Γεωργίου Ε. Ψαρουδάκη, Η μάχη της Ιεράπετρας στην επανάσταση του 1897

Γεωργίου Ε. Ψαρουδάκη, Η μάχη της Ιεράπετρας στην επανάσταση του 1897 και η απελευθέρωση 

Η παρακάτω βιβλιοκριτική δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα "Ιεράπετρα 21ος αιώνας" στις 27-1-2021 και στο Λέξημα

  Μέχρι τώρα έχουμε παρουσιάσει τρίτα βιβλία του ξαδέλφου μου και συγκάτοικού μου στα φοιτητικά μας χρόνια Γιώργου Ψαρουδάκη, τα «Μαθήματα φωνητικής», την «Ιστορία των χωριών μας» και το «Ιεράπετρα, μουσικές αναλαμπές τον 20^ο αιώνα». Ο Γιώργος είναι φυσικός, αλλά παράλληλα και μουσικός με μια πλούσια δραστηριότητα. Όμως τον απασχολεί και η τοπική ιστορία. Με κέντρο το Κάτω Χωριό όπου γεννηθήκαμε εξακτινώνεται και στα υπόλοιπα τρία χωριά της ομώνυμης κοινότητας, για να επεκταθεί με το καινούριο του βιβλίο στην Ιεράπετρα, την πρωτεύουσα της επαρχίας, η οποία απέχει μόλις επτά χιλιόμετρα από τα χωριά μας. Μαζί με τους γραλιγιώτες, τους βαϊνιώτες και τους κεντριανούς είμασταν προνομιούχοι σαν μαθητές, γιατί δεν είμασταν υποχρεωμένοι να νοικιάζουμε στα γυμνασιακά μας χρόνια αλλά μπαινοβγαίναμε, οι μεγαλύτεροι από μένα με τα πόδια, οι γύρω στην ηλικία μου με ποδήλατα, ενώ οι επόμενοι, απόλυτα προνομιούχοι, με το ΚΤΕΛ, που κανόνιζε τα δρομολόγιά του σύμφωνα με το πρόγραμμα του γυμνασίου.

  Η τοπική ιστορία είναι παραμελημένη από την εκπαίδευση. Και όμως έχει μεγάλο ενδιαφέρον, όχι μόνο γιατί προσφέρει πρωτογενείς πηγές για τον ιστορικό αλλά και γιατί καλύπτει ένα πραγματικό κενό. Υπάρχουν στην Αθήνα και αλλού ομάδες τοπικής ιστορίας που συντονίζονται μεταξύ τους. Μια από τις ομάδες αυτές στην οποία δραστηριοποιούνται δυο φίλοι μου μας έκανε ξενάγηση στο Γαλάτσι και ακούσαμε αρκετά πράγματα για την ιστορία του. Με έκπληξη έμαθα ότι το Γαλάτσι ήταν στην πραγματικότητα Γαλάκι, μικρό γάλα, που προφερόταν τότε α λα κρητικά, γαλάchi, πριν επιβάλλουν οι πελοποννήσιοι το ιδίωμά τους στην πρωτεύουσα, μέσω της οποίας αναδείχθηκε σε νεοελληνική κοινή. Ο λόγος; Ήταν μια περιοχή, πριν την ξέφρενη ανοικοδόμηση, στην οποία αφθονούσαν οι στάνες.

  Με συγκίνηση διάβασα για την ηρωική μάχη που έδωσαν οι προγονοί μας για να εκπορθήσουν την Ιεράπετρα που ετουρκοκρατείτο. Και θα τα κατάφερναν αν δεν βομβαρδίζονταν από το ιταλικό θωρηκτό Ruggero di Laouria, πράξη για την οποία ο κυβερνήτης του Delibere γιουχαΐστηκε κατά την επιστροφή του στην Ιταλία από τον κόσμο που τον περίμενε στο λιμάνι.

  Ο Γιώργος δεν περιορίζεται μόνο στην αφήγηση της μάχης αυτής. Μετά από ένα πρώτο εισαγωγικό κατά κάποιο τρόπο μέρος που έχει τίτλο «Η Ιεράπετρα τον 19^ο αιώνα», γίνονται αρκετές αναφορές και στις εξεγέρσεις των κρητικών από το 1821 και μετά, αλλά περισσότερες για την περίοδο μετά τη μάχη της Ιεράπετρας μέχρι τους βαλκανικούς πολέμους, οπότε η Κρήτη ενώθηκε με την Ελλάδα. Σε παράρτημα δίνει βιογραφικά αγωνιστών.

  Ακόμη:

  Δεν περιορίζεται μόνο στην ιστορική αφήγηση παραπέμποντας απλώς στις πηγές του, αλλά παραθέτει εκτενή αποσπάσματα από τις πηγές αυτές. Μου θύμισε την ταινία «Ρασομόν» του Ακίρα Κουροσάβα, όπου το ίδιο επεισόδιο το αφηγούνται από την οπτική τους γωνία τέσσερα πρόσωπα, δίνοντας καθένας τους μια παραποιημένη σε κάποιο βαθμό εκδοχή. Η διαφορά εδώ είναι ότι δεν υπάρχει παραποίηση αλλά συμπλήρωση στην αφήγηση των γεγονότων.

  Και βέβαια, ένα μεγάλο ατού του βιβλίου είναι το πλούσιο φωτογραφικό υλικό. Συγκινητικό να βλέπεις την Ιεράπετρα του χθες, και για μας τους κατωχωρίτες βέβαια φωτογραφίες του χωριού μας εκείνη την εποχή, το οποίο ήταν έδρα των επαναστατών λόγω της κοντινής του απόστασης από την Ιεράπετρα.

    «Στην επαναστατική επιτροπή Κάτω Χωριού ήταν Αρχηγός ή Επαρχιακός Διοικητής ο Κατωχωρίτης νομικός Νικόλαος Γιαμαλάκης, Πρόεδρος της «Επιτροπής Άμυνας» ο Γεώργιος Παπανικολάου και οι υπόλοιποι τοπικοί αρχηγοί και οπλαρχηγοί όλων των δήμων της επαρχίας Ιεράπετρας. Το στρατηγείο όπου γινόταν οι συνεδριάσεις βρισκόταν στη μεσοχωριά, στο σπίτι του Χαράλαμπου Τωμαδάκη, κοντά στην εκκλησία του Αφέντη Χριστού. Από εκεί έπαιρναν οδηγίες όλες οι επαναστατικές οργανώσεις των τοπικών δήμων της επαρχίας Ιεράπετρας για το συντονισμό των επαναστατικών δράσεων, όπως και για τις λειτουργίες της αστυνόμευσης, της δικαιοσύνης και της ειρήνευσης, έστελναν αλληλογραφία και παραλάμβαναν από τους αρχηγούς των άλλων επαναστατημένων επαρχιών της Κρήτης και των εκπροσώπων των μεγάλων δυνάμεων κατοχής. Για τον ίδιο σκοπό οι επαναστάτες συναθροίζονταν και στον Αγιασμένο. Στο Κάτω Χωριό είχε μεταφέρει από τον Αγιασμένο όλη την περίοδο της επανάστασης την έδρα της Επισκοπής Ιεροσητείας ο Επίσκοπος Αμβρόσιος για ασφάλεια. Το στρατηγείο του ήταν στο υπερώο της διώροφης οικίας Εμμ. Τωμαδάκη, στο κέντρο του χωριού, δίπλα στη βρύση.

  Ο ίδιος συμμετείχε ενεργά στην επανάσταση. Από εκεί έστελνε τις επιστολές

του προς τους ναυάρχους και άλλους αρχηγούς και η συμβολή του υπήρξε

τεράστια» (σελ. 70-71).

  Κάπου το διάβασα, ένα βιβλίο ιστορίας πρέπει να διακρίνεται για τη λογοτεχνικότητά του, αλλιώς η ανάγνωσή του καταντάει βαρετή. Τη λογοτεχνικότητα αυτή την έχει σε μεγάλο βαθμό το βιβλίο του Γιώργου, κάνοντας έτσι ιδιαίτερα ευχάριστη την ανάγνωσή του.

  Όμως να παραθέσουμε δυο ακόμη αποσπάσματα.

  «Η θυσία των ηρώων του Εμμανουήλ Κοκκίνη, Αναγνώστη Ζουρίδη και των άλλων στη μάχη έγινε σημαία ελευθερίας και ελπίδας για τον κρητικό λαό και για κάθε καταπιεσμένο. Το αντίκτυπο της μάχης της Ιεράπετρας για την πορεία της επανάστασης υπήρξε τεράστιο. Αναπτέρωσε το ηθικό των χριστιανών της Κρήτης και της τοπικής κοινωνίας, οι οποίοι έτρεξαν σύσσωμοι στον δίκαιο αυτό αγώνα. Έστειλε μήνυμα δύναμης και αποφασιστικότητας στους οθωμανούς αλλά και στις Μεγάλες Δυνάμεις ότι οι Κρήτες δεν οπισθοχωρούν από τα δίκαιά τους αιτήματα και δεν παραδίδονται, αλλά θα συνεχίζουν να αγωνίζονται ενωμένοι μέχρι την τελική νίκη.

  Βούιξε η οικουμένη από τη θυσία. Τηλεγραφήματα διαμαρτυρίας, πρωτοσέλιδα δημοσιεύματα στον αθηναϊκό τύπο, καλλιτεχνικές και άλλες εκδηλώσεις συμπαράστασης εντός και εκτός της Ελλάδος, ήταν μερικές από τις αντιδράσεις του κόσμου» (σελ. 106).

  Και το δεύτερο, για τη συμμετοχή των Γεραπετριτών στην επανάσταση του Θερίσου.

  «Το κίνημα του Θερίσου ηλέκτρισε τις δημοκρατικές ψυχές των Γεραπετριτών και ξύπνησε το εθνικιστικό αίσθημα σε σημείο να γίνει και εδώ μικρογραφία του Θερίσου.

  Την Κυριακή 26 Μαρτίου του 1905 στην Ιεράπετρα έγινε μεγάλο συλλαλητήριο με πλήθος κόσμου από την πόλη και από όλα τα χωριά της επαρχίας. Οι καμπάνες των εκκλησιών ηχούσαν χαρμόσυνα και όλοι συνέρρεαν στην πλατεία. Όλοι συγκεντρώθηκαν στην κεντρική πλατεία Ελευθερίας προ του Επαρχείου και σύσσωμος όλος ο κόσμος με ένα στόμα μια ψυχή με τους περισσότερους οπλισμένους εκήρυξε την Ένωση της Κρήτης με τη μητέρα Ελλάδα. Ο χρονογράφος της εποχής σημειώνει πως η χωροφυλακή, όταν είδε την κοσμοπλημμύρα και τον αγωνιστικό παλμό αποχώρησε και δεν εμπόδισε την εκδήλωση. Μόνο οι Τούρκοι ανησύχησαν και πήγαν να κλεισθούν στα σπίτια τους, άλλα η επιτροπή του συλλαλητηρίου τους καθησύχασε πως η επανάσταση δεν στρέφεται εναντίον τους προσωπικώς αλλά είναι γενική. Είναι αδύνατο να περιγραφεί ο ενθουσιασμός των συγκεντρωμένων» (175-176).

  Αποφάσισα να τελειώσω ανορθόδοξα αυτή τη βιβλιοκριτική:

  Ξάδελφε Γιώργο, απόλαυσα πραγματικά το βιβλίο σου. Θερμά συγχαρητήρια, καλοτάξιδο να είναι.