Silvia Okaliova, Κόκκινο κοκτέιλ

Silvia Okaliova, Κόκκινο κοκτέιλ, Η δημιουργική κοινωνία, Ήλιος 2012, σελ. 150

Η παρακάτω βιβλιοκριτική δημοσιεύτηκε στο Λέξημα

Τρεις αυτοβιογραφικές αφηγήσεις όπου κυριαρχεί η πολιτική, αλλά και ο έρωτας

  Η Silvia Okaliova είναι Σλοβάκα. Και όχι, δεν ξέχασα να βάλω όνομα μεταφραστή. Η Σίλβια γράφει στα ελληνικά. Εκτός από τη Σίλβια ξέρω άλλους τρεις ξένους που γράφουν ελληνικά: ο ένας είναι ο Κούρδος Τζεμίλ Τουράν του οποίου έχω παρουσιάσει το βιβλίο «Η νύχτα που έβλεπε τη μέρα», η άλλη είναι η Αλβανίδα Ανιέζα Ντιέλλη που επίσης έχω παρουσιάσει το βιβλίο της «Το δέντρο στο κρεβάτι μου» και ο άλλος είναι ο Αλβανός Γκάσμετ Καπλάνι, του οποίου το «Μικρό ημερολόγιο συνόρων» σκοπεύω να διαβάσω σύντομα.

  Το «Κόκκινο κοκτέιλ» είναι το πέμπτο βιβλίο της Σίλβια. Έχει γράψει άλλα τέσσερα, τα οποία έχουμε παρουσιάσει από το Λέξημα και από το blog μας. Αυτά είναι «Η περιπέτεια στο φανταστικό κάστρο», «Την πρώτη φορά», «Ζάπινγκ σε ιδέες του μέλλοντος» και  «Αγκαλιά με τον ήλιο», αυτό το τελευταίο με το ψευδώνυμο Sissi Soko.

  Όμως δεν είναι περίεργος ο τίτλος; Τι να υπονοεί άραγε;

  Στην πραγματικότητα δεν πρόκειται για ένα βιβλίο αλλά για τρία· τρία βιβλία τα οποία βρίσκονται μαζί, κοκτέιλ, στον ίδιο τόμο.

  Και γιατί κόκκινο;

  Το κόκκινο είναι το χρώμα της επανάστασης και κατά συνεκδοχή του κομμουνισμού και του πάλαι ποτέ υπαρκτού, όμως ανύπαρκτου σήμερα (κάποιοι υποστηρίζουν και τότε) σοσιαλισμού των Ανατολικών χωρών.  Όμως ας πάρουμε ένα ένα τα τρία βιβλία στη σειρά.

  Το πρώτο βιβλίο, η «Κόκκινη μπύρα», είναι μια ημερολογιακή καταγραφή δύο ανθρώπων, του Δανιήλ και της Μόνικα. Ηλικιακά χωρίζονται από μισόν αιώνα. Ο Δανιήλ, που είναι η περσόνα ενός από τους παππούδες της Σίλβιας, κομμουνιστής, μιλάει για τις περιπέτειές του στην προκομμουνιστική Σλοβακία, τότε που οι κομμουνιστές ήταν διωκόμενοι. Η Μόνικα Κλάιν μιλάει για τη ζωή της στο κομμουνιστικό καθεστώς, όταν οι κομμουνιστές έπαψαν να είναι διωκόμενοι και είχαν καταλάβει την εξουσία. Όχι όλοι βέβαια, γιατί κάποιοι διώχθηκαν από τους μέχρι χθες διωκόμενους συντρόφους τους. Ένας από αυτούς ήταν και ο Δανιήλ, που χρημάτισε πρώτος υπουργός εσωτερικών της Σλοβακίας και στη συνέχεια τρόφιμος των φυλακών. Κάποια στιγμή η μοίρα θα φέρει κοντά τον τέως υπουργό και τη Μόνικα, κόρη βιομηχάνων και αργότερα βιομηχανική εργάτρια. Τουλάχιστον δεν πέρασε αυτή από την αναμόρφωση που πέρασαν οι όμοιοί της στην Κίνα με την πολιτιστική επανάσταση, την επανάσταση εκείνη κατά την οποία οι ερυθροφρουροί άφησαν ανάπηρο τον γιο του Deng Xiaoping, επειδή αρνήθηκε να αποκηρύξει τον πατέρα του. Η ειρωνεία της ιστορίας είναι ότι ο Deng Xiaoping διαδέχτηκε στον Μάο στην εξουσία.

  Στην πολιτική αλλά και στη ζωή γενικότερα υπάρχουν άνθρωποι που προσαρμόζονται σε κάθε κατάσταση προκειμένου να ανέλθουν. Δεν πρόκειται για οπορτουνισμό, αλλά για καθαρό αριβισμό. Παραθέτω μια παράγραφο από τις τελευταίες αφηγήσεις του Δανιήλ.

  «Η τραγική φαρσοκωμωδία λοιπόν είχε τελειώσει. Οι κύριοι πρωταγωνιστές περίμεναν τη βράβευσή τους. Και πράγματι. Ο πρόεδρος του δικαστηρίου (που καταδίκασε τον Δανιήλ) έγινε σύντομα Επιφορτιστής (δηλαδή υπουργός) Εσωτερικών… Για να διαπιστώσουν σε λίγο καιρό ότι στη διάρκεια του πολέμου δούλευε ως φασίστας στην Ουγγαρία» (σελ. 51).

  Το δεύτερο βιβλίο,  «Ο καινούριος άνθρωπος είναι βαθιά ερωτευμένος», είναι αυτοβιογραφικό. Χρησιμοποιώντας το ψευδώνυμο με το οποίο εξέδωσε το προηγούμενο βιβλίο της «Αγκαλιά με τον ήλιο», η Σίλβια μιλάει για τη ζωή της αλλά και για την πατρίδα της, που τότε ήταν η Τσεχοσλοβακία, και εκθέτει τις απόψεις της για διάφορα ζητήματα, για τον σοσιαλισμό, για τον άνθρωπο, για την παιδεία, κ.ά.

  «Νομίζω ότι η επόμενη επανάσταση που μπορεί να πραγματοποιηθεί θα έχει ως κέντρο βάρους την παιδεία. Αυτό σημαίνει ότι οι άνθρωποι στα σχολεία θα μαθαίνουν να ΖΟΥΝ και όχι να συσσωρεύουν γνώσεις που χρειάζεται ο εργοδότης…» (σελ. 101).

  Από το στόμα της και στου θεού τ’ αυτί.  

  Ενώ το πρώτο βιβλίο είναι πλασματικά αυτοβιογραφικό και το δεύτερο αυτοβιογραφικό, το τρίτο «Δεν θα τρελαθώ πια» με υπότιτλο την ερωτηματική φράση «τέλος του θεού;» είναι ένα επιστολογραφικό μυθιστόρημα. Αλληλογραφούν η Μίρκα Κρτόβα, ιστορικός Καλών Τεχνών από τη Σλοβακία, και ο Γεράσιμος Ασημάκης, άνεργος από την Ελλάδα. Πρόκειται για μια τρυφερή αλληλογραφία με υποβόσκον το ερωτικό στοιχείο. Οι δυο επιστολογράφοι μιλάνε για τη ζωή τους. Όπως και στα δυο προηγούμενα, η Σίλβια σε μια εισαγωγική σελίδα παρουσιάζει τα πρόσωπα όπως κάνουν οι θεατρικοί συγγραφείς στα έργα τους, μιλώντας όμως αρκετά λεπτομερειακά γι’ αυτά. Ένα κοινό στοιχείο που έχει με το πρώτο είναι ο έρωτας της γυναίκας με έναν αρκετά μεγαλύτερό της άντρα· που σ’ αυτό εδώ δεν είναι άλλος από τον πατέρα του άντρα της. Ένα δεύτερο κοινό στοιχείο ανάμεσα και στα τρία αυτή τη φορά, είναι ότι όλα τα πρόσωπα αυτοβιογραφούνται. Θα παραθέσω ένα ακόμη απόσπασμα, που αναφέρεται και πάλι στον αριβισμό ενός ανθρώπου.

  «Ένας υπάλληλος της μαμάς, ιδεολογικός Γραμματέας του γραφείου που λιγουρευόταν τη θέση της υποδιευθύντριας της μαμάς μου, είπε να διώξουν εκείνη επειδή πηγαίνει στην εκκλησία. Την έδιωξαν επειδή έπρεπε να συμπληρωθεί το ποσοστό και στη θέση της μπήκε αυτός ο καριερίστας. Τώρα, μετά τη «βελούδινη» (επανάσταση), εκείνος έγινε υψηλό στέλεχος του Χριστιανοδημοκρατικού κόμματος, και τον άκουσα να λέει στην τηλεόραση ότι ο ίδιος έπρεπε στον κομουνισμό να πηγαίνει στην εκκλησία κρυφά. Τόση υποκρισία! Εκείνος τότε το έπαιζε άθεος ενώ η μητέρα μου δεν κρυβόταν» (σελ. 132).

  Η επανάσταση του 1989 στην Τσεχοσλοβακία ήταν βελούδινη.  Όλες οι επαναστάσεις του 1989 με τις οποίες ανατράπηκαν τα κομουνιστικά καθεστώτα ήταν βελούδινες, με εξαίρεση εκείνη της Ρουμανίας· που στο αίμα που έχυσε το ζευγάρι Τσαουσέσκου προστέθηκε και το δικό του αίμα. «Καμιά φορά σκέφτομαι ότι οι κομμουνιστές μπορούσαν κάλλιστα να χρησιμοποιήσουν τη βία αλλά δεν το έκαναν… γιατί άραγε;» (σελ. 133). «Όλοι μας ήμασταν εναντίον της βίας…», προσπαθεί να δώσει μιαν απάντηση. Εγώ πάντως πιστεύω ότι οι κομμουνιστές είχαν συνειδητοποιήσει ότι είχαν αποτύχει. Δεν είχε νόημα να κρατηθούν με νύχια και με δόντια στην εξουσία, εφόσον στην κορυφή της δεν βρισκόταν ένας Τσαουσέσκου, ένας Στάλιν ή ένας Μάο.

  Κάποιοι άλλοι είχαν κίνητρο. Αφού θα εισερχόταν στη χώρα θριαμβευτικά ο καπιταλισμός θα προσπαθούσαν να ιδιοποιηθούν και να κάνουν ατομική τους ιδιοκτησία αυτή που άλλοτε ήταν κρατική. Αρκετοί τα κατάφεραν.

  Ταλαντούχα η Σίλβια. Συναρπαστικό το βιβλίο της σαν αυτοβιογραφική αφήγηση και ελκυστικό για εκείνους που ο σοσιαλισμός υπήρξε κάποτε το όραμα της ζωής τους, και φυσικά και για εκείνους για τους οποίους εξακολουθεί να είναι ακόμη. Οι προβληματισμοί που εκτίθενται στις σελίδες αυτού του βιβλίου τους ενδιαφέρουν άμεσα.