Γεωργίου Ε. Ψαρουδάκη, Ιεράπετρα, μουσικές αναλαμπές τον 20ο αιώνα, Ιεράπετρα 21ος αιών, σελ. 132.

Γεωργίου Ε. Ψαρουδάκη, Ιεράπετρα, μουσικές αναλαμπές τον 20^ο αιώνα, Ιεράπετρα 21^ος αιών, σελ. 132.

Η παρακάτω βιβλιοκριτική δημοσιεύτηκε και στο Λέξημα.

  Το «Ιεράπετρα, μουσικές αναλαμπές τον 20^ο αιώνα», εκδομένο τον 21^ο αιώνα, και συγκεκριμένα από τις εκδόσεις «Ιεράπετρα 21^ος αιών», είναι το τέταρτο βιβλίο του Γεωργίου Ψαρουδάκη (παρεμπιπτόντως, είναι ξάδελφός μου και συγκάτοικος για δυο χρόνια όταν ήμασταν φοιτητές). Έχουν προηγηθεί τα «Εκκλησίες και μοναστήρια της Ιεράπετρας», «Μαθήματα φωνητικής για ιεροψάλτες, κληρικούς, φοιτητές εκκλησιαστικών σχολών και σπουδαστών βυζαντινής μουσικής» και «Κάτω Χωριό, Επάνω Χωριό, Επισκοπή, Παπαδιανά, Θρυπτή, Η ιστορία των χωριών μας».

   Ο Γιώργος Ψαρουδάκης έχει μια πολύ πλούσια μουσική δραστηριότητα, γνωστή εξάλλου σε όλους τους γεραπετρίτες. Στο βιογραφικό του που υπάρχει στο τέλος του βιβλίου αναφέρεται διεξοδικά σ’ αυτήν.

  Η πρώτη παρατήρηση: μόνο σ’ αυτήν. Ξέχασε να αναφέρει ότι η κύρια επαγγελματική του απασχόληση ήταν καθηγητής στη μέση εκπαίδευση, φυσικός.

  Το πληροφοριακό υλικό που παραθέτει είναι πολύτιμο, και εν πολλοίς αθησαύριστο, καθώς αποτελείται από προφορικές μαρτυρίες που άντλησε από γεραπετρίτες, κυρίως από τον καθηγητή Γιάννη Μιχαλάκη (συγχωρεμένος να είναι, μια φορά, μαθητής δευτέρας γυμνασίου, με σάπισε στο ξύλο). Επίσης παραθέτει άφθονο φωτογραφικό υλικό, με τους πρωταγωνιστές της μουσικής ζωής της Ιεράπετρας. Πολλοί από αυτούς θα αναγνωρίσουν τον εαυτό τους σ’ αυτές τις φωτογραφίες. Αρκετοί βέβαια, οι παλιότεροι, έχουν φύγει.

  Με συγκίνηση συνάντησα κάμποσες φορές το όνομα του Ναπολέοντα Σουκατζίδη, σε όλους γνωστό. Εκτελέσθηκε στο σκοπευτήριο της Καισαριανής την κατοχή. Όταν ο επικεφαλής του εκτελεστικού αποσπάσματος είδε ότι ανάμεσα στους υπό εκτέλεση ήταν και ο διερμηνέας Σουκατζίδης του πρότεινε να φύγει. Αυτός τον ρώτησε αν θα έβαζαν στη θέση του κάποιον άλλο. Όταν του απάντησε ότι δεν γινόταν αλλιώς γιατί ήταν συγκεκριμένος ο αριθμός αυτών που έπρεπε να εκτελεστούν, αρνήθηκε να σώσει τη ζωή του με τίμημα τη ζωή ενός άλλου.

  Θα προχωρήσω, όπως συνηθίζω, παραθέτοντας αποσπάσματα.

  «Ένας ακόμη δάσκαλος μουσικής που δίδαξε εκείνα τα χρόνια στην Ιεράπετρα, θυμάται ο Γιάννης Μιχαλάκης, ήταν ο ρώσος ηλεκτρολόγος-μηχανολόγος και μουσικός Ευγένιος Γκέμπελς: Τον έφερε ο «Μίνως» και ήλθε πριν το 1930 σαν μουσικός και έφτιαξε την Ηλεκτρική Εταιρεία» (σελ. 37).

  Αναρωτιέμαι αν είχε καμιά μακρινή συγγένεια με τον γνωστό ναζί.

  «Στις 25 Μαρτίου 1944 οι μαθητές του Γυμνασίου Ιεραπέτρας που διηύθυνε ο γυμνασιάρχης Ιωάννης Ζουράρις, θα δώσουν μια αξέχαστη θεατρική παράσταση στα πλαίσια της εθνικής εορτής. Ανέβασαν το γνωστό έργο του Νεαπολίτη συγγραφέα Μιχάλη Διαλυνά “Λενιώ η καινουργιοχωρίτισσα”, ένα πατριωτικό δράμα σε τέσσερις πράξεις» (σελ. 54).

  Την παράσταση την είχε δει η μητέρα μου, αλλά φυσικά δεν μπορούσε να θυμάται ακριβή χρονολογία. Έγραψα για το έργο σε μια εισήγησή μου σε ένα συνέδριο στη Ζάκυνθο το 2002, η οποία είχε τον τίτλο «Ο λαϊκός κρητικός δραματουργός Μιχάλης Διαλλινάς: το λαϊκό θέατρο στην υπηρεσία της απελευθέρωσης των αλύτρωτων περιοχών».

  Στην ίδια σελίδα διαβάζουμε ότι την ίδια χρονιά είχε παιχτεί και ένα έργο του Σπύρου Μελά, και ένα άλλο του την προηγούμενη. Σε συζήτηση που είχαμε σε μια παρέα, ο φίλος μου ο Χριστόφορο Χαραλαμπάκης είπε ότι ο Σπύρος Μελάς είναι σπουδαίος θεατρικός συγγραφέας, αλλά το έργο του έχει περιπέσει σε λήθη εξαιτίας των ραδιουργιών του για να μην πάρει το νόμπελ ο Καζαντζάκης. Ο Κώστας Αρκουδέας έχει γράψει λεπτομερειακά γι’ αυτή την ιστορία στο βιβλίο του «Το χαμένο νόμπελ».

  Διαβάζουμε.

  «Τότε έγινε μια δωρεά στη Φιλαρμονική από ένα Τούρκο. Ήλθε εδώ ένας Τούρκος από την Κωνσταντινούπολη, από την Αρτάκη, γεραπετρίτης τούρκος ονόματι Χουσεΐν Χατζαλάκης, βουλευτής της Κρητικής Βουλής και δώρισε τις στολές της Φιλαρμονικής. Ήλθε δυο χρονιές και την τελευταία το 1954 και μετά δεν ξανάλθε, γιατί φοβότανε. Και γεραπετρίτες τότε επηγαίνανε στην Αρτάκη και τυχαίνανε μεγάλης φιλοξενίας. Εκεί μιλάνε ακόμη Γεραπετρίτικα και μαγειρεύουν Γεραπετρίτικα.  Είναι όλη η Γεράπετρο στην Αρτάκη» (σελ. 63).

  Γιατί φοβότανε;

  Ευτυχώς, διαβάζοντας πρόσφατα το μυθιστόρημα του Ισίδωρου Ζουγρού «Χίλιες και μία νύχτες» μου ήλθε στο νου ο λόγος για τον οποίο πιθανόν φοβότανε. Το 1955, με τη γνωστή προβοκάτσια των τούρκων, τη βόμβα στο σπίτι του Κεμάλ Ατατούρκ στη Θεσσαλονίκη, έγινε το φοβερό πογκρόμ εις βάρος των Ελλήνων στην Κωνσταντινούπολη, που οδήγησε σχεδόν στον ξεριζωμό τους. Ίσως φοβόταν να έλθει, ξέροντας τα αισθήματα που έτρεφαν τότε οι Έλληνες για τους Τούρκους.

  Παραθέτω ένα απόσπασμα για τη φιλαρμονική.

  «Διδασκόμασταν δωρεάν και επιπροσθέτως μας έδιναν και μικρό χαρτζιλίκι κάθε μήνα. Ακόμη μοιραζόμασταν τις εισπράξεις από χορούς, κάλαντα, γυμναστικές επιδείξεις, κ.λπ.» (σελ. 68).

  Είναι άδικο να πάει η συνοδεία της φιλαρμονικής σε κηδείες στο «κ.λπ.». Στο χωριό μας την είδα συχνά να συνοδεύει κάποιον νεκρό στην τελευταία του κατοικία, στο «Μυζιθρά», με ένα πένθιμο εμβατήριο. Ήμουν μικρός για να ξέρω αν ήταν της «Ηρωικής» του Μπετόβεν ή κάποιο άλλο. Αν δεν κάνω λάθος αυτό απαγορεύτηκε κάποια στιγμή, για χάρη της ισότητας, γιατί δεν είχαν όλοι την οικονομική άνεση να πληρώσουν τη φιλαρμονική για την κηδεία του προσφιλούς τους προσώπου.

  Ξεφυλλίζοντας για τις υπογραμμίσεις μου, πέφτω πάνω στο όνομα του Παντελή Μπαριταντωνάκη, βιολάτορα από την Ανατολή. Του είχα πάρει μια μίνι συνέντευξη, από αυτές που έπαιρνα αρχές της δεκαετίας του ’80 για τα Κρητικά Επίκαιρα, και οι οποίες τέλειωναν με μια αγαπημένη μαντινάδα του συνεντευξιαζόμενου. Εξαιρετικός ο Μπαριταντωνάκης, άφησε μια μεγάλη παράδοση.

  Λίγο αργότερα συναντώ και το όνομα του Γιώργη Λαποκωνσταντάκη ή Πεδουλάφτη. Τον άκουσα πάρα πολλές φορές να παίζει στο σύλλογο Γεραπετριτών στην Αθήνα. Όταν έβγαλε και το cd, μου το έδωσε. Ο «Πευκιανός» με ενθουσίασε τόσο, που τον έμαθα να τον παίζω στη λύρα.

  Και μια και μιλάμε για βιολάτορες, και επειδή συνάντησα το πρόβλημα σε μια μετάφραση, θα κάνω τη διευκρίνιση. Βιολάτορας είναι αυτός που παίζει με βιολί κρητικά ή νησιώτικα. Βιολιστής είναι ο «Βιολιστής στη στέγη», αυτός που παίζει τα τσιγγάνικα, czardas, κ.λπ. Βιολονίστας είναι αυτός που παίζει βιολί σε έργα κλασικής μουσικής. Είναι η ακριβής μετάφραση του violinist.  

  Γιώργο, εξαιρετικό και αυτό το βιβλίο σου, καλοτάξιδο να είναι.