιστόρημα. Το Οράν εδώ δεν βρίσκεται στην Αλγερία αλλά κάπου στη Λατινική Αμερική, και η πλοκή τοποθετείται στα τέλη του 20^ου αιώνα.

  Μα είναι δυνατόν να υπάρξει ταινία χωρίς γυναίκα; Όχι, γι’ αυτό ο Λαμπέρ γίνεται η Λαμπέρ, που έχει μαζί της και ένα φωτογράφο.

  Επίσης είναι δυνατόν να υπάρξει ταινία χωρίς φλερτ;

  Θα την πέσει στον Ριέ που προσπαθεί να αντισταθεί. Κάποια στιγμή θα φιληθούν, νομίζω αφού πληροφορήθηκε ότι η γυναίκα του πέθανε στο σανατόριο. Ξέρουμε ότι την αγαπούσε πολύ.

  Μια από τις κινηματογραφικές τεχνικές που έχουν να κάνουν με την κινηματογραφική οικονομία, που είναι περίπου η ίδια με την σκηνική οικονομία, είναι η απάλειψη επεισοδίων τα οποία είναι επουσιώδη στην πλοκή, κυρίως εγκιβωτισμών ιστοριών, καθώς και η απόδοση άλλων με άλλους τρόπους, κυρίως αφηγηματικά σε περίληψη. Έτσι ο Κοτάρ αναφέρει απλώς την απόπειρα αυτοκτονίας που είχε κάνει, ενώ η εξομολόγηση του Ταρού για τα παιδικά του χρόνια, μέσα από την οποία καταδικάζει τη θανατική ποινή, παραλείπεται.

  Την ταινία του Lung Kong «Yesterday, Today, Tomorrow» (1977) δεν την βρήκαμε για να τη δούμε, διαβάσαμε όμως κάποια πράγματα γι’ αυτήν σε μια ιστοσελίδα.

  «Lung Kong ran into immense controversy and censorship with Yesterday, Today, Tomorrow (1977), a film loosely based around Albert Camus's 1947 novel The Plague, which depicts the apocalyptic horrors resulting from a deadly epidemic spreading within a city. Taken as an allegory of Hong Kong's postwar milieu, and bringing forth issues such as the state of public health, sanitation, and urban planning, it created a clash between critics and censors».

  Παραλίγο να το ξεχάσω, είναι το βιβλίο που θα συζητήσουμε στη Λέσχη Ανάγνωσης του Victoria Square Project την Τετάρτη 9 Ιουνίου στις 6 το απόγευμα, όχι μόνο με προσωπική παρουσία αλλά και μέσω της διαδικτυακής πλατφόρμας του zoom.