Bela Tarr, Οι αρμονίες του Werkmeister (2003)

Bela Tarr, Οι αρμονίες του Werkmeister (2003)

 

  Και αυτή η ταινία είναι μεταφορά μυθιστορήματος, του The Melancholy of Resistance, πάλι του László Krasznahorkai.

  Η απαισιόδοξη ματιά του Μπέλα Ταρ κορυφώνεται όλο και περισσότερο. Η κορυφή της σίγουρα είναι «Το άλογο του Τορίνο». Αναρωτιέμαι αν θα είναι μια αναβαθμίδα πριν απ’ αυτή η επόμενη, προτελευταία ταινία του, «Ο άνθρωπος από το Λονδίνο».

  Στη βικιπαίδεια διαβάζω ότι η πλοκή τοποθετείται στην εποχή του κομμουνισμού. Προφανώς αυτός που συνέταξε το λήμμα έχει υπόψη του το μυθιστόρημα, γιατί εμένα μου θύμισε περισσότερο τη ναζιστική Γερμανία.

  Κεντρικό πρόσωπο της ιστορίας είναι ο Janos. Ο Janos είναι ένας απλοϊκός νεαρός (μου θύμισε τον Στάλκερ), διανομέας εφημερίδων, φιλοπερίεργος και γεμάτος ενθουσιασμό με την επιστήμη. Στην αρχή της ταινίας τον βλέπουμε να εξηγεί στους θαμώνες του μπαρ πως η γη κινείται γύρω από τον ήλιο και η σελήνη γύρω από τη γη. Δείχνει παραστατικά την κίνησή τους τοποθετώντας έναν θαμώνα ακίνητο στη μέση ενώ βάζει έναν δεύτερο να γυρνάει σαν σβούρα γύρω από τον πρώτο και έναν τρίτο να γυρνάει επίσης σαν σβούρα γύρω από τον δεύτερο και τον πρώτο.

  Έρχεται στην πόλη ένα τσίρκο. Κατ’ άλλους αποτελείται από δυο μόνο άτομα, κατ’ άλλους από διακόσια. Σε ένα τεράστιο φορτηγό έχουν μια νεκρή φάλαινα. Μπορεί να τη δει κανείς πληρώνοντας εισιτήριο. Φυσικά ο πρώτος που πηγαίνει να τη δει είναι ο Janos.

  Υπάρχουν φήμες ότι οι ξένοι σπάζουν βιτρίνες, ότι λεηλατούν τα μαγαζιά. Τι να κάνουμε; Η γυναίκα του Γιώργη, θείου του Janos, με την οποία όμως βρίσκεται σε διάσταση, προσπαθεί να οργανώσει μια «κίνηση καθαρίστε την πόλη», σαν αυτή που είδαμε στο «Κορίτσι της Νέας Ορλεάνης» του Λουί Μαλ, με τη διαφορά ότι εκεί η κίνηση είχε στόχο να κλείσουν τα πορνεία. Να διώξουν όλες τις πόρνες λίγο δύσκολο, κάποιες έμειναν να κάνουν πεζοδρόμιο.   

  Από ποιους να καθαρίσουν την πόλη;

  Από τους ξένους.

  Κολλάει γάντι με τη σημερινή ξενοφοβία.

  Όμως μαζί με τους ξένους δεν την καθαρίζουμε και από κάποιους άλλους;

  Ποιους άλλους;

  Στο πρώτο βιβλίο που μετάφρασα, την «Κοινωνική ιστορία της εργατικής τάξης» (εκδόσεις Αναγνωστίδη, το πρότεινα εγώ στο Μάκη) διάβασα για την «στρατηγική του αποδιοπομπαίου τράγου». Ο αποδιοπομπαίος τράγος ήταν οι εβραίοι.

  Το κτίριο στο οποίο μπούκαρε το αγριεμένο πλήθος τι ήταν, γηροκομείο, νοσοκομείο ή ψυχιατρική κλινική;

  Όσοι έχουν διαβάσει το μυθιστόρημα θα ξέρουν.

  Είναι γνωστό ότι οι ναζί είχαν συγκεκριμένη αντίληψη για τους ανήμπορους, που στιγμάτιζαν την αρία φυλή. Τους τρόφιμους τον ψυχιατρικών κλινικών τους εξόντωναν. Υπάρχει μια ταινία πάνω σ’ αυτό, έγραψα γι’ αυτήν, ξέχασα τον τίτλο, ίσως την ψάξω πριν αναρτήσω. Νομίζω έτσι εξόντωσαν και τη γυναίκα του Joseph Roth που νοσηλευόταν σε ψυχιατρική κλινική, να το επιβεβαιώσω. Ναι, το επιβεβαίωσα.

  Το αγριεμένο πλήθος ορμάει μέσα, τραβάει τους γέρους από τα κρεβάτια τους και τα κάνει λίμπα. Δεν είδαμε όμως να τους σκοτώνουν, όπως σκότωσαν έναν άλλο θείο του Janos που βρέθηκε να κυκλοφορεί στο δρόμο.

  Η τελευταία σκηνή του επεισοδίου είναι συγκλονιστική.

  Τραβάνε μια κουρτίνα και βλέπουν ένα σκελετωμένο γεροντάκι, γυμνό, όρθιο μέσα σε μια μπανιέρα, η έκφραση της απόλυτης αδυναμίας. Στέκονται διστακτικοί και μετά κάνουν μεταβολή.

  Το διάβασα στον Κόνραντ Λόρεντς, η έκφραση της απόλυτης αδυναμίας του άλλου εκλύει μια έμφυτη αναστολή του επιθετικού ενστίκτου. Όταν ένα σκυλί ξέρει ότι στον σκυλοκαυγά δεν θα τα βγάλει πέρα, πέφτει ανάσκελα και σηκώνει τα πόδια του ψηλά, σαν κουταβάκι που προσκαλεί τη μάνα του να το γλύψει με τη γλώσσα της. Και πράγματι κάποιες φορές ο άλλος σκύλος τον γλύφει στην κοιλιά, σαν να είναι αληθινό κουτάβι. Αυτό οφείλεται σε έμφυτους μηχανισμούς ανάσχεσης της επιθετικότητας. Αλλά ας μην επεκταθώ.

  Ο Janos προσπαθεί να το σκάσει από την πόλη, όπως τον είχε συμβουλεύσει η θεία του, η γυναίκα του νεκρού, που δεν ξέρει ότι έχουν σκοτώσει τον άντρα της και ο Janos δεν της το αποκαλύπτει. Όμως εντοπίζεται από ένα ελικόπτερο. Κάνει βόλτες γύρω του, σαν αρπακτικό όρνιο γύρω από το θύμα, και μετά στέκεται μπροστά του, σαν έτοιμο να επιτεθεί. Μεγάλο μονόπλανο.

  Θα τον πυροβολήσουν; Θα τον συλλάβουν;

  Τίποτε από τα δυο. Θα μεταφερθούμε σε άλλο πλάνο.

  Μια κλασική ταινία θα έδειχνε ή το ένα ή το άλλο. Όμως ο Ταρ ενδιαφέρεται για τις κορυφές της αφήγησης, όπως ο Glauber Rocha στο «Κόσμος σε μια έκσταση», όπως και ο Σολωμός που άφησε ανολοκλήρωτα τα ποιήματά του γιατί ενδιαφερόταν για τις λυρικές κορυφώσεις και όχι για τους αφηγηματικούς «τάκους», όπως τους ονομάζει ο Ουμπέρτο Έκο.

  Αργότερα θα δούμε τον Janos σε μια ψυχιατρική κλινική, με τον θείο του να τον προσκαλεί, όταν βγει απ’ αυτή, να έλθει να ζήσουν μαζί, στην κουζίνα του σπιτιού του όπου τον έχει περιορίσει η γυναίκα του που το έχει καταλάβει με τον γκόμενο, τον αστυνομικό διευθυντή.

  Βαριέμαι να επαναλάβω τα στιλιστικά στοιχεία του Μπέλα Ταρ, τα γράφω όλα, τουλάχιστον αυτά που έπεσαν στην αντίληψή μου, στην ανάρτησή μου για την προηγούμενη ταινία, που ήταν το επτάωρο «Ταγκό του σατανά».

  Παραλίγο να το ξεχάσω.

  Το «Satantango» χαρακτηρίζεται σαν μαύρη κωμωδία. Όμως εγώ δεν γέλασα. Απεναντίας γέλασα σε κάποια σημεία στις «Αρμονίες του Werkmeister». Πολύ γέλασα στο επεισόδιο που ο Janos, κατά παραγγελία της θείας του που είναι με τον ολομέθυστο αστυνομικό διευθυντή, πηγαίνει σπίτι του να βάλει τα παιδιά του να κοιμηθούν. Αυτά έχουν κάνει άνω κάτω το δωμάτιό τους. Το ένα χοροπηδάει πάνω στο κρεβάτι κτυπώντας δαιμονισμένα δυο πιατίνια (δεν ήξερα πώς τα λένε, έψαξα στο google) και το άλλο ένα ταμπούρλο. Ούτε να ακούσουν τον Janos, που μάταια προσπαθεί να τα πείσει. Το παιδί με το ταμπούρλο τον διώχνει. -Θα είμαι ζόρικος με σένα, του φωνάζει προκλητικά.

  Το είπαμε, η προηγούμενη ταινία που είδαμε ήταν το «Satantango».