Βασίλης Πανόπουλος και Ζοζεφίνα Τζονάκα, Αχαρνείς, θεατρική διασκευή για ανήλικους θεατές

Βασίλης Πανόπουλος και Ζοζεφίνα Τζονάκα, Αχαρνείς, θεατρική διασκευή για ανήλικους θεατές, Αρμός 2022, σελ. 201

 

Η παρακάτω βιβλιοκριτική δημοσιεύτηκε στο Λέξημα

 

Μια εξαιρετική διασκευή του αριστοφανικού έργου

 

  Πιστεύω ότι η παιδική λογοτεχνία πρέπει να έχει χιούμορ, έχω γράψει σχετικά . Και πού θα το βρούμε αν όχι στις κωμωδίες;

  Ο Αριστοφάνης είναι ιδιαίτερα αβανταδόρικος γι’ αυτό. Πολλές, αν όχι όλες, οι κωμωδίες του έχουν διασκευασθεί για παιδιά. Η Ζοζεφίνα και ο Βασίλης, αγαπητοί φίλοι, είχαν ήδη διασκευάσει τον «Πλούτο». Συνέχισαν με τους «Αχαρνείς».

  Βέβαια το θεατρικό έργο αναδεικνύεται περισσότερο με το ανέβασμά του στη σκηνή, τα θεατρικά έργα δεν έχουν ποτέ μεγάλο τιράζ, οι εκδόσεις Δωδώνη το ξέρουν. Γι’ αυτό και η διασκευή που έκαναν ο Βασίλης και η Ζοζεφίνα δεν απευθύνεται κυρίως σε παιδιά αλλά σε εκπαιδευτικούς και ανθρώπους του θεάτρου. Βέβαια η ίδια η διασκευή μπορεί να διαβαστεί από παιδιά, δεν νομίζω όμως και η εκτενής εισαγωγή.

  Σ’ αυτήν θα διαβάσουμε για την υπόθεση του έργου, για τον ειρηνόφιλο Δικαιόπολη και τον πολεμόχαρο στρατηγό Λάμαχο (η κωμωδία γράφηκε στα χρόνια του πελοποννησιακού πολέμου) που είναι τα κύρια πρόσωπα της τραγωδίας, για το χορό και την παράβαση, για την ειρήνη…

  Όμως να δώσουμε το λόγο στους συγγραφείς παραθέτοντας κάποια χαρακτηριστικά αποσπάσματα από την εισαγωγή αυτή.

  «Πρόκειται για μια διαδικασία παραγωγής δευτερογενούς κειμένου, το οποίο δεν αφίσταται πλήρως του πρωτοτύπου κειμένου, αλλά υφίσταται συμπύκνωση του λόγου, αποκλεισμό λέξεων ή και εκφράσεων, ενδεχομένως και απαλοιφή σκηνών» (σελ. 60-61).

  Για τον αποκλεισμό λέξεων θα μιλήσουν περισσότερο οι συγγραφείς. Το τολμηρό χιούμορ του Αριστοφάνη δεν θα μπορούσε να μείνει στη θεατρική διασκευή, γιατί δεν ενδείκνυται για τις μικρές ηλικίες.

  «Υποστηρίζεται ότι οι αριστοφάνειες κωμωδίες είναι άριστο μέσο διαπαιδαγώγησης των εφήβων. Αυτοί, όπως και οι ήρωες του Αριστοφάνη, βρίσκονται πάνω στην κόψη του ξυραφιού περί τα πολιτικά, αναρχικοί και συντηρητικοί συγχρόνως. Οι έφηβοι παιδεύονται ανάμεσα στο φυσικό και στο μεταφυσικό. Ζουν τις θυελλώδεις ώσεις των πρώτων ορμών και, αδύναμοι σαν τον “φτωχό λαό», θέλουν να πειραματιστούν με το παράδοξο και το εξτρεμιστικό» (σελ. 62).

  Προφανώς οι κωμωδίες του Αριστοφάνη προσφέρουν πολύ περισσότερα από χιούμορ.

  «Η αφαίρεση και η παράλειψη σκηνών ορίζονται από δύο παραμέτρους: η πρώτη σχετίζεται, όπως προαναφέρθηκε, με την κατ’ οικονομίαν έκταση του θεατρικού κειμένου που απευθύνεται σε ανήλικους θεατές και η δεύτερη με τον αυτοπεριορισμό του διασκευαστή σύμφωνα με τη γνώση του για το τι είναι μη ενδεδειγμένο σε αυτή την ηλικιακή ομάδα».

  Εμένα με απασχολεί στις κινηματογραφικές κριτικές μου κάτι ανάλογο, οι τρόποι και οι τεχνικές μεταφοράς ενός θεατρικού έργου αλλά κυρίως ενός μυθιστορήματος ή διηγήματος, στον κινηματογράφο.

  Το πιο σημαντικό το αφήσαμε να το πούμε στο τέλος.

  Ο Βασίλης, εκτός από διδάκτορας (η Ζοζεφίνα έχει μεταπτυχιακό) είναι και μουσικός. Έτσι συνέθεσε μουσική γι’ αυτή τη διασκευή, και στο τέλος του βιβλίου παρατίθενται οι παρτιτούρες, που εκτείνονται σε πενήντα τρεις ολόκληρες σελίδες. Γράφει γι’ αυτή σχετικά.

  «Στη συλλογιστική μας για τις συνθέσεις ελήφθη κυρίως υπόψη ότι το τραγούδι ως μουσικό σημείο της παράστασης διεγείρει και συνεγείρει τις αισθήσεις του θεατή, συμπυκνώνει δραματικές καταστάσεις, επιτείνει τη συγκίνηση, την ιλαρότητα, την ευεξία, προοικονομεί τη δραματική κατάσταση, εντείνει την αγωνία, αναγγέλλει ή προετοιμάζει για το μεγάλο γεγονός, παρωθεί και εμψυχώνει και ακόμα ειρωνεύεται ή κοροϊδεύει.

  Κατεβλήθη προσπάθεια οι μουσικές συνθέσεις (τραγούδια, μουσικές γέφυρες και σχόλια) να περιγράφουν τα αντιθετικά δίπολα της κωμωδίας (Δικαιόπολης-Χορός, νέοι-γέροι, πόλεμος-ειρήνη, Δικαιόπολης-Λάμαχος), γιατί και με τη μουσική ανάδειξή τους οι ανήλικοι αντιλαμβάνονται τη χρήση των συμβόλων και ακόμα περισσότερο μπορούν να αντιληφθούν τις ισχυρές μουσικές σημάνσεις για το ποιόν των ηρώων και για τις φανερές ή κρυφές επιδιώξεις τους…

  Επίσης, επελέγη ο συνδυασμός ετερόκλιτων μουσικών στοιχείων, που χαρακτηρίζονται από μεγάλο εύρος της ελληνικής, κατεξοχήν, ρυθμολογίας, έτσι ώστε οι συνθέσεις να μην κατατείνουν και να μην παραπέμπουν σε «μουσική ηθογραφία», αλλά να προταθεί η λειτουργικότητα του μουσικού σημείου ως αντίστοιχου του δραματικού, εκφράζοντας θυμό, απειλή, κατηγορίες, ειρωνεία, χλεύη ή και τέρψη, κ.ά…..» (σελ. 76-77).

  Εξαιρετική η διασκευή, εξαιρετική η ανάλυση και τα σχόλια, εξαιρετική η μουσική.

  Πώς το ξέρω για τη μουσική;

  Βρέθηκα στην βιβλιοπαρουσίαση όπου εκτελέσθηκαν αρκετά κομμάτια.

  Συνήθως όταν εκδοθεί ένα βιβλίο ευχόμαστε να είναι καλοτάξιδο. Εδώ θα ευχηθούμε επί πλέον να ανεβαστεί σε όσο το δυνατόν περισσότερες θεατρικές σκηνές.

  Καθώς γράφω στον υπότιτλο για το Λέξημα τη λέξη «αριστοφανικού», μου πέρασε από το μυαλό η ετυμολογία της λέξης Αριστοφάνης.

  Αριστοφάνης είναι αυτός που φαίνεται άριστος.

  Όμως είναι;

  Ναι, ο δικός μας Αριστοφάνης είναι.