Ντανιέλ Τσαβαρία, Το κόκκινο φτερό του παπαγάλου

Ντανιέλ Τσαβαρία, Το κόκκινο φτερό του παπαγάλου (μετ. Κρίτων Ηλιόπουλος), Όπερα 2002, σελ. 405

Υπάρχει ένα θέμα που είναι κυρίαρχο σε ορισμένα αριστουργήματα της παγκόσμιας λογοτεχνίας, αλλά και σε πολλά άλλα: το θέμα της εκδίκησης. Θα αναφέρουμε χαρακτηριστικά την Ορέστεια και τον Άμλετ από τη δική μας κουλτούρα (ως κρητικός δεν μπορώ να μην αναφέρω και την Ερωφίλη), και το Chushingura Canadehon από την Ιαπωνική. Το «Κόκκινο φτερό του παπαγάλου» του Ντανιέλ Τσαβαρία είναι ένα ακόμη έργο που εντάσσεται σε αυτή την κατηγορία.
Το μυθιστόρημα δομείται σαν μια αστυνομική ιστορία. Με αφηγηματικά ζιγκ ζαγκ ο Τσαβαρία εστιάζει στα διάφορα πρόσωπα, αποκαλύπτοντας σταδιακά πληροφορίες για την ταυτότητά τους. Από ένα σημείο και μετά η αφήγηση εστιάζει εναλλάξ στα δυο κύρια πρόσωπα, τον Τρεσό, τον θύτη, και τον Άλντο, το θύμα, ο οποίος θα σχεδιάσει μεθοδικά την εκδίκησή του.
Στην αρχή ο αναγνώστης βρίσκεται σε απόλυτο σκοτάδι. Καθώς τα πρόσωπα μπαίνουν διαδοχικά στη σκηνή, και χωρίς να φαίνεται να τα συνδέει κάποια σχέση, ένοιωσα μια αδημονία να δω πώς θα εξελισσόταν η ιστορία, μέχρι που έπεσα σε ένα μικρό απόσπασμα που μου έδωσε το θεματικό κλειδί της ιστορίας, που θα δημιουργούσε και τις αντίστοιχες αφηγηματικές αναμονές: «Είχε πια βεβαιωθεί και δεν του έμενε η παραμικρή αμφιβολία γι’ αυτό που υποψιαζόταν. Ο Τρεσό και ο Αλμπέρτο Ρίος ήταν το ίδιο πρόσωπο. Και τη στιγμή εκείνη ο Άλντο τελειοποιούσε την εκδίκησή του. Πάρα πολλά χρόνια περίμενε αυτή την ευκαιρία» (σελ. 38).
Να επρόκειτο για ξεκαθάρισμα λογαριασμών; Μου πέρασε φευγαλέα η σκέψη μήπως ο Άλντο ήταν ένα από τα θύματα κάποιας δικτατορίας της Λατινικής Αμερικής που ανακάλυψε τον βασανιστή του. Όμως δεν υπήρχε μέχρι τότε καμιά ένδειξη. Αργότερα θα μάθω ότι αυτή ήταν πράγματι η περίπτωση.
Ο Άλντο τον ανακάλυψε τυχαία, και πάνω σε ένα τυχαίο γεγονός οργάνωσε την εκδίκησή του. Ο Τρεσό, μετά από δυο απόπειρες εναντίον του, αφού η δημοκρατία είχε αποκατασταθεί αλλά οι βασανιστές είχαν αμνηστευθεί, κατέφυγε με ψεύτικο διαβατήριο στην Κούβα, αποφασισμένος να περάσει ασφαλής πια το υπόλοιπο της ζωής του. Όμως στη ζωή υπάρχουν και οι διαβολικές συμπτώσεις.
Ο Τρεσό θα βρεθεί στη φυλακή για φόνο εξ αμελείας. Δεν τον διέπραξε αυτός αλλά ο Άλντο, που με πολύ έξυπνο τρόπο τον ενοχοποίησε. Καταδικάστηκε σε δυο χρόνια φυλάκιση. Όμως στη φυλακή θα περάσει την ίδια αγωνία που πέρασαν και οι κρατούμενοί του. Ο Άλντο φρόντισε να μάθει ότι αυτός που του έστησε την παγίδα και τον έχωσε μέσα ξέρει την πραγματική του ταυτότητα.
Ο Άλντο δεν θέλησε να τον σκοτώσει. Θέλησε να τον βασανίσει με ανάλογο τρόπο. Η αμνήστευση δικτατόρων και βασανιστών, όπως υποστήριξε ένας Ισπανός εισαγγελέας, ήταν παράνομη σύμφωνα με το παγκόσμιο δίκαιο. Θα διώξει τους αμνηστευμένους εγκληματίες. Ένας από αυτούς είναι και ο Πινοσέτ της Χιλής. Είχα δει ένα ντοκιμαντέρ πάνω στο θέμα. Θα καθίσει για κάμποσους μήνες σε κατ’ οίκον περιορισμό στην Αγγλία. Η Θάτσερ θα τον σώσει, δεν θυμάμαι πώς.
Ο Άλντο θα ξεμπροστιάσει τον Τρεσό, η υπόθεσή του θα πάρει δημοσιότητα. Οι προοπτικές είναι, αφού εκτίσει την ποινή του στην Κούβα, με τις νέες ποινές που θα του επιβληθούν για παράνομη είσοδο, απόπειρα απόδρασης κ.λπ., να εκδοθεί και να δικαστεί για τα εγκλήματα που διέπραξε ως βασανιστής. Μπροστά σ’ αυτή τη ζοφερή προοπτική θα αυτοκτονήσει.
Υπήρξε μαθητής του Μιτριόνε, ενός αμερικανού συμβούλου που εκπαίδευε τους βασανιστές στην Ουρουγουάη. Ο Μιτριόνε υπήρξε πραγματικό πρόσωπο. Θυμάμαι στην Γρανάδα, ένα εστιατόριο όπου δούλεψα τρία καλοκαίρια, είχαμε δώσει αυτό το παρατσούκλι σε έναν αποκρουστικό πελάτη. Ο Τσαβαρία δεν μας λέει τι έγινε μ’ αυτόν. Έχει μάλλον στο μυαλό του τον αναγνώστη εκείνο που ξέρει πάρα πολλά πράγματα για την πολιτική κατάσταση στη Λατινική Αμερική, εκείνα τα χρόνια που η δικτατορία ήταν το πολιτικό καθεστώς στα περισσότερα κράτη της. Θα το πούμε για τον αναγνώστη αυτής της βιβλιοκριτικής που θα θελήσει να αγοράσει το βιβλίο: Εκτελέστηκε από τους Τουπαμάρος, την επαναστατική οργάνωση που έδρασε στην Ουρουγουάη εκείνη την εποχή (δεκαετία του ’70), όταν οι δικτάτορες αρνήθηκαν να τον ανταλλάξουν με φυλακισμένους συντρόφους τους. Όλη αυτή την ιστορία την πραγματεύεται ο Κώστας Γαβράς στο έργο του «Κατάσταση πολιορκίας».
Και οι ενστάσεις μας.
Η προσωπικότητα του Τρεσό σκιαγραφείται με έναν τρόπο όχι και τόσο πειστικό. Δεν μπορεί να φαίνεται από τη μια αξιαγάπητο πρόσωπο (ένας από αυτούς που τον συμπαθούν είναι και ο Μαριάνο, ο υπεύθυνος της πτέρυγας των φυλακών όπου κρατείται) και από την άλλη ένας μισητός εργοδότης. Δεν μπορεί ένας βασανιστής με δείκτη νοημοσύνης ανώτερο από τον μέσο όρο, σε αντίθεση με τους άλλους βασανιστές, να είναι τόσο σαδιστής. Και οι Γερμανοί ήταν βασανιστές, αλλά βασάνιζαν μεθοδικά, όχι σαδιστικά. Και φαίνεται τουλάχιστον περίεργο να έχει επιστημονικά ενδιαφέροντα (γράφει ένα βιβλίο).
Μπορεί και να κάνω λάθος. Μπορεί τα υποκείμενα αυτά να έχουν τέτοιες υποκριτικές ικανότητες ώστε να παρουσιάζονται με μια εντελώς διαφορετική περσόνα. Πάντως, όπως και να έχει το πράγμα, το μυθιστόρημα αυτό είναι ιδιαίτερα συναρπαστικό.