Charlie Kaufman, Synecdoche New York

Δεν θυμάμαι πώς βρήκα την κριτική για τη «Συνεκδοχή Νέα Υόρκη» του Δημήτρη Δανίκα. Ίσως στο facebook. Όταν διάβασα ότι βρήκε την ταινία ακατανόητη, αυτό με εξιτάρισε και είπα να τη δω. Και όταν έγραψε γι αυτήν και η Αura Voluptas, ε, είπα πρέπει να τη δω οπωσδήποτε. Και την είδα.
Άκουσα τα καλύτερα λόγια για τον σκηνοθέτη από τον Σωτήρη Δημητρίου, και θα ψάξω στα video clubs και για άλλα έργα του.
Η ταινία αυτή είχε μια κάποια αφηγηματική διαύγεια στην αρχή, αλλά στο τέλος γινόταν αρκετά σκοτεινή. Την είδα το απόγευμα, και έχω ξεχάσει ήδη πως τελειώνει. Αλλά θα θυμηθώ.
Καθώς ήταν μια ταινία σκοτεινή, η παρουσίαση που θα κάνω πρέπει να είναι όσο γίνεται πιο διαυγής, αν θέλω να ρίξω κάποιο φως στη σκοτεινότητά της.
Α. Ο κεντρικός ήρωας είναι σκηνοθέτης. Κερδίζοντας ένα βραβείο που συνοδεύεται από ένα πολύ μεγάλο ποσό, αποφασίζει να σκηνοθετήσει την ίδια την ταλαιπωρημένη ζωή του (προσβάλλεται από καρκίνο, τον παρατάει η γυναίκα του παίρνοντάς του την κόρη τους, στη συνέχεια τον παρατάει και η φιλενάδα του, τον διώχνει και η άλλη φιλενάδα του, πεθαίνει ο πατέρας του, στη συνέχεια δολοφονείται η μητέρα του από διαρρήκτες, βλέπει την κόρη του να κάνει αυτό που έκανε η Ναστάζια Κίνσκι στο Παρίσι -Τέξας, να «ορχείται» μέσα σε ένα γυάλινο κλουβί, με το σώμα της γεμάτο τατουάζ. Και ερχόμαστε έτσι στην αναγεννησιακή ιδέα του teatrum mundi, ο κόσμος δεν είναι παρά ένα θέατρο, οι ρόλοι είναι οι ίδιοι, και μπορεί να τους παίξει, ή καλύτερα να τους υποστεί, ο καθένας.
Β. Το έργο είναι γεμάτο φιλοσοφικές-υπαρξιακές ατάκες όπως: «είμαι μόνος… ξέρεις τι σημαίνει μοναξιά;» κ.λπ, με κορύφωση ένα κανονικό κήρυγμα ενός παπά, με υπαρξιακό περιεχόμενο και τα λόγια του να διανθίζονται συχνά με τη λέξη fuck. Αυτές είναι το έργο.
Γ. Το έργο, υποτυπωδώς αφηγηματικό, κατανοείται στον παραδειγματικό του άξονα και όχι στον συνταγματικό. Κάμποσες κηδείες (να κάνω εδώ ένα ανθρωπολογικό σχόλιο: σ’ αυτές τις αγγλοσαξωνικές κηδείες το κοινό είναι ελάχιστο, σε αντίθεση με τις δικές μας, όχι μόνο των επωνύμων οι οποίες μοιάζουν, και συχνά είναι, αληθινές διαδηλώσεις, αλλά και των απλών ανθρώπων, που τις παρακολουθεί ένας μεγάλος αριθμός συγγενών, φίλων, συναδέλφων ή απλών γνωστών), μια αυτοκτονία, α, ναι, και μια δική του απόπειρα, κόντεψα να την ξεχάσω, οι εγκαταλείψεις, η μοναξιά, οι γεμάτες απελπισία ατάκες σχεδόν όλων των ηρώων, δίνουν το συναισθηματικό κλίμα του έργου, με κορυφαία βέβαια την ατάκα του τέλους: Die. Το «πέθανε» αυτό, προσταγή μιας εσωτερικής φωνής, έρχεται τη στιγμή που ο ήρωας μιλούσε για τα μελλοντικά του σχέδια ακουμπισμένος στον ώμο μιας γυναίκας, με την οποία πριν λίγο αντάλλαξε λόγια αγάπης.
Δ. Ο τίτλος: Συνεκδοχή. Θα μπορούσε να ήταν και Μετωνυμία, με την οποία συγγενεύει. Ο Ρομάν Γιάκομπσον είχε πει πως η ποίηση είναι μια μεταφορά της πραγματικότητας και η πεζογραφία μια μετωνυμία της. Η «Συνεκδοχή Νέα Υόρκη» είναι μια φέτα της πραγματικότητας, παντού ίδιας, γεμάτη απογοητεύσεις και οδύνη. Και το λέω αυτό έχοντας την πεποίθηση ότι η πεζογραφία, αφηγηματική στο μεγαλύτερο μέρος της, συγγενεύει περισσότερο με τον κινηματογράφο παρά με την ποίηση, με την έννοια ότι και οι δυο αφηγούνται ιστορίες, και έχουν αρκετές κοινές αφηγηματικές τεχνικές.
Ε. Το έργο με εντυπωσίασε περισσότερο σεναριακά παρά κινηματογραφικά. Τελικά είναι συνεκδοχή και όχι μεταφορά, σε αντίθεση με τα «ποιήματα» του Ταρκόφσκι, θα τολμούσα να πω και του Αγγελόπουλου ή του Σβιάγκιντσεφ που είδα πρόσφατα.
Πάντως, διαβάζοντας την κριτική του Δανίκα, έχω μεγάλη περιέργεια να δω την «Κόκκινη έρημο» και το 81/2. Ο «Τρελός Πιερό» πάντως δεν μου έδωσε την αίσθηση του ακαταλαβίστικου. Τον είδα δυο φορές, με εντυπωσίασε, όπως και το Au bout d’ un souffle (Με κομμένη την ανάσα). Το μήνυμα των έργων αυτών; Οι γυναίκες είναι diaboliques. Οι τελευταίες τους σκηνές έχουν μείνει ανεξίτηλες στη μνήμη μου, παρά το ότι τα είδα πριν χρόνια (για να ακριβολογούμε: πολλά χρόνια), φοιτητής.