Mohammad Rasoulof, Δεν υπάρχει κακό, (2020)

Mohammad Rasoulof, Δεν υπάρχει κακό, (2020)

 

Από χθες στους κινηματογράφους

 

  Τον Μοχάμαντ Ρασούλοφ τον έχουμε δει πακέτο, όπως άλλωστε και ένα σωρό άλλους ιρανούς σκηνοθέτες. Η τελευταία ταινία του που είδαμε ήταν η πρώτη του, το «Λυκόφως».

  Ο τίτλος (το μότο στο πρώτο επεισόδιο) με άφησε λίγο αμήχανο. Δεν υπάρχει κακό; Μα υπάρχει. Ίσως μπήκε κατ’ ευφημισμόν.

  Το κύριο θέμα της ταινίας είναι η καταδίκη της θανατικής ποινής. Όμως το παρουσιάζει με έναν εντελώς πρωτότυπο τρόπο: όχι μέσω της αγωνίας του μελλοθάνατου όπως κάνουν παρόμοιες ταινίες αλλά μέσω μιας εσωτερικής άρνησης του εκτελεστή.

  Έχω ξαναπεί για τον ρυθμό jo-ha-kyu (αργά, γρήγορα, πολύ γρήγορα) του θεάτρου Νο. Τον βλέπω και εδώ πολύ χαρακτηριστικά, ιδιαίτερα στο δεύτερο από τα τέσσερα επεισόδια που απαρτίζουν την ταινία.

  Στο πρώτο βλέπουμε έναν οικογενειάρχη στην καθημερινή του ζωή, με τη γυναίκα του και την κορούλα τους. Μπα, έτσι θα πάει όλη η ταινία, όπως στο «Σχετικά με την Έλλη» του Ασγάρ Φαρχάντι;

  Δεν έχουμε υποψιαστεί γιατί πηγαίνει η γυναίκα του στην τράπεζα και εισπράττει τον μισθό του και όχι αυτός, αργότερα θα καταλάβουμε. Προς το τέλος του επεισοδίου τον βλέπουμε άγρυπνο. Τι σκέψεις να τον απασχολούν; Έχουν ανάψει τα φανάρια, όμως εκεί αυτός, παλουκωμένος. Έκανα τη σκέψη μήπως έπαθε έμφραγμα, όπως κάποιος γνωστός μου πριν χρόνια, μπροστά στα φανάρια. Μάταια κόρναραν οι άλλοι να ξεκινήσει όταν άναψε το πράσινο.

  Τίποτα τέτοιο. Στο επόμενο πλάνο τον βλέπουμε ζωντανό.

  Το kyu πού βρίσκεται;

  Στα δυο τελευταία πλάνα του επεισοδίου.

  Τον βλέπουμε να πατάει ένα κουμπί.

  Μετά βλέπουμε τα πόδια, πολλά πόδια, να σπαρταρούνε.

  Στο δεύτερο επεισόδιο το μότο είναι «Αυτή είπε: μπορείς να το κάνεις».

  Ο στρατιώτης έχει επιλεγεί για την εκτέλεση. Θα τραβήξει το σκαμνί κάτω από τα πόδια του μελλοθάνατου. Δεν θέλει με τίποτα. Ένας είναι διατεθειμένος να πάρει τη θέση του, όμως θέλει αρκετά χρήματα, και πού να τα βρει τέτοια ώρα, νύχτα, λίγες ώρες πριν την εκτέλεση.

  Τελικά τον βλέπουμε άκεφο να βαδίζει, με τη συνοδεία ενός φρουρού, στο κελί του καταδικασμένου.

  Ναι, σκέφτομαι, μπορεί να το κάνει, θα τα καταφέρει να τραβήξει το σκαμνί.

  Όμως το «μπορεί» εξελίσσεται διαφορετικά.

  Είχε τις οδηγίες γραμμένες σε ένα χαρτί.

  Θα «δραπετεύσει».

  Το Bella ciao που ακούγεται στο τέλος δεν είναι χωρίς συμβολισμό.

  Στο τρίτο επεισόδιο ο φαντάρος παίρνει τριήμερη άδεια για να δει την αγαπημένη του. Δεν θέλει να χάσει τα γενέθλιά της γιατί έχει αγοράσει το δακτυλίδι τον αρραβώνων, θα της κάνει πρόταση γάμου.

  Η οικογένειά της βρίσκεται σε πένθος. Ένας φίλος τους εκτελέστηκε. Ήταν αντικαθεστωτικός. Όμως παρά το πένθος τους θα γιορτάσουν τα γενέθλια. Βλέπει την φωτογραφία του εκτελεσμένου φίλου τους με έκπληξη αρχικά και οδύνη στη συνέχεια. Αυτός ήταν ο εκτελεστής.

  Και η συνέχεια;

  Να μην τη πούμε.

  Το τέταρτο επεισόδιο έχει να κάνει με την άρνηση ενός γιατρού να γίνει εκτελεστής. Θα το πληρώσει πολύ ακριβά. Η καθαρή συνείδηση έχει το τίμημά της, όμως αυτό είναι και το μεγαλείο της. Οι μεγάλες ηθικές πράξεις απαιτούν θυσίες.

  Έξυπνα σκηνοθετικά, ο Ρασούλοφ τοποθετεί τα δυο πρώτα επεισόδια σε αστικούς, συχνά κλειστούς, χώρους, ιδιαίτερα το δεύτερο επεισόδιο, ενώ το τρίτο και τέταρτο στην εξοχή. Θα δούμε καταπράσινα τοπία, τους ήρωες να βρίσκονται σε μια ειδυλλιακή ατμόσφαιρα. Θα δούμε και τους «Δρόμους του Κιαροσταμί» (2005).  

  Το να γυρίσεις μια τέτοια ταινία θέλει θάρρος. Δεν είναι κόλαφος για το καθεστώς;

  Θα το τολμήσει. Η ταινία θα γυριστεί στα κρυφά και θα φυγαδευτεί στο εξωτερικό. Ο Ρασούλοφ θα φυλακισθεί. Δεν θα μπορέσει να πάει να παραλάβει τη Χρυσή Άρκτο με την οποία τιμήθηκε η ταινία στο φεστιβάλ Βερολίνου.

  Να το γράψω άλλη μια φορά, θεωρώ δείγμα πολιτισμού την κατάργηση της θανατικής ποινής. Όλες οι ευρωπαϊκές χώρες την έχουν καταργήσει, σε αντίθεση με την Αμερική, όπως φαίνεται στον χάρτη. Η βικιπαίδεια δίνει αρκετές πληροφορίες για τη θανατική ποινή στο Ιράν. Πρώτη χώρα στον πίνακα με τις εκτελέσεις του 2020, τη χρονιά που γυρίστηκε η ταινία, είναι το Ιράν, εξαιρώντας την Κίνα που οι εκτελέσεις θεωρούνται κρατικό μυστικό και δεν κοινοποιούνται. Αναλογικά δεν αποκλείεται να έρχεται πρώτο το Ιράν, καθώς ο πληθυσμός της Κίνας είναι δεκαέξι φορές μεγαλύτερος από τον πληθυσμό του (1,402 εκατομμύρια έναντι 84 εκατομμυρίων του Ιράν).