Μοχσέν Μαχμαλμπάφ, Κανταχάρ

Μοχσέν Μαχμαλμπάφ, Κανταχάρ (2001)

Ω, εσείς αγανακτισμένοι της πλατείας συντάγματος, ω, εσείς απογοητευμένοι από την πολιτική, κοινωνική και οικονομική κατάσταση της σύγχρονης Ελλάδας (ζητώ συγνώμη, αλλά μόλις διάβασα τον Μόμπι Ντικ του Χέρμαν Μέλβιλ και έχω επηρεαστεί), δεν έχετε παρά να δείτε την ταινία "Κανταχάρ" του Μοχσέν Μαχμαλμπάφ και θα νοιώσετε αμέσως ανακουφισμένοι (θα δείτε ότι υπάρχουν και χειρότερα, πολύ χειρότερα). Ω εσείς αγρότες που πηγαίνετε κάθε πρωί με ασφάλεια στους αγρούς σας, σκεφτείτε ότι πολλοί Αφγανοί αγρότες πήγαν να καλλιεργήσουν τα χωράφια τους και γύρισαν σπίτι τους χωρίς ποδάρι(α), γιατί, κατά διαβολική σύμπτωση, κάτω από εκεί που κτύπησαν τη σκαπάνη τους βρισκόταν μια νάρκη. Ω, εσείς κακομαθημένοι μαθητές (οι του Βαρβακείου μη εξαιρουμένου), που είσαστε έτοιμοι να πουλήσετε και την ψυχή σας στο διάβολο προκειμένου να γλιτώσετε μια ώρα μάθημα (ένας άρρωστος καθηγητής, μια συνεδρίαση του συλλόγου), σκεφτείτε ότι τα παιδιά στο Αφγανιστάν πήγαιναν στο σχολείο για να διδαχθούν το κοράνι και πώς δουλεύει το καλάσνικοφ, και να ενταχθούν μόλις πετάξουν λίγο μπόι στους Ταλιμπάν, γιατί ήταν ο μοναδικός τρόπος να εξασφαλίσουν τον άρτον αυτών τον επιούσιον, Ω, εσείς κοκέτες κοπέλες, που βάφεστε και καλλωπίζεστε με τις ώρες μπροστά στους καθρέφτες, που ξοδεύετε ένα σωρό λεφτά του μπαμπά σας για καλλυντικά για να γίνεται ωραίες και να σφυρίζουν τα αρσενικά στο πέρασμά σας, σκεφτείτε ότι στο Αφγανιστάν οι γυναίκες είναι αναγκασμένες να κρύβουν τα κάλλη τους κάτω από την μπούργκα. Ω, αθάνατε Λάιμπνιτζ, μπορεί ο κόσμος μας να είναι ο καλύτερος των δυνατών κόσμων, όμως σ’ αυτό τον κόσμο υπάρχουν περιοχές που δεν είναι ακριβώς οι καλύτερες. Αλλά ευτυχώς η ελλαδίτσα μας δεν είναι και από τις χειρότερες.
Η ταινία αναφέρεται σε μια γυναίκα που προσπαθεί να φτάσει στο Κανταχάρ για να αποτρέψει την αδελφή της από το να αυτοκτονήσει. Στο οδοιπορικό της βλέπουμε την αθλιότητα και τους κινδύνους που ζουν καθημερινά οι Αφγανοί.
Γύρω από την ταινία όμως υπάρχει και μια άλλη ταινία, ο «Αμερικάνος φυγάς» (2006) του Jean-Daniel Lafond, μια ταινία ολότελα συναρπαστική. Ένας αφροαμερικάνος, που φέρει σήμερα το όνομα Χασάν Ταντάι, ριζοσπαστικοποιημένος με το κίνημα των μαύρων που πήρε εκρηκτικές διαστάσεις το 1968 (να μη θυμόμαστε μόνο τον γαλλικό Μάη!!! Να θυμόμαστε και τους μαύρους πάνθηρες, τον Μάλκολμ Χ και τον Μάρτιν Λούθερ Κινγκ), μεταστρέφεται στον ισλαμισμό, όπως και πολλοί άλλοι αφροαμερικανοί (π.χ. ο Μωχάμεντ Άλι, τέως Κάσιους Κλαίη). Το 1980, μετά την νικηφόρα επανάσταση των ισλαμιστών στο Ιράν, την περίοδο που η αμερικανική πρεσβεία στην Τεχεράνη είχε καταληφθεί από τους φοιτητές, ο Χασάν παίρνει εντολή να δολοφονήσει έναν ανώτερο αξιωματούχο του καθεστώτος του Σάχη. Τον δολοφονεί, για να κατευθυνθεί στη συνέχεια ανενόχλητος στο αεροδρόμιο, από όπου, μετά από κάποιες στάσεις σε διάφορες πρωτεύουσες θα καταλήξει στην Τεχεράνη. Η ταυτότητά του έγινε αμέσως γνωστή, η φωτογραφία του δημοσιεύτηκε στις εφημερίδες, όμως αυτός εν των μεταξύ είχε κάνει φτερά.
Φανταστείτε λοιπόν την έκπληξη των μυστικών υπηρεσιών της Αμερικής όταν ανακάλυψαν πως ο Χασάν πρωταγωνιστούσε στην ταινία «Κανταχάρ» του Μοχσέν Μαχμαλμπάφ. Φανταστείτε και τη δική μου έκπληξη φυσικά, όταν, ξεκινώντας να δω το ντοκιμαντέρ του Λαφόν, βλέπω ότι ο ήρωάς του είχε πρωταγωνιστήσει σε μια ταινία ενός από τους πιο αγαπημένους μου σκηνοθέτες, η οποία προς το παρόν βρισκόταν στη «σιντεοθήκη των τύψεων», που δεν την είχα δει ακόμη. Πριν προχωρήσω την ταινία του Λαφόν είδα το «Κανταχάρ», και κατόπιν συνέχισα με το ντοκιμαντέρ. Ανέβαλα τη σημερινή μου σιέστα για μιάμιση ώρα γιατί είχα αγωνία να δω αυτό το ντοκιμαντέρ.
Εδώ βλέπουμε, εκτός από τον ίδιο τον Χασάν που αφηγείται την ιστορία του, και διάφορους άλλους που είχαν εμπλακεί ή ασχοληθεί με τα γεγονότα, καθώς και σκηνές από επίκαιρα της εποχής.
Όμως υπάρχει και κάτι εντυπωσιακό στο ντοκιμαντέρ αυτό.
Έχω ασχοληθεί με την έννοια της τραγικότητας. Στην αρχαία τραγωδία ήταν η παντοδυναμία της μοίρας που οδηγούσε τους ήρωες στην καταστροφή. Στη σημερινή εποχή είναι το ότι είμαστε υποχείρια δυνάμεων των οποίων αγνοούμε τους σκοπούς και τις προθέσεις τους. Καλό παράδειγμα είναι ο Ρόζενγκραντς και ο Γκίλντερστεν, οι δυο στρατιώτες που συνόδευαν τον Άμλετ στην Αγγλία. Οι φουκαράδες δεν ήξεραν τι φρικτή μοίρα τους περίμενε. Μια ανάλογη εντυπωσιακή ιστορία βρίσκεται στους «Σαμουράι» του Σουσάκου Έντο (εκδόσεις ψυχογιός), που δεν την καλοθυμάμαι. Και η περίπτωση του Χασάν είναι επίσης τραγική. Νόμιζε ότι εξόντωνε έναν εκπρόσωπο ενός μισητού καθεστώτος, ενώ στην πραγματικότητα είχε χρησιμοποιηθεί κατάλληλα από τη CIA, καθώς οι αμερικάνοι σκόπευαν να χρησιμοποιήσουν το γεγονός ότι ένας αξιωματούχος του σάχη δολοφονήθηκε από αμερικανό πολίτη, στις διαπραγματεύσεις τους για την απελευθέρωση των ομήρων (διπλά όμηροι αυτοί, όμηροι και της αμερικάνικης πολιτικής σκοπιμότητας. Απελευθερώθηκαν μόλις ανέλαβε ο Μπους, για να αυξηθεί η δημοτικότητά του. Αυτά τα άκουσα στο ντοκιμαντέρ).
Και, πριν κλείσω, να παραθέσω κάτι που διάβασα για το Κανταχάρ. Όταν πήραν την εξουσία οι Ταλιμπάν, στο Κανταχάρ δεν άλλαξε τίποτα. Ό, τι επέβαλαν οι Ταλιμπάν σε όλη τη χώρα, επικρατούσε ήδη εθιμικά στο Κανταχάρ. Να αναφέρω επίσης ότι, νέος στο facebook, ξεκίνησα ένα cause για έναν Αφγανό φοιτητή. Προσέξτε, οι Ταλιμπάν είχαν ανατραπεί. Ο φοιτητής αυτός μοίρασε το κείμενο ενός ιρανού που αναφερόταν στα δικαιώματα της γυναίκας στο Ισλάμ. Ένα ιεροδικείο τον καταδίκασε σε θάνατο. Τελικά έμαθα με ανακούφιση ότι η ποινή του μειώθηκε στα 20 χρόνια. Δεν ξέρω τι απέγινε, πιθανότατα βρίσκεται ακόμη στη φυλακή.