Friedrich Nietzsche, Ευρωπαϊκός μηδενισμός

Friedrich Nietzsche, Ευρωπαϊκός μηδενισμός (μετ. Ι. Ζερβού), Εγκυκλοπαιδικές εκδόσεις 1962, σελ. 108.

  Διαβάζω στην εισαγωγή του μεταφραστή:

  «Το έργο αυτό («Η θέληση της δύναμης-δοκίμιο μεταμόρφωσης όλων των αξιών») που το άφησε ανεπεξέργαστο, αλλά συνολικά σχεδόν σχεδιασμένο, το είχε διαιρέσει σε τέσσερα ξέχωρα βιβλία, ως εξής:

  Βιβλίο πρώτο: «Ο Ευρωπαϊκός μηδενισμός».

  Βιβλίο δεύτερο: «Κριτική των ανώτερων αξιών».

  Βιβλίο τρίτο: «Αρχή (κανόνας) νέας εκτίμησης».

  Βιβλίο τέταρτο: «Πειθαρχία και επιλογή» (σελ. 10).

  Διαβάσαμε το βιβλίο, δεν βρήκαμε αυτή την κατάταξη. Η αδελφή του που επιμελήθηκε την μεταθανάτια έκδοση του έργου του έκανε φαίνεται διαφορετική κατάταξη. Υπάρχουν αποσπάσματα στον «Ευρωπαϊκό μηδενισμό» που δεν τα συνάντησα στη «Θέληση της δυνάμεως». Είμαι απόλυτα σίγουρος γι’ αυτό γιατί θα το θυμόμουν, όπως το παρακάτω:

  «Ο ρούσικος πεσιμισμός (Τολστόι, Ντοστογιέφσκι)· ο αισθητικός πεσιμισμός, η τέχνη για την τέχνη… ο πεσιμισμός στη θεωρία της γνώσης (Σοπενάουερ, η φαινομενοκρατία)…» (σελ. 74). Όλο το 54 είναι σημειώσεις για περαιτέρω επεξεργασία.

  Εν πάση περιπτώσει, έχοντας γράψει ήδη για τις γενικές απόψεις του Νίτσε δεν θέλω να επαναλαμβάνομαι, προχωρώ κατευθείαν στο σχολιασμό των αποσπασμάτων. Να πούμε μόνο πως η μετάφραση του Γιάννη Ζερβού έγινε το 1931, με τις γλωσσικές ιδιομορφίες της εποχής τις οποίες προσπάθησα να εξομαλύνω.

  Παρόλο που πρόκειται για έργο που δεν πρόλαβε να επεξεργαστεί ο Νίτσε, και κάποια αποσπάσματα δεν είναι παρά σκέψεις που τις κατέγραψε βιαστικά, αρκετά όμως έχουν μια διαύγεια και μια λαμπρότητα που στέκουν και χωρίς περαιτέρω επεξεργασία. Τέτοια είναι αρκετά συγκριτολογικά αποσπάσματα όπου ο Νίτσε αναφέρεται στα κύρια χαρακτηριστικά του αιώνα του και των περασμένων αιώνων, όπως και τα αποσπάσματα στα οποία αναφέρεται σε μουσικούς και συγγραφείς. Συχνά τα δυο συμπλέκονται, όπως: «Ο Καντ με τη θεωρία του «πρακτικού λόγου», με τον ηθικό φανατισμό του ανήκει εξ ολοκλήρου στον δέκατο όγδοο αιώνα» (σελ. 54).

  Ιδιοσυγκρασιακά συγκριτολόγος κι εγώ μου άρεσαν τα σχετικά αποσπάσματα, και έτσι θα παραθέσω ένα πολύ χαρακτηριστικό.

  «Ρουσσώ: Ο κανόνας βασισμένος πάνω στο αίσθημα, η φύση σαν πηγή της δικαιοσύνης, η βεβαίωση ότι ο άνθρωπος τελειοποιείται αναλόγως με το πόσο πλησιάζει στη φύση (κατά τον Βολταίρο, αναλόγως με το πόσο απομακρύνεται από τη φύση). Οι αυτές εποχές για τον ένα είναι εποχές προόδου της ανθρωπότητας και για τον άλλο εποχές αύξησης της αδικίας και της ανισότητας» (σελ. 57).

  Και:

  «Ο Ρουσσώ, μ’ όλη την [ταπεινή] καταγωγή του είναι περήφανος για ό,τι είναι αλλά γίνεται έξω φρενών όταν του το θυμίζουν… Ο Ρουσσώ βέβαια είχε διαταράξεις φρενικές, ο Βολταίρος είχε υγεία κι αλαφροσύνη σπάνιες. Ο Ρουσσώ είχε τη μνησικακία του αρρώστου· οι περιοδικές εποχές της τρέλας του είναι οι εποχές της μισανθρωπίας του και της δυσπιστίας του» (σελ. 58).

  Διαβάζουμε για το μηδενισμό:

  «Φτάνει στο ανώτατο της σχετικής δύναμής του όταν εκδηλώνεται σαν βίαιη δύναμη καταστροφής, σαν ενεργητικός μηδενισμός. Το αντίθετό του θα μπορούσε να ’ναι ο κουρασμένος μηδενισμός, που δεν επιτίθεται πια: η περιφημότερη μορφή τούτου είναι ο βουδισμός, που είναι μηδενισμός παθητικός με συμπτώματα αδυναμίας» (σελ. 19).

  Διαβάζουμε: «πέραν του καλού και του κακού» (σελ. 32). Η φράση αυτή επανέρχεται σαν λάιτ μοτίφ στα κείμενά του, και όχι μόνο σ’ αυτό το βιβλίο, όπως στα δικά μου «Η αναγκαιότητα του μύθου» και «Οι ρίζες της σύμπτωσης».

  «…εφόσον η μάζα κυβερνά, τυραννεί αυτή τους εξαιρετικούς ανθρώπους και συνεπώς τους κάνει να χάσουν την πίστη στον εαυτό τους και τους σπρώχνει στον μηδενισμό» (σελ. 38).

  Είναι κι αυτό μια άποψη, που δεν νοιώθω υποχρεωμένος να τη συμμεριστώ.  

  Θα τελειώσουμε με μια αποφθεγματική παρατήρηση για τον μηδενισμό: «Ο μηδενισμός δεν είναι αιτία, αλλά μόνο η λογική της παρακμής» (σελ. 93).

  Αλλά με τον Νίτσε θα συνεχίσουμε.