Nτέηβιντ Λοτζ, Μικρός που είναι ο κόσμος, μετ. Βασίλης Τομανάς, Πόλις 1996, σελ. 456.
Δημοσιεύτηκε στο «Διαβάζω», τ. 367
Ο μετωνυμικός χαρακτήρας της σύγχρονης αφήγησης οδηγεί σε μια μυθοπλασία ασύνδετων, κατακερματισμένων γεγονότων, ενώ στην περίπτωση που υπάρχει ένας αφηγηματικό "στημόνι", είναι συνήθως υποτυπώδες και προσχηματικό. Οι κλασικοί έδιναν συναρπαστικές ιστορίες, μέσω των οποίων, "παρεμπιπτόντως", εξεικονιζόταν το ιστορικοκοινωνικό πλαίσιο της εποχής. Οι περισσότεροι σύγχρονοι μυθιστοριογράφοι, οι Έλληνες τουλάχιστον, συχνότατα θυσιάζουν τη μυθοπλασία μπροστά στον στόχο της ανασύστασης της κοινωνικής πραγματικότητας.
Φαίνεται να βρίσκονται μπροστά σε δυο αντιτιθέμενες και αλληλοαποκλειόμενες πιέσεις επιλογής. Όμως το ερώτημα τίθεται: μπορεί να υπάρξουν προσαρμοστικοί μηχανισμοί ώστε να διατηρηθεί "και η πίττα σωστή και ο σκύλος χορτάτος", είναι δυνατόν να έχουμε την εξεικόνιση της πραγματικότητας ως κύριο στόχο και ταυτόχρονα μια συναρπαστική μυθοπλασία ;
Ο David Lodge φαίνεται ότι βρήκε τη λύση, μέσω της παρωδίας.
Τα θέματά του στο έργο αυτό, όπως γράφει ο ίδιος, είναι "η ματαιότητα των ανθρώπινων επιθυμιών όπως εκδηλώνονται στις αεροπορικές περιπλανήσεις των ακαδημαϊκών στην παγκόσμια πανεπιστημιούπολη... οι ανταγωνιστικές θεωρίες της λογοτεχνικής κριτικής... οι πολύπλοκες σχέσεις ανάμεσα στους πανεπιστημιακούς, τους συγγραφείς, τους εκδότες και τα media..." (σελ. 452).
Τα θέματα αυτά τα στήνει πάνω στον αφηγηματικό καμβά της παρωδίας του ρομάντζου ως (παρα)λογοτεχνικού είδους.
Το κύριο χαρακτηριστικό της παρωδίας είναι η υπερβολή. Και η ιστορία αυτή που επινοεί ο David Lodge είναι γεμάτη υπερβολές και απιθανότητες: Οι αγωνιώδεις αναζητήσεις της Αντζέλικα από τον Περς σε όλα τα μήκη και πλάτη της γης, από συνέδριο σε συνέδριο, οι υπερβολικές και απίστευτες συμπτώσεις, οι απίθανες περιπέτειες (ακόμη και μια απαγωγή έχουμε), οι αναγνωρίσεις, τα απροσδόκητα, κ.λπ.
Την παρωδία τη συναντήσαμε και στο υφολογικό επίπεδο του κειμένου. Σε μια παράγραφο χωρίς άρθρα ο Lodge παρωδεί τη γιαπωνέζικη γλώσσα, στην οποία το άρθρο δεν υπάρχει ως μέρος του λόγου.
Και ενώ το παρωδιακό αυτό ρομάντζο συντηρεί το σασπένς του αφηγηματικού ενδιαφέροντος, οι ωραιότερες σελίδες του έργου βρίσκονται στις διακειμενικές αναφορές (όχι πάντα διάφανες για τον Έλληνα αναγνώστη που δεν είναι γνώστης της αγγλόφωνης λογοτεχνίας, και γι αυτό οι υποσημειώσεις της Σώτης Τριανταφύλλου που είχε την επιμέλεια είναι ιδιαίτερα χρήσιμες), και στα χιουμοριστικά σατιρικά μικροεπεισόδια και "ατάκες".
Η σάτιρα του Lodge δεν είναι πάντα διάφανη στον κάθε αναγνώστη. Για παράδειγμα, η γνώση των αφηγηματικών θεωριών είναι συχνά απαραίτητη για να εκτιμηθούν οι χιουμοριστικές-σατιρικές αναφορές του. Ιδιαίτερα η "ηπειρωτική" αποδόμηση και ο στρουκτουραλισμός δέχονται τα καταιγιστικά αγγλοσαξονικά πυρά του.
Για την εξαίρετη μετάφραση του Βασίλη Τομανά το μόνο που έχουμε να παρατηρήσουμε είναι ότι οι δυο "γλωσσικές παρεξηγήσεις" που υπάρχουν στο έργο θα μπορούσαν να μπουν και αυτές σε υποσημείωση στο αγγλικό τους για να γίνουν κατανοητές. Στη δεύτερη υπήρξε μια προσπάθεια προσαρμογής στην ελληνική γλώσσα (είδη-φίδι), όμως για την πρώτη δεν υπήρξε τέτοια προσπάθεια (ο πυροσβέστης wrapped και όχι raped, τύλιξε και όχι βίασε). Επίσης νομίζουμε ότι ο ψυχαναλυτικός όρος "μετάθεση" είναι πιο δόκιμος από τον όρο "μετατόπιση".
Δημοσιεύτηκε στο «Διαβάζω», τ. 367
Ο μετωνυμικός χαρακτήρας της σύγχρονης αφήγησης οδηγεί σε μια μυθοπλασία ασύνδετων, κατακερματισμένων γεγονότων, ενώ στην περίπτωση που υπάρχει ένας αφηγηματικό "στημόνι", είναι συνήθως υποτυπώδες και προσχηματικό. Οι κλασικοί έδιναν συναρπαστικές ιστορίες, μέσω των οποίων, "παρεμπιπτόντως", εξεικονιζόταν το ιστορικοκοινωνικό πλαίσιο της εποχής. Οι περισσότεροι σύγχρονοι μυθιστοριογράφοι, οι Έλληνες τουλάχιστον, συχνότατα θυσιάζουν τη μυθοπλασία μπροστά στον στόχο της ανασύστασης της κοινωνικής πραγματικότητας.
Φαίνεται να βρίσκονται μπροστά σε δυο αντιτιθέμενες και αλληλοαποκλειόμενες πιέσεις επιλογής. Όμως το ερώτημα τίθεται: μπορεί να υπάρξουν προσαρμοστικοί μηχανισμοί ώστε να διατηρηθεί "και η πίττα σωστή και ο σκύλος χορτάτος", είναι δυνατόν να έχουμε την εξεικόνιση της πραγματικότητας ως κύριο στόχο και ταυτόχρονα μια συναρπαστική μυθοπλασία ;
Ο David Lodge φαίνεται ότι βρήκε τη λύση, μέσω της παρωδίας.
Τα θέματά του στο έργο αυτό, όπως γράφει ο ίδιος, είναι "η ματαιότητα των ανθρώπινων επιθυμιών όπως εκδηλώνονται στις αεροπορικές περιπλανήσεις των ακαδημαϊκών στην παγκόσμια πανεπιστημιούπολη... οι ανταγωνιστικές θεωρίες της λογοτεχνικής κριτικής... οι πολύπλοκες σχέσεις ανάμεσα στους πανεπιστημιακούς, τους συγγραφείς, τους εκδότες και τα media..." (σελ. 452).
Τα θέματα αυτά τα στήνει πάνω στον αφηγηματικό καμβά της παρωδίας του ρομάντζου ως (παρα)λογοτεχνικού είδους.
Το κύριο χαρακτηριστικό της παρωδίας είναι η υπερβολή. Και η ιστορία αυτή που επινοεί ο David Lodge είναι γεμάτη υπερβολές και απιθανότητες: Οι αγωνιώδεις αναζητήσεις της Αντζέλικα από τον Περς σε όλα τα μήκη και πλάτη της γης, από συνέδριο σε συνέδριο, οι υπερβολικές και απίστευτες συμπτώσεις, οι απίθανες περιπέτειες (ακόμη και μια απαγωγή έχουμε), οι αναγνωρίσεις, τα απροσδόκητα, κ.λπ.
Την παρωδία τη συναντήσαμε και στο υφολογικό επίπεδο του κειμένου. Σε μια παράγραφο χωρίς άρθρα ο Lodge παρωδεί τη γιαπωνέζικη γλώσσα, στην οποία το άρθρο δεν υπάρχει ως μέρος του λόγου.
Και ενώ το παρωδιακό αυτό ρομάντζο συντηρεί το σασπένς του αφηγηματικού ενδιαφέροντος, οι ωραιότερες σελίδες του έργου βρίσκονται στις διακειμενικές αναφορές (όχι πάντα διάφανες για τον Έλληνα αναγνώστη που δεν είναι γνώστης της αγγλόφωνης λογοτεχνίας, και γι αυτό οι υποσημειώσεις της Σώτης Τριανταφύλλου που είχε την επιμέλεια είναι ιδιαίτερα χρήσιμες), και στα χιουμοριστικά σατιρικά μικροεπεισόδια και "ατάκες".
Η σάτιρα του Lodge δεν είναι πάντα διάφανη στον κάθε αναγνώστη. Για παράδειγμα, η γνώση των αφηγηματικών θεωριών είναι συχνά απαραίτητη για να εκτιμηθούν οι χιουμοριστικές-σατιρικές αναφορές του. Ιδιαίτερα η "ηπειρωτική" αποδόμηση και ο στρουκτουραλισμός δέχονται τα καταιγιστικά αγγλοσαξονικά πυρά του.
Για την εξαίρετη μετάφραση του Βασίλη Τομανά το μόνο που έχουμε να παρατηρήσουμε είναι ότι οι δυο "γλωσσικές παρεξηγήσεις" που υπάρχουν στο έργο θα μπορούσαν να μπουν και αυτές σε υποσημείωση στο αγγλικό τους για να γίνουν κατανοητές. Στη δεύτερη υπήρξε μια προσπάθεια προσαρμογής στην ελληνική γλώσσα (είδη-φίδι), όμως για την πρώτη δεν υπήρξε τέτοια προσπάθεια (ο πυροσβέστης wrapped και όχι raped, τύλιξε και όχι βίασε). Επίσης νομίζουμε ότι ο ψυχαναλυτικός όρος "μετάθεση" είναι πιο δόκιμος από τον όρο "μετατόπιση".
Μου φαίνεται απίστευτο ότι θυμίθηκα πρόσφατα αυτό το βιβλίο (το είχα διαβάσει πριν από 13-14 χρόνια κι έπειτα το χάρισα)κι όταν το έψαξα στο google, βρήκα τη δημοσίευσή σου που είναι και σχετικά πρόσφατη.
ReplyDeleteΤελικα δεν σκοτώνουν τα βιβλία όταν γεράσουν και ακόμα και το πιο μικρό βιβλίο έχει τον ίσκιο του -παραφράζοντας γνωστές ρήσεις-. :)
Το είχα διαβάσει ένα "αρχαίο" εφηβικό μου καλοκαίρι, ξαπλωμένη νωχελικά σε σεζλόνγκ σε μια βεράντα στο διαμάντι του ιταλικού νότου, με λεμονάδα και το ανεπαίσθητο άρωμα του θειαφιού να μου θυμίζει ότι ο Βεζούβιος αναπνέει.
Δεν ξέρω αν τα παραπάνω ήταν αυτά που με έκαναν να το ευχαριστηθώ περισσότερο (μα, είχα διαβάσει στην ίδια κατάσταση κι άλλα που δεν θυμάμαι καν πλέον) όμως ακόμα και σήμερα θα το συνιστούσα ανεπιφύλακτα ιδίως κατα τους θερινούς μήνες.
Και φυσικά, όπως μου συμβαίνει σχεδόν σε όλα τα βιβλία που χαρίζω, στενοχωριέμαι που λείπει από τη βιβλιοθήκη μου και δε το έχω για να το κοιτάξω. Μάλλον θα το ξαναγοράσω κι ίσως τελικά να πρέπει να αρχίσω να ψάχνω για μεγαλύτερο σπίτι, γιατί στο τέλος μόνο στο πατάρι θα χωράω να κοιμάμαι.
Σ' ευχαριστώ Αγγελική για το σχόλιό σου. Δεν εκπλήσσομαι που έχεις τέτοιες αναμνήσεις από το Small world, είναι ένα πολύ ωραίο βιβλίο. Αυτό διάβασα πρώτο και έγινα fan του Λοτζ, και πρέπει να τα έχω αγοράσει σχεδόν όλα και να έχω παρουσιάσει κάποια από αυτά. Η ανάρτηση είναι πρόσφατη όμως το κείμενο είναι παλιό, απλά, επειδή ξέρω ότι ένα κείμενο μόνο στο διαδίκτυο μπορεί να γίνει "κτήμα ες αεί", ανεβάζω παλιές μου βιβλιοκριτικές με την ταμπέλα "παλιές βιβλιοκριτικές δημοσιευμένες σε έντυπα".
ReplyDeleteΈχω και εγώ πρόβλημα χώρου με τα βιβλία, δεν ξέρω αν αξίζει να ψάχνουμε για μεγαλύτερο σπίτι, μια λύση που βρήκα είναι να κατεβάζω βιβλία από το διαδίκτυο, μπορεί να το πετύχεις εκεί, στα ελληνικά λίγο δύσκολο, στα αγγλικά έχεις περισσότερες πιθανότητες.
Καλό υπόλοιπο καλοκαίρ