Gilbert Sinoué, Η Αιγυπτία

Gilbert Sinoué, Η Αιγυπτία (μετ. Βασιλική Κοκκίνου), Ψυχογιός 1996, σελ. 356

 Έχουμε ήδη παρουσιάσει τέσσερα βιβλία του Ζιλμπέρ Σινουέ τα «Ο συνταγματάρχης και το παιδί βασιλιάς», «Στην αυγή μιας νέας εποχής», «Η σταυρωμένη βασίλισσα» και ο «Αβικέννας».

Σε τι διαφέρει το ιστορικό μυθιστόρημα από τη μυθιστορηματική βιογραφία;

Ίσως εν πολλοίς να είναι ζήτημα πρόσληψης. Χοντρικά θα λέγαμε ότι σε μια μυθιστορηματική βιογραφία πρωταγωνιστής είναι ο βιογραφούμενος, όπως στον «Αβικέννα». Τι γίνεται όμως όταν ο ήρωας μας είναι άγνωστος όπως η Ινές ντε Κάστρο στη «Σταυρωμένη βασίλισσα», που ο τρελός έρωτάς με τον διάδοχο του πορτογαλικού θρόνου, πριν πέντε αιώνες, καθόρισε την ιστορική πορεία της Πορτογαλίας; Για μένα, ενδιαφέρον είχε περισσότερο το ιστορικό φόντο, καθώς έμαθα άγνωστα πράγματα για την Πορτογαλία. Για τους πορτογάλους βέβαια θα ήταν αντίστροφα. Δεν ήταν το ίδιο όμως με τον Νάσερ και τον τελευταίο αιγύπτιο βασιλιά στο «Ο συνταγματάρχης και το παιδί βασιλιάς», καθώς παρακολουθούσα τα αιγυπτιακά πράγματα μαθητής, από το σταθμό του Καΐρου που είχε ελληνική εκπομπή στις τρεις κάθε μεσημέρι, μια εποχή που δύσκολα έπιανες ελληνικό σταθμό. Άκουσα πολλές ομιλίες του Νάσερ με ταυτόχρονη μετάφραση στα αγγλικά. Δεν νομίζω όμως να συμβαίνει το ίδιο και με τους υπόλοιπους έλληνες.

Στην «Αιγυπτία» όμως έχουμε ένα ιστορικό μυθιστόρημα με τα κεντρικά πρόσωπα να είναι φανταστικά, τα περισσότερα τουλάχιστον. Όμως, παρακολουθώντας τις ερωτικές περιπέτειες της Σεχραζάτ, που θα γνωρίσει διαδοχικά ένα έρωτα που δεν θα ευοδωθεί σε γάμο, ένα γάμο που δεν θα στηρίζεται στον έρωτα και τελικά μια σχέση που θα της προσφέρει επί τέλους τον οργασμό, με έναν βενετσιάνο που αρχικά θα αντιπαθήσει αλλά στη συνέχεια θα υποκύψει στο επίμονο φλερτ του, θα τον ερωτευθεί και θα τον παντρευτεί, μαθαίνουμε και την ιστορία της Αιγύπτου στην καμπή του 19^ου αιώνα, ξεκινώντας με την ναπολεόντεια εκστρατεία και καταλήγοντας στην καταστροφή του τουρκοαιγυπτιακού στόλου στη ναυμαχία του Ναβαρίνου.

Θα το ξαναπώ, περισσότερη ιστορία έμαθα από τα ιστορικά μυθιστορήματα παρά από τα εγχειρίδια ιστορίας. Και ο λόγος; Τα ιστορικά γεγονότα σου εντυπώνονται και διατηρούνται καλύτερα στη μνήμη.

Και να τα είχα διαβάσει τα είχα ξεχάσει. Θυμόμουνα ότι η αιγυπτιακή εκστρατεία είχε αποτύχει, και αυτό ίσως για ένα συμπτωματικό λόγο. Ο Ναπολέοντας, παρατώντας τη στρατιά του για να επιστρέψει στη Γαλλία για να αντιμετωπίσει μια επείγουσα κατάσταση, τις απανωτές ήττες της Γαλλίας υπό την διακυβέρνηση του διευθυντηρίου, έκανε ένα σταθμό στην Ιεράπετρα. Ο φίλος μου ο Σταύρος μου είχε δείξει, όταν ήμασταν μαθητές, το σπίτι που διανυχτέρευσε. Ερείπιο σωστό, είχε μετατραπεί σε απόπατο. Όμως λεπτομέρειες της εκστρατείας αυτής δεν θυμόμουνα.

Στο πρώτο μέρος το μεγαλύτερο βάρος πέφτει στην ιστορία τις Σεχραζάτ, ενώ στο δεύτερο κυριαρχούν τα ιστορικά πρόσωπα, με κύριο τον χαρισματικό Μοχάμετ Άλι. Ήξερα ότι επί της αντιβασιλείας του η Αίγυπτος είχε γνωρίσει μια ευημερία άνευ προηγουμένου, από την οποία επωφελήθηκε και η Κρήτη που του είχε δοθεί ως επικυριαρχία.

Αν το μυθιστόρημα δεν ήταν ιστορικό και επικεντρωνόταν μόνο στην ιστορία της Σεχραζάτ θα ήταν ένα ευπώλητο μυθιστόρημα, που με τις γαργαλιστικές περιγραφές του στις ερωτικές σκηνές θα μπορούσαμε να το χαρακτηρίσουμε και ροζ. Όμως η ιστορία κλέβει το ενδιαφέρον του αναγνώστη, και τα ιστορικά επεισόδια που αφηγείται ο Σινουέ είναι πραγματικά εντυπωσιακά.

Ο διάλογος κυριαρχεί. Ο τριτοπρόσωπος αφηγητής του Σινουέ λέγει ελάχιστα πράγματα ο ίδιος, αφήνει τους ήρωές του και μιλούν. Αυτό δίνει ζωντάνια στο μυθιστόρημα και κάνει την ανάγνωση πιο ευχάριστη.

Διαβάζοντάς το προβληματίστηκα και πάλι πάνω στην τύχη και την αναγκαιότητα, όχι όμως από μεταφυσική σκοπιά. Από μη μεταφυσική σκοπιά ήταν τυχαίο που ο Χίτλερ τη γλίτωσε όταν μια οβίδα έσκασε πάνω στους συντρόφους του, τους οποίους άφησε για λίγο για να πάρει δεν θυμάμαι τι. Ο ίδιος βέβαια το τυχαίο αυτό το απέδωσε σε μια μεταφυσική αναγκαιότητα.

Δεν μιλάμε για μια τέτοιου είδους αναγκαιότητα, για την οποία δεν ξέρουμε τίποτα και ούτε θα μάθουμε ποτέ, απλώς μπορούμε να εικάζουμε.

Τι θα γινόταν αν οι γάλλοι στρατηγοί, απόντος του Ναπολέοντος, έδρεπαν δάφνες στα πεδία των μαχών; Ο Ναπολέων είχε στόχο να φτάσει μέχρι τις Ινδίες σαν τον Μέγα Αλέξανδρο.

Αν δεν τα κατάφερνε θα είχε μείνει ένας από τους στρατηγούς της επανάστασης. Αν τα κατάφερνε όμως; Αν επέστρεφε νικητής, θα προλάβαινε να αυτοανακηρυχθεί αυτοκράτωρ ή θα τον προλάβαιναν ο Βρούτος και ο Κάσιος;

Και αν η μύτη της Κλεοπάτρας ήταν λίγο μακρύτερη, πώς θα ήταν σήμερα η Αίγυπτος;

Άλυτα ερωτήματα, γι’ αυτό ας προχωρήσουμε στο σχολιασμό αποσπασμάτων.

  «-Η Σεχραζάτ ήταν πριγκίπισσα, σωστά;

  -Όχι ακριβώς. Ήταν η ευνοούμενη ενός σουλτάνου. Όταν ο κύριός της την καταδίκασε σε θάνατο, άρχισε να του διηγείται ιστορίες για να απομακρύνει όσο γινόταν πιο πολύ τη

μοιραία στιγμή» (σελ 11).

  Όχι ακριβώς. Έχω γράψει γι’ αυτό στην ανάρτησή μου για τις «Χίλιες και μια νύχτες». Και ξαναθίγω το πρόβλημα: αν μια ανακρίβεια μπαίνει στο στόμα ενός ήρωα, πρέπει να τη χρεώσουμε στον συγγραφέα;

  Πιστεύω ναι, στις περισσότερες περιπτώσεις. Εδώ όμως μου είναι δύσκολο να πιστέψω ότι ο Σινουέ αγνοούσε την ιστορία της Σεχραζάτ. Μήπως θέλει έτσι να προσωπογραφήσει τον ήρωά του, δείχνοντας την άγνοιά του πάνω στο θέμα;

  Τι να πούμε όμως για το παρακάτω;

  «Τελικά, οι τέσσερις καλεσμένοι έφτασαν στο σαλόνι όπου δινόταν η δεξίωση. Ήταν γεμάτο κόσμο. Η χλιδή ήταν ιδιαίτερα εμφανής κι εδώ. Υπήρχαν διαζώματα γύρω γύρω στους τοίχους. Σ’ ένα από αυτά μάλιστα, υπήρχε μια επιγραφή με χρυσά γράμματα που έλεγε: «Το ευλογημένο αυτό σπίτι ανεγέρθη με τη βοήθεια του Παντοδυνάμου Θεού για τον Μουράτ μπέη το έτος 1778 μετά την Εγίρα» (σελ. 60).

  Σίγουρα δεν είναι μετά την Εγίρα, αλλά μετά Χριστόν. Η Εγίρα είναι μείον 622 χρόνια, όταν ο Μωάμεθ εξορίστηκε στη Μέκκα. Σε ποιον να αποδώσουμε το λάθος; Στη μεταφράστρια αποκλείεται.

  «Η ειρωνεία είναι ότι, ενώ ο στρατός δεν μπορούσε να χορτάσει την πείνα του, ο εχθρός, αν και είχε άφθονες προμήθειες, νήστευε. Ήταν ραμαζάνι» (σελ. 171).

  Πιστεύω ότι το ραμαζάνι το επινόησε ο Μωάμεθ για να σκληραγωγήσει τους στρατιώτες του στον πόλεμο. Όμως κάθε τι έχει και την πίσω όψη, τη δυσλειτουργική, μας λένε οι ηθολόγοι.    

  «Πρέπει να ξέρεις ότι ακόμη κι ο πιο ασήμαντος άντρας, εσύ για παράδειγμα, αν κάνει μια

φιλοφρόνηση, γίνεται αμέσως ακαταμάχητος» (σελ. 59).

  Πειραχτικά και χιουμοριστικά σχόλια θα συναντήσουμε συχνά στο βιβλίο.

  «Είθε τη μέρα που θα γίνεις Καπουδάν πασάς, να είσαι κάτω από τις διαταγές ενός

ανθρώπου που θα αγαπάει ειλικρινά αυτή τη χώρα, και το μόνο που θα επιθυμεί θα είναι να την επιστρέψει σ’ αυτούς που τους ανήκει» (σελ. 191).

  Σε ποιους ανήκει άραγε; Στους άραβες; Ή μήπως στους αιγύπτιους, τους οποίους κατέκτησε κάπου το 630 ο Μωάμεθ, με αποτέλεσμα να εξισλαμιστούν οι περισσότεροι και σε τετρακόσια χρόνια να ξεχάσουν τη γλώσσα τους και να μιλάνε αραβικά; Οι μαμελούκοι, οι τούρκοι, ο Ναπολέων, δεν έκαναν τίποτα διαφορετικό από αυτό που είχε κάνει ο Μωάμεθ.

  «Η εξέγερση στη Βανδέα ήταν σε πλήρη εξέλιξη!» (σελ. 197).

  Για την εξέγερση στη Βανδέα θα είχα απόλυτη άγνοια αν δεν είχα διαβάσει τους «Σουάνους» του Μπαλζάκ, ιστορικό μυθιστόρημα και αυτό.

  «Τη στιγμή που έφτανε στην κολόνα, μια σιλουέτα εμφανίστηκε πίσω από το σακιέχ, το μαγκάνι, όπου βρισκόταν ο Κλεμπέρ και τον πλησίασε» (σελ. 226).

  Τη λέξη «σακιέ» τη χρησιμοποιούσαμε στην Κρήτη. Τώρα έμαθα ότι έχει αραβική προέλευση.

  «Μια αγάπη που την έχει ζήσει κανείς μπορεί να γιατρευτεί από μια άλλη αγάπη. Αλλά ένας πλατωνικός έρωτας καταντάει έμμονη ιδέα» (σελ. 235).

  Έχουμε ξαναγράψει για τους ανεκπλήρωτους έρωτες. Σε ένα αρχείο έχω σημειώσει τα έργα που θυμόμουν, με στόχο να καταγράφω στο εξής ό,τι συναντώ: Γιασμίνα Χαντρά, «Αυτό που η μέρα οφείλει στη νύχτα», Μάρκες, «Περί έρωτος και άλλων δαιμονίων», Ανδρέας Μήτσου, «Ο σκύλος της Μαρί».

  «-Ρικάρντο Μαντρίνο… Σεχραζάτ, η κόρη του Σεντίντ.

-Γοητευμένος, αγαπητή μου κυρία» (σελ. 236).
  To "Enchante" σημαίνει βέβαια γοητευμένος, αλλά εδώ, σύμφωνα με τα συμφραζόμενα, σημαίνει "χαίρω πολύ". 
  Μεταφραστικό ατόπημα;  
  Έτσι νόμισα στην αρχή. Τελικά είναι ένα εφέ δισημίας, μια μορφή του οποίου είναι το λογοπαίγνιο. Ο Ρικάρντο Μαντρίνο παίζει συνειδητά με τις δυο σημασίες της λέξης. Αυτό φαίνεται και από τη συνέχεια: «Η κυρία Ναφίσα μού μίλησε για την ομορφιά σας, αλλά πρέπει να αναγνωρίσω ότι τα λόγια της απέχουν πολύ από την πραγματικότητα».

  Είναι γνωστό πως δεν είναι εύκολο να αποδοθούν τα λογοπαίγνια στη μετάφραση.

  "-Σαμπάχ; Αυτή η λέξη νομίζω ότι σημαίνει αυγή, σωστά; ζήτησε να μάθει ο Μαντρίνο.
  -Ακριβώς, είπε η Σεχραζάτ" (σελ. 278). 
  Έμαθα μια ακόμη αραβική λέξη και θυμήθηκα τη Σούλη Σαμπάχ. 

  «Εννοείς το διάταγμα που αφαιρεί από τον αφέντη το προνόμιο να τιμωρεί με θάνατο τους σκλάβους του;» (σελ. 294).

  Δεν κουράζεται ο Σινουέ να μας μιλάει για την χαρισματική προσωπικότητα του Μοχάμετ Άλι.

  Γνώση και απόλαυση του κειμένου, εξαιρετικό και αυτό το βιβλίο του Σινουέ.