Αποχαιρετισμός στο Γιάννη Μόρτζο, από τον Γιώργο Βοϊκλή

 

Αποχαιρετισμός στο Γιάννη Μόρτζο

 

                                            από τον Γιώργο Βοϊκλή

 

Σε συνέντευξή του που δημοσιεύτηκε πριν από είκοσι χρόνια στο περιοδικό «Μεθόριος του Αιγαίου», μιλάει για τα παιδικά και εφηβικά του χρόνια, για τη θητεία του δίπλα στον Κάρολο Κουν, για τη φιλία και τη συνεργασία του με τον Ανδρέα Παπανδρέου και τη Μελίνα Μερκούρη.

 

Πριν από λίγες μέρες έφυγε απ’ τη ζωή ένας αγαπημένος φίλος: ο μεγάλος ηθοποιός και σκηνοθέτης Γιάννης Μόρτζος.

Η τελευταία συνάντησή μας ήταν πριν από έξι μήνες, την 1^η Απριλίου 2024, στην αίθουσα εκδηλώσεων του Πολεμικού Μουσείου, όταν παρουσιάσαμε μαζί τη συλλογή διηγημάτων του συμπατριώτη μας Σταμάτη Δανά με τίτλο «Το παιδί της βροχής».

Είκοσι χρόνια πριν, τον Απρίλιο του 2004, είχα δημοσιεύσει στο 12^ο τεύχος του περιοδικού «Μεθόριος του Αιγαίου» εκτενή συνέντευξή του «εφ’ όλης της ύλης», στην οποία μιλάει για τη διαδρομή του στη ζωή και στο θέατρο.

Τιμώντας τη μνήμη του λίγες μέρες μετά την αποδημία του, αναδημοσιεύω χαρακτηριστικά αποσπάσματα από αυτή τη συνέντευξη,

 

Τα παιδικά και τα εφηβικά του χρόνια

Τα παιδικά μου χρόνια στο χωριό μου, τα Σκουρέικα της Σάμου, ήταν πολύ δύσκολα, με την ανέχεια και τις τότε ταραγμένες καταστάσεις, Τη 10ετία του 1950 η Σάμος πέρασε από καμίνι, με τα πάθη που δημιούργησε ο εμφύλιος. Δύσκολη ήταν και η μαθητική μαε ζωή στο Πυθαγόρειο Γυμνάσιο του Βαθιού. Ήταν, όμως, και ωραία. Η ζωή είχε τότε ένα ρομαντισμό, μια ομορφιά αλλιώτικη. Μέσα στις στερήσεις άνθιζαν λουλούδια, αισθήματα, ανθρωπιά… Τα θυμάμαι ‘όλα αυτά με νοσταλγία . Θυμάμαι την παραλία του Βαθιού με το πλακόστρωτο, τους δρόμους με το ντουσιμέ.

Τότε, βέβαια, το μόνο που μας απασχολούσε ήταν το τι θα κάνουμε όταν τελειώσουμε  το Γυμνάσιο.

 

Η επιλογή του θεάτρου

Τελειώνοντας το Πυθαγόρειο Γυμνάσιο της Σάμου, ήρθα στην Αθήνα με άλλα όνειρα και σκοπούς. Σκεφτόμουνα τη Σχολή Ευελπίδων, επειδή οι σπουδές σ’ αυτή απαιτούσαν λιγότερα έξοδα σε σύγκριση με τις σπουδές στο Πανεπιστήμιο και η οικογένειά μου ήταν πολύ φτωχή. Ο πατέρας μου ήταν ένας απλός αγρότης και μάλιστα διώκονταν ακόμη για τις ιδέες του. Τότε, όμως, λειτουργούσε ακόμη το σύστημα των «κοινωνικών φρονημάτων» και ο πατέρας μου, σαν αριστερός, είχε τεράστιο «φάκελο». Αυτό είχε επιπτώσεις και στις δικές μου επιλογές για το τι θα μπορούσα να σπουδάσω και, εν πάσει περιπτώσει, ήταν απαγορευτικό για τις σπουδές μου στη Σχολή Ευελπίδων.

Εκείνη την περίοδο όλα μου φαίνονταν δύσκολα, αλλά κάτι έπρεπε να κάνω για να βγω από τα αδιέξοδά μου.

Τον καλλιτεχνικό χώρο δεν τον είχα σκεφτεί. Πρέπει να πω ωστόσο ότι είχα μέσα μου κάποιες καλλιτεχνικές ανησυχίες που δεν μπορούσα ‘όχι μόνο να τις εκφράσω, αλλά ούτε καν να τις συζητήσω, ακόμη και με τον ίδιο μου τον εαυτό. Τότε έτυχε να δω μια παράσταση του Θεάτρου Τέχνης. Μαγεύτηκα. Έτσι πήρα την απόφαση να κάνω θεατρικές σπουδές. Την επόμενη χρονιά έδωσα εξετάσεις στη Δραματική Σχολή του Κάρολου Κουν. Έδωσα εξετάσεις και πέτυχα.

 

Κοντά στον Κάρολο Κουν

Για να καταλάβεις πόσο αυστηρή ήταν η επιλογή φτάνει να σου πω ότι από τους εκατό υποψήφιους εκείνης της χρονιάς πήρε μόνο έξι. Και μέσα στους έξι είχα τη χαρά και την τιμή να είμαι κι εγώ.

Γιατί ο Κάρολος Κουν  δεν ήταν μόνο ο μεγάλος κι αξεπέραστος άνθρωπος του θεάτρου, ήταν και μεγάλος παιδαγωγός. Είχε το μεγάλο ταλέντο να διακρίνει ποιοι από τους υποψήφιους της Σχολής είχαν τα προσόντα και το πάθος του θεάτρου. Ποιοι είχαν τη σεμνότητα και τον ζήλο του πραγματικού καλλιτέχνη. Διέκρινε, όμως, και όσους πήγαιναν για βεντετισμό και επίδειξη.

Στη Σχολή, μέσα σε ένα οικείο, ζεστό αλλά και αυστηρό περιβάλλον, με αντιμετώπισαν όλοι με αγάπη. Αυτό το αποδίδω κυρίως στη δική μου απλή και αυθόρμητη συμπεριφορά.

Ο Κάρολος Κουν ήταν ο μεγάλος δάσκαλος που έπαιξε καθοριστικό ρόλο στη ζωή μου. Ο άνθρωπος αυτός, που ήταν πρότυπο ανθρώπου κα καλλιτέχνη, υπήρξε ο εμπνευστής και οδηγός της πορείας μου στο θέατρο. Με επηρέασε βαθύτατα. Αυτός ήταν –και εξακολουθεί να είναι- ο οδηγός της διαδρομής μου στο θέατρο και τη ζωή. Δεν σου κρύβω ότι βλέποντας, προφανώς, την αφοσίωσή μου στη  τέχνη, είχα κερδίσει τη συμπάθεια και την εμπιστοσύνη του.

Τα χρόνια των σπουδών μου δεν ήταν ρόδινα. Αντιμετώπισα πολλές δυσκολίες. Την πρώτη χρονιά, για παράδειγμα, αντιμετώπισα βιοποριστικό πρόβλημα. Δούλεψα σ’ ένα εργοστάσιο που έφτιαχνε ψυγεία. Δεν μπορούσα όμως να συνεχίσω για πολύ καιρό αυτή τη δουλειά, γιατί οι ώρες της εργασίας συνέπιπταν με τις ώρες φοίτησης στη Σχολή. Τότε μου δόθηκε η ευκαιρία να δουλέψω στο Θέατρο Τέχνης σαν φροντιστή. Να τακτοποιώ τραπέζια και καθίσματα, να βάζω ποτά κλπ στις παραστάσεις που παίζονταν.

Μετά από λίγο καιρό ανέβασε ο Κουν ένα έργο του Μπρεχτ  και ήθελε 4-5 κομπάρσους, που τους επέλεξε από τους σπουδαστές της Σχολής. Ένα απ’ αυτούς ήμουνα κι εγώ. Πήρα, λοιπόν, ένα μικρό ρόλο, έλεγα μόνο δυο ατάκες. Δεν πέρασε πολύ καιρός και μου ανέθεσε να παίξω ένα βασικό πρωταγωνιστικό ρόλο, ενώ ήμουνα ακόμη δευτεροετής στη Σχολή. Μέχρι να τελειώσω τις σπουδές μου, που δόθηκε η ευκαιρία να παίξω 3-4 σημαντικούς ρόλους.

Όταν τέλειωσα τη Σχολή ήμουνα πια έτοιμος για τους μεγάλους ρόλους. Πήγα στο στρατό κι όταν γύρισα έγινα δεκτός στο Θέατρο Τέχνης σαν στέλεχος και πρωταγωνιστής σε σπουδαία έργα. Από κει και πέρα η πορεία μου ήταν συνεχώς ανοδική . Δούλεψα στο Θέατρο Τέχνης 21 ολόκληρα χρόνια. Έπαιξα πάνω από 70 ρόλους, πρωταγωνιστικούς κυρίως. Μπορώ να πω ότι κοντά στον Κάρολο Κουν γνώρισα μεγάλες επιτυχίες και καταξιώθηκα σαν ηθοποιός.

 

Η φιλία και η συνεργασία του με τον Ανδρέα Παπανδρέου

και τη Μελίνα Μερκούρη

Από το 1974, κυρίως όμως στις αρχές της 10ετίας του 1980, με συνεπήρε η πολιτική. Υπήρχαν τότε πολιτικές εξελίξεις που προμηνούσαν ότι θα γίνει η μεγάλη αλλαγή. Ότι κάτι καινούριο θα άρχιζε στην Ελλάδα.

Είχα στενή φιλία με τον Ανδρέα Παπανδρέου, που τον γνώριζα από χρόνια πριν, όταν ήταν από τους τακτικούς θεατές του Θεάτρου Τέχνης. Είχα επίσης στενή φιλία με τη Μελίνα Μερκούρη, απ’ τον καιρό που πρωταγωνιστούσε σε παραστάσεις του Θεάτρου Τέχνης.

Εκείνη την εποχή ο Ανδρέας Παπανδρέου ήταν η μελλοντική ελπίδα μας. Όταν μου πρότεινε, λοιπόν, μαζί με τη Μελίνα, να βοηθήσω ενεργά το ΠΑΣΟΚ να πετύχει τους στόχους του, δέχτηκα. Έπρεπε, όμως, από ανάγκη, να απομακρυνθώ απ’ το θέατρο, γιατί ήταν αδύνατο, όπως λέμε,να «κρατάω δυο καρπούζια στην ίδια μασχάλη». Έτσι, για δυο χρόνια, το 1981 και το 1982, ασχολήθηκα αποκλειστικά με τον πολιτική ως στέλεχος του ΠΑΣΟΚ. Επίσης, επί μια 8ετία ήμουνα  εκλεγμένος Δημοτικός Σύμβουλος στο Δήμο Αθηναίων.

Αργότερα, όταν το σκέφτηκα αυτό, κατάλαβα ότι ήταν μια πολύ τολμηρή απόφαση, γιατί κόπηκε το νήμα της πορείας μου στο θέατρο. Δεν μετανιώνω όμως, γιατί πιστεύω ότι έβαλα κι εγώ ένα λιθαράκι στην προσπάθεια του Ανδρέα Παπανδρέου να αλλάξουν τα πράγματα στη χώρα μας.

 

(Τη συνέντευξη κατέγραψε ο συμμαθητής του στο Πυθαγόρειο Γυμνάσιο Σάμου Νίκος Ορφανός).

 

Θλιβερός επίλογος

Ο Γιάννης Μόρτζος έφυγε πικραμένος απ’ τη ζωή.

Όπως μου εκμυστηρεύτηκε στην τελευταία μας συνάντηση στο σπίτι του στον Άγιο Δημήτριο, το Υπουργείο Πολιτισμού αρνήθηκε να εντάξει στο πρόγραμμα επιδοτούμενων παραστάσεων του Εθνικού Θεάτρου πρότασή του για μια παράσταση με θέμα τη ζωή του Ελευθερίου Βενιζέλου, σε δική του σκηνοθεσία και με τον ίδιο στον επώνυμο ρόλο, Μια παράσταση με την οποία ήθελε να κλείσει τη μακρόχρονη διαδρομή του στο θέατρο.