Mohsen Makhmalbaf, Once upon a time, cinema (1991)

Mohsen Makhmalbaf, Once upon a time, cinema (1991)

  Πρόκειται για μια ξεκαρδιστική κωμωδία με θέμα τον κινηματογράφο στα πρώτα του βήματα. Έξυπνα γκανγκ, μπουρλέσκα ατμόσφαιρα, γρήγορος ρυθμός. Ήταν μια έκπληξη για μένα. Όπως διαβάζω, ο Μαχμαλμπάφ χρησιμοποίησε κομμάτια από τον παλιό ιρανικό κινηματογράφο. Χρησιμοποιεί συχνά το εφέ της επανάληψης (ιδιαίτερα στη σκηνή που παλεύουν οι δύο, ενώ η κοπέλα, που την κρατάει ο ένας με σκοινί, κρέμεται σε ένα γκρεμό).

  Τα παραπάνω τα έγραψα σε ένα αρχείο που ανάρτησα το Δεκέμβρη του 2011. Έχοντας δει κάποιες ταινίες του Μαχμαλμπάφ οι οποίες μου άρεσαν πάρα πολύ, αποφάσισα να δω και άλλες ταινίες του, γράφοντας λίγα πράγματα για κάθε μια. Τώρα, διαβάζοντας για τον ιρανικό κινηματογράφο, είδα να γίνεται αναφορά στο «Μια φορά κι ένα καιρό ο κινηματογράφος». Αποφάσισα λοιπόν να ξαναδώ την ταινία. Έχοντας δει στο μεταξύ πάρα πολλές ιρανικές ταινίες αναγνώρισα τα διακείμενα.

  Κεντρικό ρόλο παίζει η σκηνή που ο Τζάφαρ σώζει την Γκόλναρ από το «Κορίτσι των Λορ», τραβώντας τη με ένα σκοινί πάνω από το βράχο, όχι αφού εμποδιστεί πάρα πολλές φορές από τον κακό μέχρι να μπορέσει να τον σκοτώσει. (Τελικά δεν ήταν εφέ επανάληψης, έτσι ακριβώς είναι και στην ταινία).

  Το σκοινί χαλαρώνει, η Γκόλναρ πέφτει μέσα από τον φακό της κάμερας προβολής στο παλάτι όπου ο σάχης παρακολουθεί την ταινία. Την βλέπει, του αρέσει, και αποφασίζει να την βάλει στο χαρέμι του. Η Γκόλναρ προσπαθεί απεγνωσμένα να ξεφύγει. Τα καταφέρνει κάθε φορά που ο αγαπημένος της σύρει προς τα πάνω το σκοινί, όμως όταν το χαλαρώνει καθώς παλεύει με τον κακό αυτή ξαναπέφτει μέσα στο παλάτι. Βλέπουμε και την αντίδραση της μέχρι τότε ευνοούμενης του σάχη, που ζηλεύοντας αφάνταστα προσπαθεί να πείσει τις άλλες γυναίκες του χαρεμιού να τη ρίξουν στο μπουντρούμι.

  Νόμιζα ότι την ιδέα την έδωσε ο Γούντι Άλεν με το «Πορφυρό ρόδο του Καΐρου» (1985), όπου βλέπουμε μια σύμφυρση ενδοκειμενικού και εξωκειμενικού επιπέδου, με τον ηθοποιό να κατεβαίνει από τον πλασματικό κόσμο της οθόνης στον πραγματικό κόσμο της πλατείας. Όμως πρώτος διδάξας φαίνεται ότι είναι ο Buster Keaton, του οποίου ξαναείδα προχθές τον «Sherlock Jr.» (1925). Εδώ βέβαια τα πράγματα είναι ανάποδα, ο Buster Keaton ανεβαίνει στη σκηνή και μπαίνει μέσα στην οθόνη, δίνοντας τη δική του εξέλιξη στην πλοκή, αν και όλα αυτά στο όνειρό του.

  Στην αρχή της ταινίας βλέπουμε τον σκηνοθέτη να βρίσκεται με το κεφάλι στη λαιμητόμο, κάτι που συμβολίζει την επισφαλή θέση των κινηματογραφιστών, αλλά και του κινηματογράφου εν γένει, κάτω από την αυστηρή επιτήρηση των ανακτόρων και τα περιοριστικά μέτρα. Δείχνει όμως και την αγάπη που είχε ο σάχης της δυναστείας Qajar για τον κινηματογράφο, την οποία προσπαθεί να εμφυσήσει και στον χοντρούλη γιο του. Να σημειώσουμε εδώ ότι ο ιρανικός τίτλος είναι «Nasseredin Shah, actoreh cinema», παράφραση της μόνης σωζόμενης βωβής ταινίας του ιρανικού κινηματογράφου «Haji aga, actoreh cinema», αποσπάσματα από την οποία βλέπουμε επίσης.

  Ένας αναχρονισμός από τους πολλούς της ταινίας είναι ότι ο Nasseredin Shah δεν ήταν αυτός που αγάπησε τον κινηματογράφο, καθώς δολοφονήθηκε το 1996. Αυτός που πράγματι τον αγάπησε και υπήρξε ένθερμος υποστηρικτής του από τότε που είδε κάποιες προβολές σε ένα ταξίδι του στην Ευρώπη ήταν ο γιος του ο Mozzafar που τον διαδέχτηκε, όσο για τον χοντρούλη δεν είναι ο γιος του αλλά ο εγγονός του, ο Ahmad Shah Qajar, ο τελευταίος της δυναστείας.

  Πάνω σ’ αυτή την αγάπη του σάχη για τον σινεμά ο Μαχμαλμπάφ φτιάχνει ένα κωμικό επεισόδιο. Ο σάχης θέλει να παίξει σε ταινία. Σε ποια ταινία; Στη «Γελάδα» (1969), τη δεύτερη ταινία του Dariush Mehrjui, ορόσημο στον ιρανικό κινηματογράφο. Σ’ αυτήν ο χωρικός, απελπισμένος που έχασε τη γελάδα του, τρελαίνεται, φτάνοντας στο σημείο να ταυτιστεί μαζί της· τόσο πολύ, ώστε τρώει σανό.

  -Βασιλιά μου, είσαι κακός ηθοποιός, δεν τρως τον σανό αρκετά πειστικά.

  Αναγνωρίσαμε και πλάνα από άλλες ταινίες, όπως τον «Gaysar» (1969) του Masoud Kimiai, και βλέπουμε τον ηθοποιό που ενσάρκωσε τον σκληρό στην ταινία εικοσιδυό χρόνια αργότερα, με ρυτίδες στο πρόσωπο, να ξεκαρδίζεται στα γέλια. Ακόμη αναγνωρίσαμε ένα πλάνο από τον «Bashu» του Bahram Beizai και άλλο ένα από τους «Δρόμους του Κιαροστάμι» (από ποια ταινία του όμως είναι δεν θυμάμαι). Από εκεί είναι το frame της ανάρτησης, το τελευταίο πλάνο. Σίγουρα θα υπήρχαν αναφορές και σε άλλες ταινίες που είτε δεν είδα είτε δεν τις θυμάμαι. Α, ναι, παρά λίγο να το ξεχάσω, υπάρχει αναφορά στον «Κύριο Χατζή, ηθοποιό του κινηματογράφου», στην αρχή αρχή κιόλας.

  Πολύ χάρηκα που ξαναείδα αυτή την ταινία, οι κωμωδίες είναι πρώτες στις προτιμήσεις μου και αυτή ήταν ιδιαίτερα ξεκαρδιστική.