Ελένη Κεκροπούλου, Αγγέλικα η μαντενούτα

Ελένη Κεκροπούλου, Αγγέλικα η μαντενούτα, Ωκεανός 2011, σελ. 567

Η παρακάτω βιβλιοκριτική δημοσιεύτηκε στο Λέξημα

Μια συναρπαστική μυθιστορηματική βιογραφία της μητέρας του Σολωμού

Ο τίτλος του βιβλίου μπορεί να μη λέει πολλά, λέει όμως ο υπότιτλος: «Το μυθιστόρημα για την πραγματική ζωή της μητέρας του Διονυσίου Σολωμού».
Έχω διαβάσει κάμποσες μυθιστορηματικές βιογραφίες (μου έρχονται πρόχειρα στο μυαλό η μυθιστορηματική βιογραφία του Ίρβιν Στόουν για τον Βαν Γκονγκ, της Λιλίκας Νάκου για τον Έντγκαρ Άλλαν Πόε και του Σώμερσετ Μωμ για τον Πωλ Γκωγκέν, που έχει τον τίτλο «Το φεγγάρι και έξι πένες»), αλλά μυθιστορηματική βιογραφία ενός προσώπου που βρίσκεται στη σκιά μιας προσωπικότητας δεν έχω άλλη υπόψη μου. Οι βιογραφίες των διασημοτήτων είναι λίγο πολύ γνωστές στους αναγνώστες των μυθιστορηματικών βιογραφιών τους, αλλά στη συγκεκριμένη περίπτωση βρισκόμαστε σε σχεδόν απόλυτο σκοτάδι. Τα μόνα πράγματα που ξέρουμε για την Αγγελική Νίκλη είναι ότι ήταν υπηρέτρια στο σπίτι του κόντε Σολωμού με τον οποίο έκανε δυο γιους, τον Διονύσιο και τον Δημήτριο, και ότι λίγο πριν πεθάνει ο Σολωμός νομιμοποίησε τη σχέση τους και την παντρεύτηκε. Και βέβαια το πιο σημαντικό, τη δικαστική διαμάχη που είχε ο Σολωμός με τον ετεροθαλή αδελφό του Ιωάννη για την πατρική κληρονομιά, ο οποίος υποστήριζε ότι ήταν γιος του κόντε Σολωμού παρόλο που γεννήθηκε μετά το γάμο της μητέρας του με τον Μανώλη Λεονταράκη, και ότι στη διαμάχη αυτή η μητέρα του πήρε το μέρος του αδελφού του.
Θα αδικούσαμε το βιβλίο αν περιορίζαμε το ενδιαφέρον του μόνο στα βιογραφικά στοιχεία της μητέρας του Σολωμού. Πρόκειται για ένα πολύ καλό μυθιστόρημα, το οποίο θα ήταν εξίσου συναρπαστικό και σαν καθαρή μυθοπλασία. Βέβαια γίνεται ακόμη πιο συναρπαστικό λόγω του βιογραφικού ενδιαφέροντος για κάθε τι που περιβάλλει τον Σολωμό. Η Ελένη Κεκροπούλου, πριν καταπιαστεί με το γράψιμο του μυθιστορήματος έκανε διεξοδική έρευνα, και τα στοιχεία που μας παρουσιάζει, έστω και με μυθιστορηματικό τρόπο, είναι πράγματι εντυπωσιακά.
Σε μια μελέτη μου για το Σολωμό γράφω τα εξής:
«Το 1833 μια οικογενειακή κρίση έρχεται να ταράξει τη γαλήνη του Σολωμού. Ο ετεροθαλής αδελφός του Ιωάννης ξεκινά μια δίκη, υποστηρίζοντας ότι είναι γιος του κόμη Σολωμού και επομένως νόμιμος κληρονόμος του. Η μητέρα του πήρε το μέρος του, πράγμα που πίκρανε βαθύτατα τον Σολωμό και τον έκανε να τη μισήσει. Η υπόθεση κράτησε έξι χρόνια, ο Σολωμός κέρδισε τελικά, αλλά βγήκε ψυχικά τραυματισμένος απ' αυτή την υπόθεση. Ο μισογυνισμός του θα ενισχυθεί απ' αυτή την ιστορία, που θα βρει την αντίρροπη τάση του στην αγάπη για μια γυναίκα ιδανική, μακρινή και απρόσιτη, τυλιγμένη στην αχλή του ονείρου και συνδεμένη με το θάνατο. Την ιδανική αυτή γυναίκα υμνεί στο πρόσωπο της "Φεγγαροντυμένης" στον "Κρητικό", έργο που άρχισε να γράφει το 1833, τη χρονιά της δίκης».
Είχα την εντύπωση ότι ο ετεροθαλής αυτός αδελφός του Σολωμού θέλησε να σφετεριστεί μέρος της περιουσίας του Σολωμού. Στην πραγματικότητα, όπως μαθαίνω από το μυθιστόρημα αυτό της Κεκροπούλου, είχε απόλυτα δίκιο. Ήταν πράγματι γιος του κόντε Σολωμού. Τα δικαστήρια δεν τον δικαίωσαν. Ο αδελφός του ήταν διάσημος και με καλές διασυνδέσεις για να χάσει τη δίκη.
Δεν θα μείνω στην πίκρα μιας μητέρας που την απαρνήθηκε ο γιος της, που τη θεωρώ δεδομένη. Ούτε γενικότερα στην τραγικότητα της ζωής της, που αναγκάστηκε, δεκατριάχρονο κοριτσάκι, να γίνει ερωμένη ενός εξηντάρη κόντε, τραγικότητα που η Κεκροπούλου δεν χάνει ευκαιρία να υπογραμμίζει. Απλά θέλω να κάνω ένα σχόλιο πάνω στην «ευτυχία» των μεγάλων ανδρών. Ο Σολωμός πέθανε δυστυχισμένος και αλκοολικός. Η νεανική του δόξα, ως δημιουργού του «Ύμνου στην ελευθερία» και τόσον άλλων ποιημάτων που τραγουδήθηκαν από τον ζακυνθινό λαό, δεν φαίνεται να άμβλυνε την μοναξιά και την κατάθλιψή του. Το ότι έπαψε να εκδίδει είναι μάλλον ένα από τα συμπτώματα αυτής του της ψυχολογικής κατάστασης. Τα «Άπαντα τα ευρισκόμενα» ίσως να μην είναι μόνο, ή καλύτερα τόσο, αποτέλεσμα της τελειομανίας του όσο της αδιαφορίας του για την προβολή του ως λογοτέχνη. Απεναντίας ο αδελφός του, αυτός που έχασε τη δίκη, έκανε μια επιτυχημένη καριέρα στην Αγγλία όπου κατέφυγε, απογοητευμένος προφανώς από την έκβασή της, και έχουμε κάθε λόγο να πιστεύουμε ότι έζησε ευτυχισμένος. Αλλά, θα πει κανείς, πόσοι από τους μεγάλους λογοτέχνες έζησαν ευτυχισμένοι; Το υψηλό ποσοστό αυτόχειρων γιαπωνέζων λογοτεχνών είναι ίσως η πιο τρανταχτή απόδειξη.
Στο παραπάνω απόσπασμα γράφω προσεκτικά: «Ο μισογυνισμός του θα ενισχυθεί απ' αυτή την ιστορία», την ιστορία της δίκης. Δεν γράφω ότι προήλθε απ’ αυτόν. Όμως μπορούμε άραγε να έχουμε ιστορικά στοιχεία από πού μπορεί να προήλθε αυτός ο μισογυνισμός; Είναι σίγουρο ότι η βιογραφία φωτίζει το έργο, όμως δεν έχουμε πάντα πρόσβαση σε βιογραφικές λεπτομέρειες. Βέβαια η Κεκροπούλου μπορεί να καταθέτει «μυθιστορηματικά» τις υποθέσεις της.
«Λάτρευε το ποτό και το ταμπάκο που μούδιαζαν τις αισθήσεις, λάτρευε την αισθαντική χαλάρωση που του προσέφεραν, αφού το σώμα του δεν αναζητούσε το ηδύ γυναικείο κορμί, αρνιόταν την επαφή με τη γυναίκα… Μέσα του είχε ασυνείδητα απορρίψει τη γυναίκα, γιατί την ταύτιζε με το μικρό εκείνο κορίτσι που το άκουγε να βογγά και να υποφέρει κάθε φορά που ο κόντες ακινητοποιούσε το κορμί του, έκλαιγε σιωπηλά για τη μητέρα του που υπέφερε…» (σελ. 386-387).
Είπαμε ότι το μυθιστόρημα είναι από μόνο του ενδιαφέρον λόγω της γλαφυρότητας του ύφους της Κεκροπούλου, και φυσικά ότι είναι ενδιαφέρον σαν βιογραφία της μητέρας του εθνικού μας ποιητή. Κλείνοντας πρέπει να υπογραμμίσουμε ότι είναι ενδιαφέρον και για έναν ακόμη λόγο: παρουσιάζει ανάγλυφα το φόντο των βιογραφικών γεγονότων, τα Επτάνησα στην πιο ταραχώδη περίοδο της ιστορίας τους, όταν περνούσαν από τον ένα «προστάτη» στον άλλο. Να λοιπόν τρεις σημαντικοί λόγοι που συνηγορούν στο να διαβαστεί πλατιά αυτό το έργο.

Μπάμπης Δερμιτζάκης