Γιώργος Βοϊκλής, Δυο ποιητές στο "Σωτηρία", Γιάννης Ρίτσος και Μαρία Πολυδούρη

 

Δύο ποιητές στο «Σωτηρία»

 

Η συνάντηση της Μαρίας Πολυδούρη με τον 18χρονο Γιάννη Ρίτσο στους θαλάμους του νοσοκομείου την Άνοιξη του 1928

 

                                                    Γράφει ο Γιώργος Βοϊκλής*

 

Με αφορμή την προβολή του βραβευμένου στο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης Ντοκιμαντέρ της Μαριάννας Οικονόμου με τίτλο «Αζήτητοι» -που αναφέρεται στα κατάλοιπα ασθενών του «Σωτηρία» που μετά το θάνατό τους στο νοσοκομείο κανείς δεν ζήτησε τα προσωπικά τους αντικείμενα- αναδημοσιεύω δυο αναφορές στη συνάντηση στους θαλάμους του, την Άνοιξη του 1928,  δύο ποιητών που νοσηλεύονταν σε αυτό: Της Μαρίας Πολυδούρη με τον νεαρό τότε Γιάννη Ρίτσο.

 

Στην εισαγωγή του αφιερωμένου στη Μαρία Πολυδούρη «Ημερολόγιο 2005» των εκδόσεων «Μεταίχμιο», που υπογράφει η Χριστίνα Ντουνιά, διαβάζουμε ανάμεσα σε άλλα

«Τα χρήματα που διέθετε ο αδερφός της Κώστας για τη νοσηλεία της στην πρώτη θέση του νοσοκομείου «Σωτηρία» (Μάρτιος – Απρίλιος 1928) εξαντλούνται και αναγκάζεται να ζητήσει να τη μεταφέρουν στο σπιτάκι με τους ετοιμοθάνατους, όπου της δίνουν ένα μικρό δωμάτιο, για να γλυτώσει από τον θόρυβο και την πολυκοσμία της τρίτης θέσης,

Συνδέεται φιλικά με το Γιάννη Ρίτσο, που νοσηλεύεται επίσης στη «Σωτηρία», στον οποίο αφιερώνει το ποίημα «Θυσία».

Εκεί θα την επισκεφθεί και ο Καρυωτάκης επιστρέφοντας απ’ το Παρίσι και πριν πάρει το δρόμο για την Πρέβεζα. Συναντιούνται ύστερα από πολύ καιρό, αμήχανοι κι οι δύο, μπροστά σε άλλους, σύμφωνα με μαρτυρία του Γιάννη Ρίτσου». (σελ. 25)

Στο ίδιο κείμενο διαβάζουμε ότι μέχρι τον θάνατό της στις 30 Απριλίου του 1930, σε αυτό το σπιτάκι, «την επισκέπτονται πολλοί άνθρωπο των γραμμάτων και των τεχνών, από τον Άγγελο Σικελιανό ως τη Μαρίκα Κοτοπούλη. Συνδέεται φιλικά με την Μυρτιώτισσα, ενώ διατηρεί μια τρυφερή φιλία με τους ποιητές Κώστα Παπαδάκη και Γιάννη Χονδρογιάννη, αλλά και τον επίσης πρόωρα χαμένο ποιητή Μίνο Ζώτο. Σ’ αυτούς είναι αφιερωμένο το ποίημα της με τίτλο «Στους φίλους που με συντροφεύουν» που ξεκινάει με τον στίχο «Την κάμαρά μου γέμισαν τα φωτεινά σας μάτια».

Παραθέτω ολόκληρο το ποίημα, που περιλαμβάνεται στη συλλογή της «Ωδή στο χάος»

«Στους φίλους που με συντροφεύουν

 

Την κάμαρά μου γέμισαν τα φωτεινά σας μάτια.
Ένα άνθος επιτάφιον η αγάπη σας που πήρα,
λυπητερά λικνίζεται στη λιγοστή πνοή.
Πόση ευτυχία στη θλίψη σας για τη βαριά μου μοίρα,
πόση χαρά που απόμεινε στην ύστερη ζωή!

Κ’ η μουσική των στίχων σας τι θα μου φέρη ακόμη;
Πόση καρδιά θα μού ‘πρεπε να σας δεχτώ σα χάρη
χειμωνικά χαμόγελα και ρόδα εσπερινά.
Ω, ας έρθη στο σκοτάδι του ο Χάρος να με πάρη,
ενώ θα ‘ναι τα μάτια σας κοντά μου φωτεινά.

 

Δυο μαρτυρίες του Γιάννη Ρίτσου

Τη μαρτυρία του Γιάννη Ρίτσου για την πρώτη συνάντησή τους στο «Σωτηρία», διαβάζουμε στο κείμενο με τίτλο «Ο Γιάννης Ρίτσος αυτοβιογραφούμενος» που έχει δημοσιευτεί στο Λεύκωμα του Πλάτωνα Μάξιμου «Γιάννης Ρίτσος – Εικαστικά»:

«Αρρώστησα πάλι και νοσηλεύτηκα στη Σωτηρία. Τότε ήμουνα 18 χρόνων. Εκεί που πήγαινα και έπαιζα πιάνο, συνάντησα για πρώτη φορά τη Μαρία Πολυδούρη. Και γι’ αυτό, στο πρώτο της βιβλίο, μου έχει αφιερώσει ένα ποίημα».

Για το ίδιο θέμα μιλάει ο ποιητής στον Γιώργο Σγουράκη, σε μια συζήτηση μαζί του το 1984, που περιλαμβάνεται στο Λεύκωμα «Γιάννης Ρίτσος – Κινηματογραφική Αυτοβιογραφία» (έκδοση Αρχείο Κρήτης, 2008):

«Γιάννης Ρίτσος: Λοιπόν, εμένα με ευνόησε η τύχη να έχω τρομακτικά βιώματα, να γνωρίσω αρρώστιες, να γνωρίζω θανάτους…

Γιώργος Σγουράκης: Πρέπει να πάμε, κατά τη γνώμη σας, να κινηματογραφήσουμε το σανατόριο «Σωτηρία» εδώ, όλα αυτά τα μέρη; Τα Χανιά, (στο Άσυλο Φυματικών στην Καψαλώνα) απ’ ότι μας είπατε έχουν χαλάσει, αλλά η «Σωτηρία» νομίζω πως διατηρείται ακόμη.

Γ.Ρ.: Κάτι διατηρούνται, διατηρούνται ορισμένα πράγματα, όχι και πολλά. Ίσως διατηρείται το «Αμάρειο» και το «Σπιλιοτοποίλιο», εκεί που πήγαινα κι έπαιζα πιάνο και συνάντησα πρώτη φορά τη Μαρία Πολυδούρη.

Γ.Σ.: Πόσο χρονών ήσασταν τότε;

Γ.Ρ.: Τότε ήμουνα 18 χρόνων.

Γ.Σ.: Και αναπτύχθηκε μια μεγάλη φιλία ανάμεσά σας;

Γ.Ρ. Ναι. Και γι’ αυτό στο πρώτο της βιβλίο μου ‘χει αφιερώσει ένα ποίημα. Και μάλιστα είπε: «δεν γράφω στον ποιητή, ούτε στον κύριο Γιάννη Ρίτσο».

 

Θα κλείσω αυτό το μικρό χρονικό με το αφιερωμένο στον Γιάννη Ρίτσο ποίημα της Μαρίας Πολυδούρη:

 

Θυσία

                                                   Στον Γιάννη Ρίτσο

Καρδιά μου, τούτη η ώρα εδώ που εστάθη / με μια δεσποτικιά γαλήνη, κάτι / έχει βαθύ, ν’ αγγίξει σαν το μάτι / του άγριου μοιραίου που λάθεψα πως χάθη.

Ο λογισμός μου τώρα αδυνατίζει / και σκύβει ως ένοχος μπροστά σου. / Καμιά φωνή να μου φωνάζει, στάσου. / Ούτε μια ελπίδα, εντός μου να φωτίζει.

Και δεν αντέχω, Θα τ’ ακούσεις όλα / τίποτα δεν εσκέπασεν η λήθη. / θα σου τα πω σαν ένα παραμύθι / καρδιά μου ερημική κι ονειροπόλα.

Κοίταξε το βραδάκι αυτό που κλείνει / τόση γαλήνη κι όταν αντικρίζει / τον κάμπο είναι σαν χάδι, δεν δροσίζει / όμως, μια νοσταλγία μέσα μας χύνει…

Μαντεύω απ’ τη γαλήνη σου τι θλίψη / πικρή σε τρώει φτωχή καρδιά μου κι έρμη. / Της ύπαρξής σου, σου ‘κλεψαν τη θέρμη / κι η δροσιά του καημού σου ‘χει απολείψει.

Λουλούδι που το φως σ’ είχε αγαπήσει / έμεινες μοναχό με τη λαχτάρα, / που αργά γίνηκε φλόγα και κατάρα / τίποτα πια από σε να μην αφήσει.

Είδα το φως αυτό να λιγοστεύει / τότε κι εσένα αγάλια να χλωμαίνεις. / Σου είπα, θυμάσαι; Πρέπει να υπομένεις / και σού ’δειξα τη σκέψη που πιστεύει.

Ήταν ωραία κάποτε, θυμάσαι; / Την εκαμάρωνες κι εσύ καρδιά μου. / Αχ, η αρμονία πώς όρμησε βαθιά μου / τότε. Μα σε είδα πάλι να λυπάσαι…

Τώρα, για σένα είναι όλα τελειωμένα. / Και τη στερνή πνοούλα έχεις αφήσει. / Η σκέψη μου που μάταια έχει ανθίσει / μαδάει σε νεκράνθια σπαραγμένα».

 

Πολλά βιβλία θα μπορούσαν να γραφτούν και πολλά κινηματογραφικά και τηλεοπτικά ντοκιμαντέρ θα μπορούσαν να γυριστούν για την κοινωνική, αλλά και την πολιτική ιστορία του νοσοκομείου «Σωτηρία». Επίσης, είναι καιρός όσες απ’ τις παλιές εγκαταστάσεις του έχουν διασωθεί να χαρακτηριστούν «Τόπος ιστορικής μνήμης».

 

*Ο Γιώργος Βοϊκλής είναι δημοσιογράφος και συγγραφέας