Ένα "είδωλο της φυλής"

 

Απόσπασμα από την "Ιστορία της Δυτικής Φιλοσοφίας" του Μπέρτραντ Ράσελ, από το κεφάλαιο για τον Φράνσις Μπέηκον.

"Ένα από τα περιφημότερα μέρη της φιλοσοφίας του Βάκωνος είναι η απαρίθμηση αυτών που ονομάζει «είδωλα», με τα οποία υπονοεί κακές πνευματικές συνήθειες που παρασύρουν τους

ανθρώπους σε πλάνες. Αναφέρει τέσσερα είδη. «Είδωλα της φυλής» [του είδους] είναι τα εγγενή στην ανθρώπινη φύση∙ μνημονεύει ιδιαίτερα τη συνήθεια να προσδοκούμε

περισσότερη τάξη στα φυσικά φαινόμενα απ' όση μπορούμε να βρούμε στην πραγματικότητα. «Είδωλα του σπηλαίου»

, είναι προσωπικές προκαταλήψεις χαρακτηριστικές του καθενός ερευνητή. «Είδωλα της αγοράς», είναι αυτά που αναφέρονται

στην τυραννία των λέξεων. «Είδωλα του θεάτρου» είναι όσα αναφέρονται στα κληροδοτούμενα δογματικά συστήματα σκέψεως∙ για τα τελευταία αυτά ο Αριστοτέλης και οι

Σχολαστικοί του προμήθευσαν τα περισσότερα αξιόλογα παραδείγματα"

Δεν ξέρω αν το παραθέτει στα "είδωλα της φυλής", αλλά συχνά αναφέρομαι σ' αυτό, στην τάση γενίκευσης, που σε τελευταία ανάλυση είναι η γνωστή επαγωγή, την αναξιοπιστία της οποίας κατέδειξε. Αναφέρθηκα σ' αυτήν στην χθεσινή ανάρτησή μου για την ταινία "Ξερά χόρτα" του Nuri Bilge Ceylan. 

 

Τελικά το παραθέτει. Είναι το 4, από την αναζήτησή μου στο Chatgpt. 

Τα "είδωλα της φυλής" (idola tribus) είναι μία από τις τέσσερις κατηγορίες ειδώλων που ο Άγγλος φιλόσοφος Φράνσις Μπέηκον (Francis Bacon) αναφέρει στο έργο του "Novum Organum" (1620). Τα είδωλα, γενικά, για τον Μπέηκον αντιπροσωπεύουν ψευδείς εντυπώσεις ή διαστρεβλώσεις της σκέψης που εμποδίζουν την καθαρή και αντικειμενική κατανόηση της πραγματικότητας. Τα είδωλα της φυλής είναι συγκεκριμένα παρανοήσεις που προέρχονται από την ίδια τη φύση του ανθρώπινου είδους.

Τα βασικά χαρακτηριστικά των "ειδώλων της φυλής" είναι τα εξής:

1. Περιορισμοί της ανθρώπινης φύσης: Αυτά τα είδωλα προκύπτουν από την ίδια τη φύση του ανθρώπου ως είδους. Όλοι οι άνθρωποι είναι επιρρεπείς σε κοινά λάθη λόγω των φυσικών ορίων των αισθήσεων, του νου και της αντίληψης. Για παράδειγμα, οι άνθρωποι τείνουν να βλέπουν τη φύση με βάση τις δικές τους ανθρώπινες εμπειρίες και όχι με αντικειμενικότητα.

2. Η τάση του ανθρώπου να επιδιώκει μοτίβα και τάξη: Οι άνθρωποι έχουν φυσική τάση να αναζητούν τάξη και νοήματα ακόμα και εκεί που δεν υπάρχουν, με αποτέλεσμα να βλέπουν μοτίβα ή αιτιώδεις σχέσεις που στην πραγματικότητα είναι τυχαίες ή άσχετες. Αυτό μπορεί να οδηγήσει σε παραπλανητικά συμπεράσματα.

3. Η επιρροή των επιθυμιών και των συναισθημάτων: Οι άνθρωποι τείνουν να βλέπουν τον κόσμο μέσα από το πρίσμα των επιθυμιών, των φόβων και των προτιμήσεών τους, γεγονός που παραμορφώνει την κρίση τους. Τα προσωπικά αισθήματα και επιθυμίες παρεμβαίνουν στην αντικειμενική εξέταση των γεγονότων.

4. Η τάση για γενικεύσεις: Ο ανθρώπινος νους έχει την τάση να γενικεύει βασισμένος σε περιορισμένες ή μερικές παρατηρήσεις. Αυτό οδηγεί σε συμπεράσματα που δεν βασίζονται σε επαρκή δεδομένα ή αποδείξεις.

Ο Μπέηκον θεωρεί ότι τα "είδωλα της φυλής" είναι εγγενή στη φύση του ανθρώπου και γι' αυτό είναι κοινά σε όλους τους ανθρώπους. Αν δεν τα αναγνωρίσουμε και δεν τα αντιμετωπίσουμε, επηρεάζουν την ικανότητά μας να κατανοήσουμε τη φύση με επιστημονικό και ορθολογικό τρόπο.

  

τα είδωλα της σπηλιάς υποδηλώνουν τις προσωπικές διαστρεβλώσεις που έχει κάθε άτομο στην αντίληψη του κόσμου, λόγω της ιδιοσυγκρασίας, της εκπαίδευσης και του περιβάλλοντός του, και ο Μπέικον τα θεωρεί ένα από τα σημαντικά εμπόδια στη διαδικασία της αναζήτησης της αλήθειας.

Τα "είδωλα της αγοράς" (Idola Fori) είναι μια από τις τέσσερις κατηγορίες ειδώλων που περιγράφει ο Φράνσις Μπέικον στο έργο του "Novum Organum". Αυτή η κατηγορία σχετίζεται με τη γλώσσα και τη χρήση των λέξεων στην κοινωνική επικοινωνία. Ο Μπέικον υποστηρίζει ότι η αλληλεπίδραση των ανθρώπων μέσα από τη γλώσσα δημιουργεί παρανοήσεις και σύγχυση, επειδή οι λέξεις συχνά δεν ανταποκρίνονται ακριβώς στην πραγματικότητα ή είναι ασαφείς.

Πιο συγκεκριμένα:

1. Παραπλανητική χρήση της γλώσσας: Οι λέξεις που χρησιμοποιούν οι άνθρωποι για να περιγράψουν τον κόσμο είναι συχνά ασαφείς, γενικές ή παρεξηγημένες. Αυτό οδηγεί σε διαστρέβλωση της πραγματικότητας και της σκέψης. Για παράδειγμα, λέξεις που αναφέρονται σε αφηρημένες έννοιες ή μεταφυσικές ιδέες μπορεί να είναι πολύ αόριστες και να μην αντιστοιχούν σε σαφείς ή συγκεκριμένες εμπειρικές παρατηρήσεις.
2. Κοινωνική διάδοση ψευδών εννοιών: Η «αγορά» ως χώρος κοινωνικής συνδιαλλαγής (forum) είναι το σημείο όπου οι άνθρωποι ανταλλάσσουν ιδέες, όμως μέσα από αυτές τις συναλλαγές συχνά δημιουργούνται και διαδίδονται ψευδείς εντυπώσεις. Οι συζητήσεις, οι δημόσιες διαφωνίες και οι δημοφιλείς πεποιθήσεις διαδίδουν ανακριβείς ή παραμορφωμένες αντιλήψεις για τον κόσμο.
3. Συμβατικότητα των λέξεων: Οι λέξεις είναι προϊόντα κοινωνικής σύμβασης και δεν αντανακλούν πάντα την πραγματικότητα. Επειδή οι άνθρωποι συμφωνούν να χρησιμοποιούν συγκεκριμένες λέξεις για να περιγράψουν τα πράγματα, αυτές μπορεί να μην είναι κατάλληλες για να αποδώσουν την αλήθεια με ακρίβεια.

Παράδειγμα

Ας υποθέσουμε ότι η λέξη "φύση" χρησιμοποιείται για να περιγράψει ό,τι είναι φυσικό ή οργανικό. Η λέξη αυτή μπορεί να έχει διαφορετικές σημασίες για διαφορετικούς ανθρώπους, δημιουργώντας σύγχυση ή διαφωνίες. Η ασαφής ή υπερβολικά γενική χρήση της μπορεί να οδηγήσει σε διαστρέβλωση της κατανόησης της πραγματικότητας.

Ο Μπέικον υποστηρίζει ότι τα είδωλα της αγοράς είναι από τα πιο επικίνδυνα εμπόδια στην κατανόηση, καθώς η γλώσσα, η οποία χρησιμοποιείται για την επικοινωνία και την έκφραση της γνώσης, μπορεί να παρασύρει τη σκέψη σε σφάλματα και ψευδείς ιδέες.

Τα "είδωλα του θεάτρου" (Idola Theatri) είναι η τέταρτη και τελευταία κατηγορία των ειδώλων που περιγράφει ο Φράνσις Μπέικον στο έργο του "Novum Organum". Αυτά τα είδωλα σχετίζονται με τις ψευδείς φιλοσοφικές θεωρίες και τα δόγματα που έχουν διαμορφωθεί στο παρελθόν και παρουσιάζονται σαν παραστάσεις, όπως στο θέατρο, όπου οι ηθοποιοί παίζουν ρόλους που δεν ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα.

Χαρακτηριστικά των ειδώλων του θεάτρου:

1. Προκατασκευασμένα φιλοσοφικά συστήματα: Ο Μπέικον υποστηρίζει ότι τα διάφορα φιλοσοφικά συστήματα που έχουν διαμορφωθεί μέσα στην ιστορία μοιάζουν με θεατρικά έργα. Είναι επινοημένα, κατασκευασμένα και παραμορφώνουν την αλήθεια, αφού βασίζονται σε υποθέσεις, δόγματα και θεωρίες που δεν στηρίζονται σε εμπειρικές παρατηρήσεις.
2. Εξουσία της παράδοσης: Αυτά τα είδωλα προκύπτουν από την τυφλή αποδοχή των φιλοσοφικών και επιστημονικών συστημάτων του παρελθόντος. Τα δόγματα του Αριστοτέλη, για παράδειγμα, είχαν τεράστια επιρροή στη φιλοσοφία και τις επιστήμες για αιώνες, ακόμα και όταν δεν στηρίζονταν πλέον σε επαρκή εμπειρικά δεδομένα. Οι άνθρωποι, σύμφωνα με τον Μπέικον, δεν πρέπει να αποδέχονται άκριτα αυτές τις θεωρίες, αλλά να τις εξετάζουν κριτικά.
3. Αποπλάνηση της σκέψης: Ο Μπέικον θεωρεί ότι αυτά τα φιλοσοφικά συστήματα παρουσιάζουν την πραγματικότητα με παραμορφωμένο τρόπο, σαν μια θεατρική σκηνή όπου τίποτα δεν είναι όπως φαίνεται. Οι θεωρίες αυτές συχνά προσφέρουν μια φαντασιακή και όχι πραγματική αναπαράσταση του κόσμου, αποπλανώντας τη σκέψη και εμποδίζοντας την αναζήτηση της αλήθειας.
4. Σχολές σκέψης: Αυτά τα είδωλα συχνά σχετίζονται με τις μεγάλες φιλοσοφικές ή επιστημονικές σχολές που επικρατούσαν σε διάφορες εποχές, όπως οι σχολές του Αριστοτελισμού, του Πλατωνισμού ή άλλων φιλοσοφικών παραδόσεων. Ο Μπέικον επισημαίνει ότι οι άνθρωποι τείνουν να ακολουθούν τυφλά αυτά τα δόγματα χωρίς να τα αμφισβητούν ή να τα αναθεωρούν, ακόμα κι αν δεν είναι πια χρήσιμα για την κατανόηση της φύσης.

Παράδειγμα

Ένα παράδειγμα ειδώλων του θεάτρου είναι η κυριαρχία της Αριστοτελικής φιλοσοφίας στη μεσαιωνική Ευρώπη. Παρά το γεγονός ότι η θεωρία του Αριστοτέλη για τον κόσμο και τη φυσική περιέχει πολλές ανακρίβειες, παρέμεινε το κυρίαρχο φιλοσοφικό σύστημα για αιώνες, κυρίως επειδή υποστηριζόταν από τις εξουσίες της Εκκλησίας και των πανεπιστημίων. Αυτή η άκριτη αποδοχή ενός φιλοσοφικού δόγματος είναι χαρακτηριστικό παράδειγμα των ειδώλων του θεάτρου.

Συμπέρασμα

Τα είδωλα του θεάτρου υποδηλώνουν την επίδραση που ασκούν τα ψευδή και συχνά "θεατρικά" φιλοσοφικά συστήματα και δόγματα στην αντίληψη της πραγματικότητας. Ο Μπέικον καλεί τους ανθρώπους να απομακρυνθούν από αυτά τα προκατασκευασμένα συστήματα σκέψης και να στραφούν στην εμπειρική παρατήρηση και τη λογική ως μέσα για την αναζήτηση της αλήθειας.

 Πηγή: Chatgtp