Άδωνης, Οι αναλογίες και οι αρχές

Άδωνης, Οι αναλογίες και οι αρχές (μετ. Ελένη Κονδύλη), Ελληνικά Γράμματα 2003, σελ. 231

 

  Πάνε σχεδόν είκοσι χρόνια που το αγόρασα. Δεν κατάφερα να το διαβάσω τότε, υπήρχαν άλλες προτεραιότητες. Όμως δεν παράπεσε, το είχα βάλει σε περίοπτη θέση, λέω κάποια στιγμή θα βρεθεί η ευκαιρία να το διαβάσω.

  Την ευκαιρία μου την έδωσε μια ανάρτηση της φίλτατης Ελένης, της μεταφράστριας, στο facebook.

  Καλύτερα που άργησα.

  Γιατί.

  Διότι, έχοντας προσπαθήσει να μάθω ιρανικά (έμεινα μόνο στο πρώτο κεφάλαιο, αλλά έμαθα τα γράμματα) μπορώ και διαβάζω το όνομα του Άδωνη στην αραβική του γραφή (τα ιρανικά έχουν «το αραβικό αλφάβητο, για όσους δεν το ξέρουν», ιαμβικός δεκαπεντασύλλαβος).

  Και για ένα άλλο λόγο.

  Μετά απόκτησα το χόμπι να ανιχνεύω ιαμβικούς δεκαπεντασύλλαβους σε πεζά κείμενα αλλά και σε ποιητικά που είναι σε ελεύθερο στίχο. Βρήκα κάμποσους, που μάλλον έγιναν εν αγνοία της μεταφράστριας.

  Για τον Άδωνη μπορείτε να διαβάσετε στη βικιπαίδεια. Εμείς να πούμε μόνο ότι είναι σύρος ποιητής, ότι γεννήθηκε το 1930, και έκανε μια επανάσταση στην αραβική ποίηση εισάγοντας τον μοντερνισμό.

  Από την εκτεταμένη εισαγωγή της Ελένης, 15 σελίδες, θα παραθέσουμε μόνο την ιστορία αυτής της μετάφρασης.

  «Η συγκεκριμένη ποιητική συλλογή που αποφασίσαμε να σας παρουσιάσουμε έχει την εξής ιστορία: το 1985 ο ίδιος ο ποιητής μου την πρόσφερε στους Δελφούς, με τη μορφή βιβλίου, δηλαδή αυτοτελούς συνόλου. Κάποιες παρατηρήσεις μου πάνω στο κείμενο έκαναν τον Άδωνη κι εμένα να σκεφτούμε την ελληνική του μετάφραση. Η μετάφραση διήρκεσε χρόνια, και το αλισβερίσι με το κείμενο, συνεχές ή διακεκομμένο από το 1985 έως σήμερα. Κάποια στιγμή ο Άδωνης μου είπε: “Θέλω να αναφέρεις ότι αυτό είναι μόνο ένα κομμάτι από τη συλλογή”. Δεν εξεπλάγην και πολύ από την παρατήρησή του: η πολυμορφία, ίδιον του αραβικού λογοτεχνικού πλούτου, δεν έχει χάσει τη ρευστότητα της προφορικότητας, άρα σπερματικά περιέχει την αλλαγή ή την καθιέρωση, ανάλογα με το χρόνο και την εποχή» (σελ. 22).

  Πολυσέλιδα είναι τα επιλεγόμενα, τα οποία είναι «Ελάχιστα σχόλια» (δηλαδή τι ελάχιστα, για την Ελένη ελάχιστα, 26 ολόκληρες σελίδες, μεγάλου μεγέθους να σημειώσουμε εδώ), και δίγλωσσο λεξιλόγιο, ελληνοαραβικό και αραβοελληνικό, με τις λέξεις που απαντώνται στα ποιήματα.

  Λένε ότι ποίηση είναι αυτό που χάνεται στη μετάφραση. Δεν ξέρω αραβικά, αλλά πιστεύω ότι ελάχιστα έχασε η ποίηση στη μετάφραση της Ελένης.

  Μου άρεσαν ιδιαίτερα τα αυτοαναφορικά ποιήματα, για την ποίηση και τον ποιητή, και βέβαια τα ερωτικά. Τον πόλεμο που έχει καταντήσει ενδημικός στη Μέση Ανατολή δεν ήταν δυνατόν να τον αγνοήσει ο Άδωνης. Κρατάει δεκαετίες τώρα στην πατρίδα του.

  Θα παραθέσουμε δείγματα της ποίησής του.

 

Ο ποιητής

 

Ο κόσμος χλομιάζει, οι λέξεις είναι γυναίκες

     τις διαβάζει

     τις γυροφέρνει σα θάνατος

 

Ό,τι τον θανατώνει, αυτό και τον ζωοποιεί.

Φτιάχνει από τα οθόνια της ιστορίας κρεβάτι άλλο, γεννιέται

                      σ’ αυτό (σελ. 37)

  (Οθόνια είναι ένα ύφασμα βύσσος, κατασκευασμένο από πολύ λεπτές μεταξένιες κλωστές. Στην αρχαιότητα ήταν ένα από τα πιο πολύτιμα και ακριβά υφάσματα, διαβάζω στο διαδίκτυο).

 

Τα παιδιά-2

 

Η ιστορία ιδού: σωρός ερείπια

κι ο κόσμος αίμα που πήζει, και οι μέρες τάφοι

    Από ποιο διάστημα,

    ποια μονοπάτια ξεπήδησαν οι μέρες;

 

Τα παιδιά άκουσαν τη φωτιά να ρωτά και κοιμήθηκαν

το σώμα τους βιβλίο από φλόγες

Και πρόσωπό τους η ειρήνη (σελ. 53).

 

Τα παιδιά, τα πιο αθώα θύματα της ιστορίας η οποία είναι ένας σωρός ερείπια

 

Ράινερ Μαρία Ρίλκε

 

Αφού πρώτα το ρόδο παραδοθεί στον ήλιο, και μαραθεί,

κληρονομεί ο αγέρας τη σκόνη τη χρυσή,

και τότε για τα διεστώτα της η γη απαγγέλει:

Να το τραγούδι μου που ήρθε ξανά σ’ εμένα (σελ. 57).

 

Homage to Rilke. Έχω διαβάσει την «Αλληλογραφία των τριών» (Πάστερνακ-Τσβετάγιεβα-Ρίλκε), το «Χρυσό κουτί», τις «Ελεγείες του Ντουίνο» και τα «Γράμματα σ’ ένα νέο ποιητή».

 

  Και ένας ορισμός:

 

  Κι η αλληγορία είναι μεταφορά

  από φωτιά σε φωτιά

  από θάνατο σε θάνατο (σελ. 73).

 

Η αρχή του έρωτα

 

Διάβασαν τις πληγές οι εραστές/ τις πληγές γράψαμε

    με μορφή αλλιώτικου χρόνου, και ζωγραφίσαμε

    την παρούσα στιγμή μας:

    πρόσωπό μου το απόβραδο, ματόκλαδά σου η αυγή

 

Τα βήματά μας, αίμα και πόθος

     όμοια μ’ αυτούς/

 

Με το που ξύπνησαν, μας κλάδεψαν

και πέταξαν την αγάπη τους και μας πέταξαν

σαν τριαντάφυλλο στο αγέρι (σελ. 89)

 

  Και ένα τελευταίο ποίημα:

 

Η αρχή της αφήγησης

 

Οι σφαίρες πέφτανε βροχή

και τα παιδιά γίνονταν θραύσματα ή σημαίες

 

…ιδού εδώ τα σώματα των πυρπολημένων,

    των σφαγιασμένων,

    των σκοτωμένων για χάρη της ελευθερίας

 

ηλιακές κηλίδες

και οι λέξεις, τώρα, οι λέξεις όλες,

κατέληξαν αραβικές (σελ. 113)

 

Και οι ιαμβικοί δεκαπεντασύλλαβοι που είπαμε:

 

Εκεί οι λέξεις μου έπεσαν και το κορμί μου πέφτει (σελ. 27)

Κρεμιέται στον ορίζονται και το φτερό του λόγος (σελ. 28)

Και είδα, σαν να ξανάλεγα, αυτά που είπαν οι άλλοι (σελ. 35)

Όπως η γη παράξενη, όπως η γη οικεία (σελ. 56)

Είναι να ’σαι απόδειξη στο φως και το σκοτάδι (σελ. 71)

Σκιά που περιφέρεται εδώ κι εκεί στους δρόμους (σελ. 107)

Οι συναντήσεις έρχονται κι ο ήλιος σβήνει εντός τους (σελ. 109)

Από ουρανό δίχως βροχή ερχόταν, προχωρούσε (σελ. 120)

 

Το χόμπι μου έχει διευρυνθεί. Φτιάχνω τους ιαμβικούς δεκαπεντασύλλαβους με μια ελάχιστη παρέμβαση:

 

Η νύχτα ήταν(ε) χαρτί-κι ήμαστε το μελάνι (σελ. 93)