Κλεομένης Δ. Κατσούλας, Άγιος Αθανάσιος Λεύτων Ελατείας

Κλεομένης Δ. Κατσούλας, Άγιος Αθανάσιος Λεύτων Ελατείας, Αθήνα 2021, σελ. 86

 

Η παρακάτω βιβλιοκριτική δημοσιεύτηκε στο Λέξημα

 

  Μια ενδελεχής μελέτη για ένα ναό

 

  Του αγαπητού συνάδελφου και φίλου Κλεομένη Κατσούλα έχουμε παρουσιάσει το προηγούμενο βιβλίο του «Ελάτεια, του καιρού τ’ αλλάγματα». Σειρά έχει σήμερα το «Άγιος Αθανάσιος Λεύτων Ελατείας».

  Ο Άγιος Αθανάσιος Λεύτων είναι ένας ναός. Αυτός «ο ναός είναι κατάγραφος δια τοιχογραφιών λίαν επιμελημένης εργασίας και η διάταξις των θεμάτων ενθυμίζει παλαιολόγειον εποχήν», γράφει ο Παύλος Λαζαρίδης, όπως μας πληροφορεί ο Κλεομένης στην αρχή του βιβλίου του. Είναι λοιπόν φυσιολογικό το ενδιαφέρον που έδειξε και δείχνει για αυτόν τον ναό.

  Έδειξε: Προηγείται μια πρώτη έκδοση.

  Δείχνει: Η δεύτερη αυτή έκδοση είναι βελτιωμένη και επαυξημένη.

  Είναι εξαιρετική η δουλειά που γίνεται από διάφορους για εκκλησίες και μοναστήρια που έχουν ιστορική αξία. Ο ξάδελφός μου Γιώργος Ψαρουδάκης μαζί με τον Νίκο Παναγιωτάκη συνέγραψαν το «Εκκλησίες και μοναστήρια της Ιεράπετρας», της ιδιαίτερης πατρίδας μου, ένα πολύ ενδιαφέρον βιβλίο που μπορεί να το διαβάσει κανείς διαδικτυακά.

  Ο Άγιος Αθανάσιος ευτύχησε να έχει  τον μελετητή του στο πρόσωπο του Κλεομένη Δ. Κατσούλα ο οποίος συνέγραψε ένα βιβλίο αποκλειστικά γι’ αυτόν.

  Στον πρόλογό του ο Κλεομένης γράφει:

  «Στην τελευταία μου επίσκεψη στο εξωκκλήσι του Αγίου Αθανασίου, παρατήρησα με λύπη την επί τα χείρω κατάστασή του, και γι’ αυτόν τον λόγο θεώρησα ότι ο εναπομείνας αγιογραφικός θησαυρός που περιέχεται σε τόσο μικρό χώρο δεν πρέπει να χαθεί» (σελ. 17).

  Αυτό δυστυχώς θα μπορούσε να ειπωθεί για πάρα πολλά εξωκλήσια. Ελπίζουμε ότι θα διασωθεί ο εικονογραφικός πλούτος του εξωκκλησιού τον οποίο παραθέτει στην έγχρωμη εικονογράφηση του βιβλίου το ο συγγραφέας.

  Πότε κτίσθηκε;

  «Ο ναός ιστορήθηκε, όπως δηλώνεται στην κτητορική επιγραφή, με έξοδα των κατοίκων της περιοχής, σε μια εποχή κατά την οποία χτίζονταν και ζωγραφίζονταν ναοί σε όλο τον ελλαδικό χώρο. Αυτό συμπίπτει με την γενικότερη οικονομική ανάπτυξη που σημειώθηκε κατά το δεύτερο ήμισυ του 18^ου αιώνα, καθώς και με το γενικότερο πνεύμα του νεοελληνικού διαφωτισμού, το οποίο δημιουργούσε στους υπόδουλους αυτοσυνειδησία και ενέπνεε ελπίδες εθνικής αναγέννησης» (σελ. 27).

  Ενδιαφέρουσα είναι και η παρακάτω πληροφορία την οποία παραθέτει ο Κλεομένης.

  «Ο χώρος συνδέθηκε κατά την αρχαιότητα με τον Ασκληπιό, τον θεό της Υγείας, αργότερα με την Παναγία, την πηγή ζωής και τον παραστάτη, στρατιωτικό άγιο Θεόδωρο. Κατά τον τελευταίο δε αιώνα της τουρκοκρατίας με τον Άγιο Αθανάσιο, του οποίου το όνομα ενίσχυε την πίστη στην αθανασία της ψυχής, εκφράζοντας τις μεταφυσικές ανησυχίες των κατοίκων της περιοχής ως κοιμητηριακός, και την εθνική αισιοδοξία της επ-Ανάστασης» (σελ. 31).

  Ο Κλεομένης δίπλα στην έγχρωμη φωτογραφία της εικόνας παραθέτει το σχόλιό του. Στη φωτογραφία της εικόνας «Ο παλαιός των ημερών» σχολιάζει: «Τέλος, στο ύψος του Ιερού Βήματος, εικονίζεται «ο Παλαιός των Ημερών», όρος που δηλώνει την αιωνιότητα του Δημιουργού» (σελ. 39).

  Έμαθα επί τέλους τι σημαίνει ο τίτλος του βιβλίου του Παύλου Μάτεσι, «Ο παλαιός των ημερών», το οποίο διάβασα πριν τριάντα σχεδόν χρόνια.

  Για την εικονογράφηση του ανώνυμου εικονογράφου ο Κλεομένης γράφει:

  «Η εικονογράφηση έχει όλα τα χαρακτηριστικά της ζωγραφικής του 18^ου αιώνα: πλαισιωμένο με ερυθρωπές ταινίες σκούρο φόντο, στο οποίο εγγράφονται οι μορφές, με ευδιάκριτη την προσπάθεια παραμονής στα παλαιά βυζαντινά πρότυπα. Τα ζεστά χρώματα, ιδίως κόκκινο και πορτοκαλί, το ζωηρό, ψυχρό κίτρινο, και η επιμελημένη εργασία, παρά τη φθορά του χρόνου, εκπλήσσουν και υποδηλώνουν αξιόλογο καλλιτέχνη που όμως, όπως συνήθως συνέβαινε, λίγα γράμματα γνώριζε. Αυτό φαίνεται από τις επιγραφές στις εικόνες και την μεγάλη κτητορική επιγραφή» (σελ. 70).

  Και πιο κάτω:

  «Όπως και να έχουν τα πράγματα, το πρόγραμμα και η εκτέλεση δείχνουν ότι ο καλλιτέχνης είχε άριστη αντίληψη της αρχιτεκτονικής του ναΐσκου. Οι πρωτοβουλίες του σχετικά με την σμικρότητα του χώρου ήταν τέτοιες, ώστε παρά την πληθώρα των ιστορημένων να μην δημιουργείται η αίσθηση βάρους. Επίσης, η χρήση σε μεγάλη κλίματα ζωηρών θερμών χρωμάτων, εναλλασσομένων με λευκό ή σκούρο, ανάλογα με τις απαιτήσεις του θέματος, χαροποιεί και προξενεί, ψυχική ανάταση» (σελ. 71).

  Και συνοψίζει:

  Σε γενικές γραμμές, η ένταξη με επιτυχία παλαιοτέρων στοιχείων στην ορθόδοξη τέχνη, η επιτυχημένη χρήση των χρωμάτων και η όλη εκτέλεση του προγράμματος, υποδηλώνουν έναν ικανό, δημιουργικό και ευαίσθητο καλλιτέχνη, που δούλεψε με τα χέρια, το μυαλό και την καρδιά του» (σελ. 72).

  Μόνο με τα χέρια το έργο είναι τεχνική. Μόνο με το μυαλό το έργο είναι εγκεφαλικό. Όταν συμμετέχει και η καρδιά γίνεται πραγματικά έργο τέχνης.

  Εξαιρετική η δουλειά του φίλου μου του Κλεομένη. Σίγουρα ενδιαφέρει περισσότερο τους κατοίκους της περιοχής, όμως το πλούσιο εικονογραφικό υλικό και τα ενδελεχή του σχόλια, του δίνουν ένα γενικότερο ενδιαφέρον. Ευχόμαστε να είναι καλοτάξιδο.