Stan Brakhage, Some of his films

Stan Brakhage (1933-2003), Some of his films

  Στην ανάρτησή μου για το «Άλφα» έγραψα ότι η σπάνις προσθέτει στην αξία. Ταινίες σαν αυτές του Σταν Μπράκιτζ είναι σπάνιες γιατί είναι πειραματικές, και συνήθως τον πειραματισμό κάποιων σκηνοθετών, ιδιαίτερα όταν είναι ακραίος όπως ο δικός του, σίγουρα δεν θα τον ξανασυναντήσουμε, ή έστω κάτι ανάλογο μ’ αυτόν.

  Δεν μου αρέσουν οι πειραματικές ταινίες, αλλά αφενός η σπάνις, αφετέρου το ότι τις βρήκα ενδιαφέρουσες, με οδήγησαν στην απόφαση να δω και άλλες ταινίες του. Έχω ήδη δει το «Interim». Έχουμε και λέμε λοιπόν:

  Έχω δει το «Dog star man» και τα «Πρελούντια», αλλά θα τοποθετήσω πιο πριν στην ανάρτηση δυο λόγια για τα δυο φιλμ που είδα σχετικά με τον Μπράκιτζ (άκουσα και πώς προφέρεται το όνομά του, γιατί το έγραφα λάθος, Μπρακχέιτζ). Η πρώτη έχει τίτλο «Brakhage on the art of vision», τριαντάλεπτη, μια συνέντευξη που του πήραν. Σ’ αυτή μιλάει για την τέχνη του, αλλά και για ποιητές και πεζογράφους. Αναφέρθηκε στο «Dog star man», στον Έζρα Πάουντ (δεν θυμόμουνα ότι είχε κάνει απόπειρα αυτοκτονίας), στον James Joyce, στην Γερτρούδη Στάιν, και δεν θυμάμαι σε ποιον άλλο. Η δεύτερη με τίτλο «Stan Brakhage the untutored eye» (το ανεκπαίδευτο μάτι) ήταν ένα δεκάλεπτο φιλμ που ο σκηνοθέτης που υπογράφει και το σενάριο μιλάει για την τέχνη του Μπράκιτζ. Μιλάει και ο ίδιος ο Μπράκιτζ αλλά και άλλοι για το έργο του και τη φιλοσοφία που κρύβεται πίσω από αυτό. Εκείνο που συγκράτησα και αξίζει να θυμόμαστε είναι ότι το ανεκπαίδευτο μάτι βλέπει διαφορετικά από ότι το εκπαιδευμένο, και με τις ταινίες του προσπαθεί να αποδώσει τι θα έβλεπε ένα άτομο από την εξωτερική πραγματικότητα αν δεν είχε εκπαιδευτεί. Όπως το καταλαβαίνω, ο άνθρωπος έχει μάθει να συλλαμβάνει την πραγματικότητα σαν ένα σύνολο αντικειμένων που ταξινομούνται σε έννοιες και όχι σαν μια χρωματική πανδαισία και ένα παιχνίδι γραμμών. Φαντάζομαι θα το έχει γράψει κάπου, έτσι βλέπει την πραγματικότητα ένας εκ γενετής τυφλός που μια εγχείρηση του έχει δώσει το φως του. Ο Καζαντζάκης κάτι ήξερε που συνιστούσε να βλέπουμε τον κόσμο με την παρθένα ματιά ενός μικρού παιδιού. Και στην ταινία γίνεται σύγκριση μιας κοπέλας σε έναν πίνακα του Βερμέερ και στο πώς την αντέγραψε ένα κοριτσάκι.

  Τώρα το σκέφτηκα, να βάλω τα κείμενα που έχω γράψει σε σειρά σύμφωνα με τη χρονολογία των έργων του, αυτών που έχω βρει εννοείται. Για το «Interim», την πρώτη του ταινία, θα παραθέσουμε τον σύνδεσμο ενώ για τον «Dogstar man» θα βάλουμε πρώτα αυτά που γράψαμε για τις ταινίες που προηγήθηκαν. Ή μάλλον όχι, θα αφήσω το «Dogstar man» πρώτο, μια και αναφέρομαι εκεί στην ποιητική του, για να μην επαναλαμβάνομαι, όπως και τα «Πρελούντια», που είδα αμέσως μετά.

  Dogstar man (1961-1964).

  Η ταινία αποτελείται από ένα πρελούντιο και τέσσερα μέρη. Διαρκεί μια ώρα και δεκατέσσερα λεπτά, και χρειάστηκαν τέσσερα χρόνια για να γυριστεί. Είναι από τις πιο αντιπροσωπευτικές του Μπράκιτζ, τυπική του ύφους του.

  Υπάρχει ένας υποτυπώδης αφηγηματικός ιστός: ένας άνδρας με το σκύλο του ανεβαίνουν σε ένα χιονισμένο βουνό με έλατα. Δύσκολη ανάβαση, ο άνδρας κάποια στιγμή καταρρέει. Ο σκύλος τρέχει κοντά του.

  Πειραματιζόμενος με τις οπτικές εντυπώσεις, ο σκηνοθέτης με τις ιδιόμορφες τεχνικές του (βάψιμο του φιλμ, ξύσιμο του φιλμ, φορητή κάμερα, γρήγορο κόψιμο, κολάζ, πολλαπλές εκθέσεις του φιλμ, γύρισμα των πλάνων με τη σειρά που προβλέπει το σενάριο κ.ά.) μας παρουσιάζει μια σειρά εικόνες, άλλοτε σταθερές άλλοτε κινούμενες, που έχουν να κάνουν περισσότερο με την αφηρημένη ζωγραφική παρά με την εικονιστική τέχνη. Κάποιες φορές βλέπουμε τον ορειβάτη και το σκύλο του, κάποιες φορές έναν ήλιο σε έκλειψη (το αστέρι ίσως), δένδρα και κλαδιά που η κίνηση της κάμερας και μάλλον και του φακού συχνά τα παραμορφώνει, ενώ ελάχιστες φορές θα ξεδιακρίνουμε κάτι σαν τοπίο, κ.ά.

  Το περίεργο είναι ότι μου άρεσε. Χαλαρά καθισμένος στην ανατομική πολυθρόνα μου παρακολουθούσα σαν σε slideshow τις εικόνες του Μπράκιτζ. Δεν υπήρχε σκόπιμα μουσική στην ταινία του, και έτσι αντιστάθηκα στον πειρασμό να ακούσω παράλληλα κάποιο κομμάτι της Σοφίας Γκουμπαϊντούλινας.

  (Τελικά βλέποντας τις ταινίες όπου το Dogstar γράφεται σαν μια λέξη, έψαξα και βρήκα ότι Dogstar λέγεται στα αμερικάνικα ο Σείριος, το πιο λαμπρό αστέρι μετά τον ήλιο που βρίσκεται στην Μεγάλη Άρκτο, αλλά και ο Προσιών (Prosyon), που βρίσκεται στη Μικρή Άρκτο. To dogstar εδώ λοιπόν λειτουργεί ως επιθετικός προσδιορισμός στον άνθρωπο, στον κυνηγό που είπαμε. Τώρα πώς ακριβώς το εννοεί ο Μπράκιτζ δεν κατάλαβα).

  Μπορείτε να τη δείτε στο youtube.

  Πρελούντια (1995)

  Η μυθολογία, η μουσική η ποίηση και τα οπτικά φαινόμενα αποτελούν πηγή έμπνευσης για τον Μπράκιτζ. Στα «Πρελούντια» προφανώς η επιρροή είναι από τη μουσική.

  Δεκατέσσερα τον αριθμό, διάρκειας γύρω στα δύο λεπτά το καθένα, μοιάζουν περισσότερο με slideshow (φαντάζομαι θα ξαναχρησιμοποιήσω τη μεταφορά), με πίνακες αφηρημένης ζωγραφικής που εμφανίζονται στην οθόνη μόλις δέκατα του δευτερολέπτου, δίνοντάς τους ένα ξέφρενο ρυθμό, prestissimo, για να χρησιμοποιήσουμε κι εμείς ένα μουσικό όρο.

  Υπάρχουν όλα στο youtube, σας δίνουμε τον σύνδεσμο για το πρώτο.

  The way to the shadow garden (1954)

  Στο «Δρόμο προς τον κήπο με τις σκιές», μια εντεκάλεπτη ταινία, ο Μπράκιτζ μας δείχνει το δρόμο που έχει πάρει η ποιητική του.

  Η κάμερα στο χέρι ενός μεθυσμένου περιδιαβαίνει γρήγορα γρήγορα το σπίτι. Όμως όταν εμφανίζεται ο νεαρός σταθεροποιείται. Τον βλέπουμε να ξεντύνεται με χορευτικές κινήσεις. Και μετά;

  Μετά βγάζει τα μάτια του, σαν άλλος Οιδίποδας. Όχι εντελώς, εξακολουθεί να βλέπει, όμως μόνο τις σκιές των αντικειμένων. Βλέπω για πρώτη φορά την εμμονή του Μπράκιτζ με την όραση.

  Richard Wagner, The wonder ring of the Nibelungen (1955)

  Συνήθως η μουσική συνοδεύει την ταινία, όμως εδώ η ταινία είναι που συνοδεύει τη μουσική. Βλέπουμε την λατρεία του Μπράκιτζ για την ταχύτητα, που εδώ δεν εκφράζεται με τη γρήγορη εναλλαγή πλάνων δημιουργώντας έτσι ένα γρήγορο ρυθμό αλλά με την κάμερα που βρίσκεται εν κινήσει με μεγάλη ταχύτητα, μέσα σε ένα τραίνο. Παρατηρεί τα κτήρια της πόλης, αλλά με τέτοια ταχύτητα που δεν τα αποκρυπτογραφεί σαν αντικείμενα αλλά τα βλέπει σαν γεωμετρικά σχήματα, γραμμές και όγκους, καθώς απομακρύνονται γρήγορα το ένα μετά το άλλο. Τόσο η μουσική όσο και η ταινία οδηγούνται σιγά σιγά σε ένα κρεσέντο. Δέστε τη στο youtube.

  Mothlight (1963)

  Το φως του σκόρου είναι η μετάφραση της τρίλεπτης αυτής πειραματικής ταινίας, στο ίδιο ύφος του «Dogstar man» του οποίου είχε ήδη γυρίσει το πρώτο μέρος. Να μην αντιγράψω την τεχνική, μπορείτε να τη διαβάσετε στο σύνδεσμο. Θα πω μόνο ότι χρησιμοποίησε φτερά σκώρων και δεν χρησιμοποίησε κάμερα. Αλλά καθώς «Μια εικόνα χίλιες λέξεις», δέστε την καλύτερα στο youtube.

  Επειδή οι υποχρεώσεις είναι πολλές, και αν και θέλω να δω και άλλες ταινίες του Μπράκιτζ δεν είμαι σίγουρος αν θα τα καταφέρω, λέω να αναρτήσω αυτά εδώ που έγραψα και να συμπληρώνω σιγά σιγά, αναρτώντας αργότερα το ίδιο αρχείο συμπληρωμένο. Όμως τον Μπράκιτζ είναι καλύτερα να τον δείτε παρά να διαβάσετε γι’ αυτόν. Εδώ είναι ένας σύνδεσμος του youtube όπου υπάρχουν οι περισσότερες ταινίες του.