Μανώλης Πρατικάκης, Η κοίμηση και η ανάσταση των σωμάτων του Δομήνικου

Μανώλης Πρατικάκης, «Η κοίμηση και η ανάσταση των σωμάτων του Δομήνικου», Νεφέλη 1997.

Κρητικά Επίκαιρα, Μάρτης 1998

Έχω την αίσθηση ότι οι μεγάλοι κρήτες έχουν χρεωθεί τον Γκρέκο, συνειδητά ή ασυνείδητα, ως μια οφειλή που πρέπει να εξοφλήσουν. Και δεν νομίζω ότι αυτό οφείλεται τόσο στην κοινή καταγωγή, όσο στην πνευματική συγγένεια. Η πνευματική συγγένεια όμως μάλλον εδράζεται στην κοινή καταγωγή. Και τα κοινά χαρακτηριστικά αυτής της συγγένειας είναι η υπέρβαση, είναι ο αγώνας, είναι ο μη εφησυχασμός, που ανιχνεύεται τόσο στους αγώνες για την ελευθερία του κρητικού λαού, από την αρχή της ενετοκρατίας μέχρι το τέλος της τουρκοκρατίας, όσο και στη δημιουργική πορεία, ασκητική και αδιάφορη για τα εγκόσμια πολλές φορές, κρητών δημιουργών.
Από όσο έχω υπόψη μου, το χρέος αυτό το έχουν εξοφλήσει ο Νίκος
Καζαντζάκης με την «Αναφορά στον Γκρέκο» και η Μάρω Βαμβουνάκη με το «Λουλούδι της Κανέλας». Τώρα έρχεται η σειρά του Μανώλη
Πρατικάκη με την τελευταία, 12η μέχρι στιγμής ποιητική του συλλογή που φέρει τον τίτλο «Η κοίμηση και η ανάσταση των σωμάτων του Δομήνικου».
Στην ιστορία της τέχνης έχουν υπάρξει αρκετές περιπτώσεις όπου οι
εντυπώσεις από έργα μια τέχνης καταγράφονται σε έργα μιας άλλης τέχνης. Ο Παλαμάς για παράδειγμα μας έχει δώσει ωραιότατα ποιήματα, προϊόντα συγκινήσεως που του προκάλεσαν αριστουργηματικά γλυπτά της κλασικής αρχαιότητας, όπως στο ποίημα «Δεξίλεως». Ο Μοντέστ Μουσόργκσκι μας χάρισε το αριστουργηματικό «Εικόνες από μια έκθεοη», αποτέλεσμα της επίσκεψής του σε μια έκθεση ζωγραφικής.
Στην τελευταία αυτή ποιητική του συλλογή ο Μανώλης Πρατικάκης
μεταπλάθει ποιητικά τις συγκινήσεις που του προκάλεσαν τα έργα του
μεγάλου κρήτα ζωγράφου. Στην ποιητική αυτή μετάπλαση κυριαρχούν τα σαν φλόγες δονούμενα σώματα που απεικονίζονται στους πίνακές του, και που τόσο έχουν μιλήσει γι' αυτά οι τεχνοκρίτες. Από την άποψη αυτή το έργο του Πρατικάκη θα μπορούσε να χαρακτηρισθεί ως ποιητικό δοκίμιο, εστιαζόμενο στα κυρίαρχα χαρακτηριστικά του έργου του Γκρέκο, εντύπωση που αποκομίζει κανείς εντονότερα διαβάζοντας
τα πέντε σχόλια που τίθενται εν είδη επιμέτρου στο έργο, όπου ο Πρατικάκης, με μια καβαφική πεζολογική διαύγεια στην έκφραση προσθέτει τις τελευταίες δικές του πινελιές σε ό,τι θα μπορούσε να ονομασθεί το δικό του πορτραίτο του Γκρέκο.
Η αρχή του τρίτου σχολίου δίνει ίσως το πιο σαφές στίγμα των εντυπώσεων που προκαλούν τα έργα του Γκρέκο, και που ως θεματικό λάιτ μοτίβ επαναλαμβάνεται στα περισσότερα ποιήματα της συλλογής.
«Ανατροπές του φυσικού σε έκνομες / παραμορφώσεις, Έννοιες μακρουλές χειροποίητες/ ανεμίζοντας τα κορμιά. Κάθε μορφή ξυπνά/ στον εαυτό της και τρέμει η προέλευση» (σελ 39).
Ας δούμε όμως μερικές ακόμη τέτοιες επαναλήψεις:
«Μορφές σε Θεία παραμόρφωση» (σελ. 11).
«Ήταν εκεί μορφές/ σαν από ζωντανούς μαγνήτες τραβηγμένες...
τα κορμιά/ λιγναίνουν στάλα στάλα, εξελίσσονται σ’/ αστραπές... και
είπε, άμα δεν ασωματώσεις/ τα σώματα/ τίποτα/ δεν κατορθώνεις» (σελ. 18).
«Μ' ασίγαστο οίστρο αθανασίας/ ανεβάζεις από λάμψεις καθαρτήριες/ τα όντα» (σελ. 23).
«Των σχημάτων η διασάλευση/ ο ελκόμενος του αιθέρα... Με ανεμόσκαλα επιστρέφει ο πλανήτης/ στον ουρανό (σελ. 24).
«Σε άνωση λευκοφόρα. Σε σιωπή/ επιμηκύνει τα οστά./ Με τεθλασμένα μέλη πλάσματα/ αναδυόμενα, καθώς τα βλέπεις να/ λυγίζουν στα ρεύματα» (σελ. 32), κ. ά.
Η εντύπωση που αποκομίζει κανείς απ' το έργο του Πρατικάκη είναι
η τολμηρά ανοίκεια μεταφορική χρήση των λέξεων, καθώς οι ποιητής
διαστέλλει το νοηματικό του εύρος και αυξάνει το συνδυαστικό τους
σθένος, σε εκφράσεις όπως «Κλωσάει το φως» (σελ. 33), «Έχοντας αποστηθίσει γαλάζιο εφαρμόζουν στον ουρανό τους» (σελ. 32), «Τα σώματα απ’ το χέρι σου γδύνονται/ τα σκοτάδια τους. Η φθαρτή τους/ φύση σκορπίζεται σκουριά/ του καιρού» (σελ. 20). «άκαυτα σχήματα ψυχής» (σελ. 23), κ. ά.
Ο ποιητής νομοθετεί με αποφθέγματα μεγάλου βάθους και πυκνότητας:
«Μέγιστον ξάφνιασμα και δώρο της/ πτώσης το κάθε μας φτερούγισμα. Εκεί/ που κίνδυνος εκεί και η σωτηρία φυτρώνει» (σελ. 19). Εδώ είναι ο τόπος όπου συναντώνται ο Πρατικάκης, ο Γκρέκο και ο Καζαντζάκης.
Οι απόηχοι του ιαμβικού ομοιοκατάληκτου δεκαπεντασύλλαβου, αδιάφορο αν έχουν ως προέλευση το Σολωμό, τον Κορνάρο ή την κρητική μαντινάδα, ανιχνεύονται και εδώ, όπως και σε κάθε προηγούμενη ποιητική συλλογή του Πρατικάκη.
«Τα σώματα απ' το χέρι σου γδύνονται τα σκοτάδια» (σελ. 20).
«Κι η έκσταση την άβυσσο στο στήθος του σμαλτώνει» (σελ. 40).
Αποδεικνύει έτσι ο ποιητής ότι τα τολμηρά εκφραστικά σχήματα της
σύγχρονης ποίησης, η πιο πλούσια κληρονομιά του υπερρεαλισμού, χωράνε άνετα σε παραδοσιακές εκφραστικές φόρμες. Το ίδιο πράγμα
προσπάθησε να αποδείξει και ο αείμνηστος Παντελής Πρεβελάκης,
κρητικός κι αυτός (συμπτωματικά άραγε;), στο έργο του «Νέος Ερωτόκριτος».
Με τη συλλογή του αυτή, την καλύτερή του μέχρι στιγμής κατά τη
γνώμη μας, ο Πρατικάκης αναδεικνύεται σε ένα από τους κορυφαίους
νεοέλληνες ποιητές, και χωρίς να φοβάμαι μήπως παρεξηγηθώ, ο καλύτερος ποιητής, άξιος απόγονος του Κορνάρου. Η Κρήτη δεν τον τίμησε με το βραβείο Νίκος Καζαντζάκης. Είναι καιρός να τον τιμήσει το κράτος με το κρατικό βραβείο ποίησης.