Octavio Paz, Ο λαβύρινθος της μοναξιάς

Octavio Paz, Ο λαβύρινθος της μοναξιάς (μετ. Ντιάνα Μπόμπουλου), Αλεξάνδρεια 1995

  Τον Οκτάβιο Πας τον ήξερα σαν όνομα, δεν είχα διαβάσει τίποτα δικό του. Ανακάλυψα όμως στο «ράφι των τύψεων» τον «Λαβύρινθο της μοναξιάς», το πρώτο του δοκιμιακό έργο, και το διάβασα. Διαβάζοντας και το βιογραφικό του για να κάνω την παρούσα ανάρτηση ανακάλυψα γιατί: ο Οκτάβιο Πας είναι ποιητής και δοκιμιογράφος. Δεν έχει γράψει κανένα μυθιστόρημα ή διήγημα, όπως διαβάζω στη βιογραφία του στα ισπανικά στη βικιπαίδεια, που είναι η πιο πλήρης σε σχέση με την αγγλική και την ελληνική.

  Μάλλον οι λατινοαμερικάνοι έχουν κόλλημα με την μοναξιά. Δεν το συμπεραίνω από αυτά που διαβάζω στο βιβλίο, ούτε από τα «Εκατό χρόνια μοναξιάς» του Μάρκες, που θα μπορούσε να υποθέσει κανείς ότι επηρεάστηκε στον τίτλο του βιβλίου του από το έργο του Πας που προηγήθηκε, αλλά από το γυναικείο όνομα Soledad, μοναξιά. Μάλιστα Soledad ήταν ο τίτλος ενός μεξικάνικου σήριαλ που έβλεπα πριν 20 χρόνια, μαζί με άλλα λατινοαμερικάνικα, καρπός των οποίων υπήρξε ένα άρθρο μου που δημοσιεύτηκε στο «Διαβάζω» με τίτλο «Κοινοί τόποι σε δέκα λατινοαμερικάνικα σήριαλ».

  Διαβάζοντας κάποιο από τα κεφάλαια του βιβλίου έκανα τη σκέψη ότι είναι γραμμένο σαν ποίηση. Τώρα που διάβασα το βιογραφικό του Πας και είδα ότι είναι ποιητής κατάλαβα γιατί.

  Ο «Λαβύρινθος της μοναξιάς», γράφει η μεταφράστρια στην εισαγωγή, «είναι το πρώτο και ίσως το σημαντικότερο δοκίμιο το Ο.Πας, μαζί με το «Υστερόγραφο» (1970) που αποτελεί τη συνέχειά του» (σελ. 11). Δεν ξέρω αν έχει μεταφραστεί στα ελληνικά, αν το πετύχω ίσως το διαβάσω και αυτό. Δεν είναι μόνο γιατί το δοκίμιο και η (αυτο)βιογραφία είναι τα αγαπημένα μου λογοτεχνικά είδη, αλλά και γιατί μου άρεσε πολύ ο δοκιμιακός λόγος του Πας, τόσο για το ύφος του όσο και για τη διεισδυτική ματιά που τον διακρίνει.

  Ο «Λαβύρινθος της μοναξιάς» (1950) είναι ένα δοκίμιο, ή μάλλον δοκίμια συγκεντρωμένα σε ένα τόμο, πάνω στην ιστορία, τη λογοτεχνία, την κοινωνία του Μεξικού, και μια «ιμαγκολογική» εικόνα της ψυχοσύνθεσης του μεξικάνικου λαού (Imagologie είναι η επιστήμη που μελετάει την εικόνα που έχει σχηματισθεί για κάποιους λαούς· διάβασα παλιά ένα σχετικό βιβλίο).

  Θα παραθέσω κάποια αποσπάσματα, όπως συνηθίζω να κάνω.

  «Η στάση των Ισπανών απέναντι στη γυναίκα είναι απλοϊκότατη και εκφράζεται άγαρμπα και συνοπτικά με δύο παροιμίες: Η γυναίκα καλύτερα κλεισμένη στο σπίτι και, πιο σίγουρα, με το πόδι σπασμένο και Αγνός ο άγιος, αγνή και η αγία, αλλά βαλ’ τους χώρια καλού κακού. Η γυναίκα είναι ζώο οικιακό, φύσει φιλήδονο και αμαρτωλό, που πρέπει να τη δαμάζεις με τη ράβδο και να χαλιναγωγείς με την κατήχηση». (σελ. 53-54).

  Στην Αφρική έχουν ανακαλύψει, εδώ και αιώνες, για να μην πω χιλιετίες, ένα πιο αποτελεσματικό τρόπο για τον έλεγχο της γυναικείας σεξουαλικότητας: την κλειτοριδεκτομή.

  «Ο ερχομός των Ισπανών εκλαμβάνεται, από τους υποταγμένους στους Αζτέκους λαούς, ως απελευθέρωση. Οι διάφορες πόλεις-κράτη συμμαχούν με τον κατακτητή ή αντιμετωπίζουν με αδιαφορία, αν όχι με ικανοποίηση, την πτώση καθεμιάς από τις αντίπαλες πόλεις και ιδιαίτερα της ισχυρότερης: του Τενοτστιτκλάν» (σελ. 128).

  Το «τλ» συναντάται σε πολλές προκολομβιανές λέξεις.

  Οι τλήμονες!!! Δεν ήξεραν ότι κάθε επόμενος κατακτητής που έρχεται δήθεν ως ελευθερωτής είναι χειρότερος από τον προηγούμενο.

  «Η βιομηχανία δεν αναπτύσσεται με το ρυθμό που απαιτεί η αύξηση του πληθυσμού, με αποτέλεσμα τη δημιουργία υποαπασχόλησης. Από την πλευρά της η υποαπασχόληση των αγροτών ανακόπτει την ανάπτυξη της βιομηχανίας, δεδομένου ότι δεν αυξάνει τον αριθμό των καταναλωτών» (σελ. 239).

  Διαβάζω συχνά για την υπογεννητικότητα των ελλήνων, ότι σε λίγο θα είμαστε ένας γερασμένος πληθυσμός. Φανταστείτε πόσο θα ήταν το ποσοστό της ανεργίας μας στη σημερινή κρίση αν είχαμε τον ρυθμό γεννήσεων άλλων τριτοκοσμικών χωρών.  Οι κινέζοι κατάλαβαν το πρόβλημα και επέβαλαν την πολιτική του ενός παιδιού. Παλιά είχα διαβάσει ότι οι ινδοί έδιναν δώρο ένα τρανζιστοράκι σε όποιον δεχόταν να υποβληθεί σε στείρωση. Δεν φάνηκε ιδιαίτερα αποτελεσματικό το μέτρο.

  Πιο πάνω παράθεσα δυο παροιμίες σχετικά με τις γυναίκες. Θα κλείσω την παρούσα παρουσίαση με μια άλλη παροιμία που μου είπε αγαπημένη φίλη, που νομίζω εύστοχα δείχνει τον χαρακτήρα του μεξικάνικου λαού.

Un mexicano, viva la siesta

Dos mexicanos, viva la fiesta

Tres mexicanos, viva la revolucion

  Δεν νομίζω να χρειάζεστε μετάφραση.