Terrence Malick, Μια κρυφή ζωή (A hidden life, 2019)

Terrence Malick, Μια κρυφή ζωή (A hidden life, 2019)

  Από την Πέμπτη που μας πέρασε στους κινηματογράφους.

  Η ταινία βασίζεται σε πραγματικό γεγονός. Ένας αυστριακός, ο Franz Jägerstätter, πολύ θρησκευόμενος, αντιρρησίας συνείδησης, αρνιόταν να πάει να καταταγεί κατά τον 2^ο παγκόσμιο πόλεμο. Τελικά του ήλθε η κλήση, κατανοητές οι αντιρρήσεις του, εντάξει, να μην πιάσει όπλο, όμως να προσφέρει τις υπηρεσίες του στην πατρίδα υπηρετώντας σε κάποιο νοσοκομείο. Σ’ αυτό δεν έχει αντίρρηση. Έλα όμως που όποιος κατατασσόταν στο στρατό έπρεπε να δώσει όρκο ότι θα είναι πιστός στον Χίτλερ;

  Με τίποτα.

  Φυλακίζεται, καταδικάζεται σε θάνατο και εκτελείται. Πίσω του αφήνει τη γυναίκα του με τρία κοριτσάκια.

  Το 1971  γυρίστηκε μια τηλεταινία σε σκηνοθεσία Axel Corti με τίτλο «Η περίπτωση Φραντς Γιεγκερστέτερ» την οποία μπορείτε να δείτε στο youtube με αγγλικούς υπότιτλους. Περιέχει και ντοκιμαντερίστικο υλικό, με συζητήσεις με τη γυναίκα του και κατοίκους του χωριού του. Σας συνιστώ να τη δείτε, εμένα μου άρεσε πάρα πολύ.

  Δυστυχώς στο youtube υπάρχει μόνο ένα μικρό trailer του εικοσιτετράλεπτου ντοκιμαντέρ που γυρίστηκε το 2011, στο οποίο όμως μπορείτε να δείτε τα πραγματικά πρόσωπα. Το πραγματικό πρόσωπο το βλέπουμε σε φωτογραφία και στο τέλος της τηλεταινίας, με μουσική υπόκρουση τον «Ύμνο της χαράς» από την ενάτη συμφωνία του Μπετόβεν.

  Να σημειώσω εδώ ότι ένα κεφάλαιο του βιβλίου μου «Οικολογία και δημοκρατία» αναφέρεται στους αντιρρησίες συνείδησης, το μοναδικό που δεν γράφηκε από μένα αν και έκανα κάποια επιμέλεια, αλλά από τον Σπύρο Ψύχα, ακτιβιστή αντιρρησία συνείδησης.

  Όμως να μιλήσουμε και για την ταινία.

  Σ’ αυτήν ο Μάλικ, μετά τη χλιαρή υποδοχή που είχε το «Song to song», αποφάσισε να μετριάσει τα στιλιστικά του στοιχεία ώστε να γίνει η ταινία mainstream, αποδεκτή από ένα ευρύτερο κοινό. Έτσι βλέπουμε το voice over να περιορίζεται σημαντικά και τον διάλογο να καταλαμβάνει ένα σημαντικό τμήμα ενώ στις προηγούμενες ταινίες του ήταν εντελώς συρρικνωμένος. Με μόνο δυο κεντρικά πρόσωπα στο έργο δεν δημιουργείται εδώ καμιά ασάφεια στην πλοκή. Ο εικαστικός Μάλικ είναι και πάλι παρών, με σκηνές αγροτικής ζωής που θυμίζουν Μιλέ. Και βέβαια η εναλλαγή του αγροτικού τοπίου με τον σκοτεινό χώρο της φυλακής που λειτουργούν αντιστικτικά, αποτελεί μεγάλο συν για την ταινία. Όμως με άφησε αμήχανο η χρήση του φακού που έδινε πότε πότε μια παραμόρφωση στα πρόσωπα και τους χώρους, κάποιος κάμεραμαν θα ξέρει καλύτερα.

  Ενώ η ταινία είναι ένας ύμνος για τον μη συμβιβασμό, η ίδια αποτελεί ένα συμβιβασμό με τους κανόνες της αγοράς που είναι αδυσώπητοι. Η πέμπτη κινηματογραφική γενιά των κινέζων προσαρμόστηκε, ενώ η d-generation, η αμέσως επόμενη γενιά που στέκεται κριτικά απέναντι στο καθεστώς, μη έχοντας την κρατική χρηματοδότηση και προκειμένου να μην καταβροχθισθεί από την ανελέητη αγορά, γυρίζει ντοκιμαντέρ με ψηφιακή κάμερα που έχουν πολύ χαμηλό κόστος.

  Το κύριο μοτίβο που πραγματεύομαι στο διδακτορικό μου είναι το δίπολο συμβιβασμός/μη συμβιβασμός. Οι συγγραφείς προβάλλουν σαν αξία τον μη συμβιβασμό, δείχνοντας όμως και την τραγική μοίρα του μη συμβιβασμένου.

  Εγώ δεν είμαι ήρωας, δεν μπορώ να φτάσω στα άκρα, στον απόλυτο μη συμβιβασμό.

  Είμασταν νεοσύλλεκτοι στην Κόρινθο, 1973. Τραγουδάγαμε ένα τραγούδι για τη χούντα. Εγώ άνοιγα απλώς τα χείλια μου χωρίς να τραγουδάω. Ο άθλιος ο δόκιμος το κατάλαβε. Ήλθε από πάνω μου και κάνοντας την παλάμη του χωνί την έβαλε μπροστά στο στόμα μου, για να δει αν τραγουδάω.

  Τι να κάνω, άρχισα να τραγουδάω. Δεν ήταν βέβαια καθαρά συμβιβασμός, είχα τους λόγους μου που τους εκθέτω σε ένα από τα αυτοβιογραφικά μου αποσπάσματα που έχει τίτλο «Η σχέση μου με την πολιτική».

  Θυμάμαι το επώνυμο του δόκιμου μνημοτεχνικά, Στράνης. Странны στα ρώσικα θα πει παράξενος, ενώ από το λόφο του Στράνη ο Σολωμός παρακολουθούσε το πολιορκημένο Μεσολόγγι, όπου και εμπνεύστηκε τον «Ύμνο εις την Ελευθερία».

  Η ταινία ήταν υποψήφια για τον Χρυσό Φοίνικα στις Κάννες αλλά δεν τον κέρδισε, σε αντίθεση με το «Δένδρο της ζωής» που τιμήθηκε μ’ αυτό το κορυφαίο βραβείο.

  Να κάνω μια πρόβλεψη;

  Το «Δένδρο της ζωής» δεν κέρδισε κανένα από τα τρία όσκαρ για τα οποία ήταν υποψήφιο, πιστεύω όμως ότι κάποιο όσκαρ θα κερδίσει η «Κρυμμένη ζωή».

 Και κάτι ακόμη, που είχε πολύ πλάκα.   

 Ενώ η γλώσσα της ταινίας είναι η αγγλική, όταν δείχνονται τσακωμοί, αλλά και στο δικαστήριο, η γλώσσα που ακούγεται είναι τα γερμανικά. Και θυμήθηκα ένα αστείο βίντεο που κυκλοφορεί στο youtube, πώς λέγονται κάποιες λέξεις σε διάφορες γλώσσες. Οι λατινικές έχουν μια μουσικότητα, οι γερμανικές είναι άγριες. Αξίζει να το δείτε.

  Εν τάξει, η πλάκα πλάκα, αλλά στα γερμανικά έγραψαν ο Μαρξ και ο Ένγκελς, ο Νίτσε και ο Κόνραντ Λόρεντς. Και εγώ έχω πτυχίο Mittelstufe στα γερμανικά.

  Μια και τελειώσαμε με τον Μάλικ θα ήθελα να συνοψίσω την ποιητική του. Αντιγράφω από την ανάρτησή μου για την ταινία «Μέχρι το θαύμα».

  «Η ποιητικότητα των εικόνων, η απαισιοδοξία, η θρησκευτικότητα, το voice over, με το οποίο ακούμε κυρίως τις σκέψεις των ηρώων, η κάμερα που βρίσκεται σε αέναη κίνηση, ζουμάρει και ξεζουμάρει, και που καμιά φορά παραπατεί και παίρνει λοξά την εικόνα, η κλασική μουσική σαν υπόκρουση, είναι τα χαρακτηριστικά στοιχεία της ποιητικής του Μάλικ, τουλάχιστον στις περισσότερες από τις μέχρι τώρα ταινίες του».

  Εδώ θα προσθέσω και ένα ακόμη: τη γρήγορη εναλλαγή των πλάνων. Για αυτήν γράφω σχετικά στην προηγούμενη ανάρτηση, για την προτελευταία ταινία του Μάλικ «Song to song».

  «Τα μικρά ασύνδετα πλάνα είναι περίπου αναγκαία για μια ταινία που αποσκοπεί στην εικαστική εντύπωση, γιατί αν υπήρχε μια στενή σύνδεση μεταξύ τους θα χανόταν η εντύπωση αυτή, καθώς η κάθε σκηνή θα ήταν μια μικρή παραλλαγή της προηγούμενης… Όμως στο «Από τραγούδι σε τραγούδι» τα εικαστικά πλάνα έχουν σχεδόν εξαφανιστεί, με αποτέλεσμα τα δυο στιλιστικά στοιχεία στα οποία αναφερθήκαμε [το άλλο είναι η γρήγορη κίνηση της κάμερας] να δημιουργούν μια ασάφεια στην πλοκή, που γίνεται ακόμη μεγαλύτερη καθώς υπάρχουν περισσότεροι κεντρικοί χαρακτήρες».

  Γιατί δεν έγραψα για αυτό το στιλιστικό στοιχείο;

  Γιατί δεν του έδωσα σημασία, θεωρώντας το περίπου αυτονόητο. Και είδα να συμβαίνει στην περίπτωση αυτή εκείνο που λένε οι ηθολόγοι για τα έμφυτα σχήματα συμπεριφοράς, ότι συχνά συνειδητοποιούμε τη λειτουργία τους όταν τα δούμε να δυσλειτουργούν. Συνειδητοποίησα τη λειτουργία των περίπου ασύνδετων πλάνων της πέμπτης, της έκτης, της έβδομης και της όγδοης ταινίας του όταν τα είδα να δυσλειτουργούν στην αμέσως επόμενη, που είναι και η προτελευταία του. Αλλά στην τελευταία αυτή ταινία του ο Μάλικ δίνει όλα τα στιλιστικά του στοιχεία με μέτρο, πράγμα που απογοητεύει λίγο εμάς που ενθουσιαστήκαμε με το «Δένδρο της ζωής», αλλά σαφώς ικανοποιεί μια ευρύτερη μάζα θεατών. 

  Η προηγούμενη ανάρτησή μας ήταν για την ταινία του «Song to song». Έχω γράψει για όλες τις ταινίες του Μάλικ, παραθέτοντας σε κάθε ανάρτηση τον σύνδεσμο για την προηγούμενη ανάρτηση.