Jafar Panahi, No bears (2022)

 

Jafar Panahi, No bears (2022)

 

  Θα ξεκινήσω με κάτι που διάβασα στο βιογραφικό του Panahi στη βικιπαίδεια.

  «Τον Μάρτιο του 2013, ο καθηγητής του Πανεπιστημίου της Κολούμπια Χαμίντ Νταμπασί έγραψε ένα άρθρο κριτικάροντας έντονα στον Παναχί και την απόφασή του να συνεχίσει να γυρίζει ταινίες και θεωρώντας τον εν μέρει υπεύθυνο για την «τραγική κατάληξη του ιρανικού κινηματογράφου». Ο Νταμπάσι είχε γράψει εκτενώς στο παρελθόν για την πρώιμη καριέρα του Παναχί και τον είχε επαινέσει. Ο Νταμπασί χαρακτήρισε τις δύο ταινίες του Παναχί μετά την σύλληψη ως «αυτάρεσκες ιδιοτροπίες που πολύ απείχαν από τις προηγούμενες ταινίες του» και ότι ο Παναχί «έπρεπε να είχε πάρει στα σοβαρά την άδικη αυτή καταδίκη και να μείνει μακριά από την κάμερά του για λίγο και να μην συνεχίσει, γιατί η ίδια κοινωνική κριτική χάρη στην οποία είχε κάνει τις καλύτερες ταινίες του κοφτερό μαχαίρι, τώρα είχε θαμπώσει το πνεύμα του που κάποτε μπόρεσε να το χρησιμοποιήσει τόσο θαυμάσια».

  Θα διαφωνήσω.

  Σίγουρα οι δυο επόμενες ταινίες του δεν στέκονται στο ίδιο ύψος με τις προηγούμενές του, όμως τις κρίνεις και με βάση τις συνθήκες στις οποίες γυρίστηκαν (Στον Παναχί είχε απαγορευθεί να γυρίζει ταινίες). Κανείς καλλιτέχνης δεν δέχεται να τον φιμώσουν, πάντα προσπαθεί να βρει διεξόδους, έστω και αν το καλλιτεχνικό προϊόν υπολείπεται από αυτά που είχε κάνει στο παρελθόν.

  Πάντως η απαγόρευση είχε χαλαρώσει μετά την καραντίνα, και ο Παναχί μπόρεσε να γυρίσει την τελευταία του ταινία αρκετά ελεύθερα. Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα να γυρίσει μια ταινία σαν τις πρώτες του. Κέρδισε το βραβείο κριτικών στο Φεστιβάλ Βενετίας. Ο ίδιος δεν μπόρεσε να παραβρεθεί στην απονομή των βραβείων, γιατί είχε καταδικαστεί με πέντε χρόνια φυλάκιση. Υπήρξαν διεθνείς διαμαρτυρίες, και ο ίδιος σε λίγους μήνες έκανε απεργία πείνας που είχε σαν αποτέλεσμα, μετά από δυο μέρες, να αφεθεί ελεύθερος.

  Ατάκα από την ταινία:

  -Εσείς στις πόλεις καταπιέζεστε από την εξουσία, εμείς στα χωριά από τις παραδόσεις.

  Παράδοση σημαίνει συντηρητισμός. Εμείς στην Ελλάδα έχουμε μια λατρεία για την παράδοση, αλλά σε άλλες χώρες η παράδοση είναι ολέθρια.

  Σε χριστιανικές χώρες όπως η Γεωργία και η Αιθιοπία, η απαγωγή ενός κοριτσιού ήταν μια συνηθισμένη πρακτική.

  Και σε εμάς εδώ. Η γιαγιά του φίλου μου του Μιχάλη παρά τρίχα γλίτωσε μια τέτοια απαγωγή, από τον παπά του χωριού που την ήθελε για το γιο του. Αρχές του 20^ου αιώνα.

  Το να απαγάγεις την κοπέλα όμως στο ισλάμ θεωρείται αδίκημα φαντάζομαι, και γι’ αυτό επινόησαν άλλες τακτικές. Στο συγκεκριμένο παραμεθόριο χωριό που λαμβάνει χώρα η πλοκή, και όπου προφανώς γυρίστηκε η ταινία, όταν ένας νεαρός έβγαζε τη μαντίλα από το κεφάλι της κοπέλας όταν την πετύχαινε στο ποτάμι εθεωρείτο ότι την έκανε δική του, κανείς άλλος δεν θα τη ζητούσε σε γάμο, και αυτή δεν είχε άλλη επιλογή από το να τον παντρευτεί.

  Η ταινία είναι αφηγηματικά ενδιαφέρουσα. Μου θύμισε το «Μέσα στους ελαιώνες» (1994) του Κιαροσταμί (Τώρα είδα ότι ήταν βοηθός σκηνοθέτη στο γύρισμα της ταινίας). Ο Παναχί πηγαίνει στο χωριό για να γυρίσει ένα ντοκιμαντέρ, που θα είχε σαν θέμα τις προσπάθειες ενός ζευγαριού να το σκάσει για το εξωτερικό. Ο Παναχί δεν μπορεί να παραβρεθεί στα γυρίσματα, δίνει όμως οδηγίες για το γύρισμα. Του στέλνουν τα πλάνα και αποφασίζει. Το συνεργείο παραπονιέται ότι έτσι θα αναγκαστούν να πάρουν πολλά πλάνα μέχρι να ικανοποιηθεί ο Παναχί.

  Η κοπέλα είχε και παλιά προσπαθήσει να το σκάσει, αλλά πάντα αποτύγχανε. Είχε υποστεί φυλακίσεις και βασανιστήρια. Τώρα έχει το διαβατήριο, αλλά πρέπει να βγάλει και ο φίλος της (πλαστά εννοείται), χωρίς αυτόν δεν φεύγει. Ούτε την ένεση ινσουλίνης δεν μπορεί να κάνει μόνος του.

  Αυτός όμως θέλει πάση θυσία να τη διώξει, ο ίδιος θα δει πώς θα το σκάσει αργότερα. Ένα διαβατήριο που της παρουσιάζει είναι ψεύτικο, δεν υπάρχει φωτογραφία. Το ψέμα του την εξοργίζει.

  Θα προσπαθήσει να το σκάσει κολυμπώντας, αλλά θα πνιγεί.

  Ήξερα για τους προσυμφωνημένους γάμους, αλλά αυτό που είδα στην ταινία μου φάνηκε εξωφρενικό. Με το που κόβουν τον ομφάλιο λώρο στο κορίτσι λένε και το όνομα του γαμπρού. Μόνο αυτόν θα πάρει.

  Και ο μελλοντικός γαμπρός παγιδεύεται σ’ αυτό το έθιμο. Μια κοπέλα που ζήτησε δεν του την έδωσαν, αφού ήταν ήδη αποφασισμένο ποια θα πάρει. Άρα δεν είχε άλλη επιλογή.

  Όμως αυτή αγαπιέται με έναν άλλο νέο. Ο ίδιος το αρνείται γιατί ξέρει τις αρνητικές συνέπειες που θα έχει μια τέτοια ομολογία.

  Υπάρχουν αποδείξεις. Ο Παναχί πήρε φωτογραφία το ζευγάρι. Αν δώσει αυτή τη φωτογραφία θα υπάρχει απόδειξη, και τότε ο νεαρός θα αναγκαστεί να την εγκαταλείψει.

  Ο Παναχί αρνείται ότι τράβηξε τέτοια φωτογραφία.

  Η παράδοση λέει να πάρει όρκο σε μια ειδική για το σκοπό αυτό αίθουσα. Ο κοινοτάρχης που χάρη σ’ αυτόν βρέθηκε στο χωριό του λέει να πάρει ψεύτικο όρκο, το ισλάμ το επιτρέπει όταν είναι για χάρη της ειρήνης.

  Και για χάρη του ισλάμ. Θα με εξέπληττε κάτι τέτοιο αν δεν είχα διαβάσει ότι έναν τέτοιο ψεύτικο όρκο πήρε και ο Αραφάτ, καθώς το επιτρέπει το ισλάμ.

  Το ζευγάρι, προσπαθώντας να το σκάσει προς την Τουρκία, θα πυροβοληθεί από συνοριακούς φρουρούς. Γυρνώντας πίσω θα ξεψυχήσουν. Φεύγοντας ο Παναχί από το χωριό κατά προτροπή του κοινοτάρχη, βλέπει κόσμο να θρηνεί.

  Προσπερνάει.

  Αν δεν είχα διαβάσει την πλοκή στη βικιπαίδεια δεν θα το είχα αντιληφθεί. Πατάει φρένο (αυτό δεν το αντιλήφθηκα) και έχουμε cut. Αυτό είναι το τέλος της ταινίας.

  Τι έγινε εκτός πλαισίου της ιστορίας; Μετάνιωσε και γύρισε πίσω, εκεί που ο κόσμος θρηνούσε πάνω από τα πτώματα των δυο νέων;

  Έχουν γυριστεί αρκετές ταινίες, ύμνος στον έρωτα και καταδίκη των προσυμφωνημένων γάμων, ιδιαίτερα στην προεπαναστατική περίοδο. Όμως οι ταινίες αυτές είχαν happy end.

  Και οι αρκούδες πού κολλάνε;

  -Δεν υπάρχουν, έτσι το λένε για να φοβίζουν τον κόσμο, να μην πηγαίνει απ’ αυτό τον δρόμο.

  Αρκούδες είναι και οι παραδόσεις, που φοβόμαστε να παραβιάσουμε.

  Βρε, μπας και είναι αρκούδες και η κόλαση;

  Είπαμε, τους κορυφαίους ιρανούς τους βλέπουμε πακέτο. Η τελευταία ανάρτησή μας ήταν για την ταινία του «Ζωή» (2021).