Δήμος Θέος (10/10/1935-28/10/2018), Η διαδικασία (1976)

Δήμος Θέος (10/10/1935-28/10/2018), Η διαδικασία (1976)

  Εις μνήμην

  Οι τραγωδίες και οι αρχαιοελληνικοί μύθοι έχουν αποτελέσει πηγή έμπνευσης τόσο για θεατρικούς συγγραφείς (π.χ. «Αντιγόνη» του Ζαν Ανούιγ) όσο και για σκηνοθέτες του κινηματογράφου (π.χ. «Μήδεια» του Παζολίνι). Κάποιες φορές η μεταγραφή αποτελεί πλήρη ανατροπή του μύθου, όπως π.χ. «The Greek» του Steven Berkoff, όπου ο Οιδίπους, αντί να νοιώσει φρίκη ανακαλύπτοντας την αιμομιξία που διέπραξε άθελά του, αναθυμάται με ευχαρίστηση τις ηδονικές στιγμές που πέρασε με τη μητέρα του στο κρεβάτι.

  Και ο Δήμος Θέος παραλλάσσει αρκετά το μύθο της Αντιγόνης όπως μας έχει παραδοθεί από τον Σοφοκλή για να δώσει το δικό του μήνυμα.

  Η υπόθεση διαδραματίζεται σε ένα φανταστικό νησί που ονομάζεται «Λυκαβηττός». Η Αντιγόνη είναι η βασίλισσα από τότε που πέθανε η μητέρα της. Έχει συνάψει ερωτικές σχέσεις με τον αδελφό της τον Πολυνείκη, από τον οποίο περιμένει παιδί. Πρόκειται να τον παντρευτεί, όμως αυτός σε μια αποτυχημένη προσπάθεια να παραμερίσει τον αδελφό του σαν τον άμεσο διεκδικητή της εξουσίας εξορίζεται.

  Ο Κρέοντας ανακηρύσσεται αρχηγός του στρατού, ως αδελφός της πεθαμένης βασίλισσας. -Τι να πω, ότι ήταν ο εραστής της; Λέει κάποια στιγμή η Αντιγόνη.

  Διώχνουν την φρουρά των Αμερικάνων (των Κρητών ήθελα να πω) από τον Λυκαβηττό. Ο Μίνωας δεν μπορεί να αντιδράσει, βρίσκεται σε πόλεμο με τους Αχαιούς. Εν τω μεταξύ έρχεται ο Πολυνείκης με στρατό. Για να αποφευχθεί η αιματοχυσία τα δυο αδέλφια θα μονομαχήσουν. Καθώς θα σκοτωθούν στη μονομαχία, ο αρχηγός του στρατού θα γίνει ο αδιαφιλονίκητος αρχηγός του κράτους. Βγάζει διαταγή να μη θαφτεί ο Πολυνείκης. Η Αντιγόνη θα την αψηφήσει. Θα τη συλλάβει. Μα πώς, τη βασίλισσα; Ναι, αυτός είναι τώρα πάνω απ’ αυτή (θυμήθηκα, όπως ο σογκούν ήταν πάνω από τον αυτοκράτορα στην Ιαπωνία ο οποίος έπαιζε διακοσμητικό ρόλο). Θα την καταδικάσει σε θάνατο στην πυρά.

  Θα εφαρμόσει μεταρρυθμίσεις. Οι χοιροβοσκοί που τον υποστήριξαν θα αφήσουν το βρώμικο επάγγελμά τους, θα γίνουν αγρότες.

  Αγρότες; Θα ζευτούν στο ζυγό σαν τα βόδια, θα καλλιεργούν μια άγονη, πετρώδη γη. Η ζωή τους δεν έγινε καλύτερη.

  Στο μεταξύ οι Κρήτες έχουν συνάψει ανακωχή με τους Αχαιούς και καταφθάνουν με το στόλο τους περικυκλώνοντας το νησί.

  Οι διεφθαρμένοι βασιλιάδες αιμομικτούν και μοιχεύουν, ο στρατός σε συμμαχία με το ιερατείο τούς παραμερίζουν, οι δήθεν μεταρρυθμίσεις και η καλύτερη ζωή που υπόσχονται στο λαό είναι φούμαρα, και το κράτος τους θα παραμείνει προτεκτοράτο των ισχυρών. Σχόλιο για τη χούντα, που μόλις πριν δυο χρόνια ανατράπηκε; Σίγουρα, αλλά και γενικότερο.

  Γυρισμένο σαν αρχαία τραγωδία, έχει μια ωραία πρωτοτυπία στην αρχή της ταινίας, έναν έξυπνο αναχρονισμό. Ιερείς και αξιωματικοί στο ανάκτορο, προσπαθώντας να πείσουν την Αντιγόνη να παντρευτεί, μιλούν όπως οι ιερείς και οι ψάλτες στη θεία λειτουργία, πράγμα που ανακαλεί (για όσους ξέρουν) το θέατρο Νο.

  

Gerard Freeman, Antigone (1974)

Gerard Freeman, Antigone (1974)

  Πριν χρόνια, γράφοντας στο βίντεό μου κάποια ταινία και βάζοντας στον προγραμματισμό πολύ μεγαλύτερη διάρκεια από ό,τι είχε για να είμαι σίγουρος ότι θα γραφόταν όλη εάν υπήρχε κάποια καθυστέρηση, γράφηκε και ένα κομμάτι από την «Αντιγόνη», τηλεοπτική μεταφορά του θεατρικού έργου του Ζαν Ανούιγ. Το είδα και μου άρεσε πολύ. Την έψαξα στο διαδίκτυο κάποιες φορές, δεν μπόρεσα να τη βρω. Τη βρήκα τώρα με την ευκαιρία μιας ανάρτησής μου για την «Διαδικασία» του Δήμου Θέου, ψάχνοντας στο youtube. Είχε αναρτηθεί πέρυσι. Σας συνιστώ να τη δείτε, είναι ακριβώς η ταινία που είχα δει τότε.

  Δεν ξέρω πόσο πιστός μένει ο Φρίμαν στο θεατρικό έργο του Ανούιγ, μπορώ όμως να υποθέσω ότι αποτελεί σχεδόν πιστή μεταφορά του.

  Με την Ζενεβιέβ Μπυζόλντ στον επώνυμο ρόλο, ο Φρίμαν παρακολουθεί τον αρχαίο μύθο όπως τον ξέρουμε από την «Αντιγόνη» του Σοφοκλή, σε σημερινά δεδομένα. Ελάχιστες οι παραλλαγές, με κύριες την ύπαρξη μιας παραμάνας, τη συνομιλία της Αντιγόνης με τον Αίμονα και στο τέλος το αποχαιρετιστήριο σημείωμα που του στέλνει η Αντιγόνη. Στο ρόλο του χορού που είναι ταυτόχρονα και αφηγητής και μας εισάγει στην υπόθεση του έργου είναι ένας κουστουμαρισμένος με παπιγιόν.

  Νομίζω ότι ο Ανούιγ επηρεάστηκε (ή μήπως τα μεγάλα πνεύματα συναντώνται;) από την αντίληψη που είχε ο Χέγκελ για το πρόσωπο του Κρέοντα. Ο Χέγκελ σίγουρα θα χειροκροτούσε το έργο του.

  Ο Κρέων κάνει τα αδύνατα δυνατά να πείσει την Αντιγόνη να παραιτηθεί από την πράξη της. Θα κουκουλώσει το ζήτημα σκοτώνοντας τους φρουρούς που το ξέρουν. Επιχειρηματολογεί πολύ πιο επιτυχημένα από ό,τι στο έργο του Σοφοκλή για τους λόγους που τον οδήγησαν να πάρει την απόφαση που πήρε. Της λέει ότι δεν άξιζε τον κόπο να κάνει αυτό που έκανε, και τα δυο αδέλφια ήταν παλιοχαρακτήρες, ξέχασε πώς της φερόντουσαν; Όμως για λόγους πολιτικής σκοπιμότητας έπρεπε τον ένα να τον ανακηρύξει ήρωα και να τον θάψει με τιμές ενώ τον άλλο να τον αφήσει άταφο. Είπε και αρκετά άλλα, πολύ πειστικά. Όμως η Αντιγόνη είναι ανένδοτη, επιζητεί το θάνατο, αν την αφήσει ελεύθερη θα πάει να τον ξαναθάψει. Ο Ανούιγ θέλει να μείνει πιστός στη βασική πλοκή της σοφόκλειας τραγωδίας.  

  Τελικά είπα να δω και μια θεατρική μεταφορά του έργου (υπάρχει στο youtube), για να δω αν και κατά πόσο παρεκκλίνει ο Φρίμαν. Είναι γνωστό ότι τα ανεβάσματα ενός θεατρικού έργου στη σκηνή παρεκκλίνουν ελάχιστα από το κείμενο σε σχέση με τις κινηματογραφικές μεταφορές του.

  Πράγματι, ό,τι είδα στην τηλεταινία είδα και στο θεατρικό έργο. Ζωντανή βιντεοσκόπηση αλλά με κινηματογραφική οπτική, με αλλαγές γωνίας, συχνά γκρο πλαν, κ.λπ., είναι πολύ πιο εντυπωσιακό από την τηλεταινία, με τις σκηνές σύγκρουσης να είναι πολύ πιο έντονες και συναρπαστικές. Όμως η σχεδόν δίωρη διάρκειά του σε σχέση με την τηλεταινία που διαρκεί μιάμιση ώρα μας κάνει να υποθέσουμε ότι ο Φρίμαν παρέλειψε κάμποσο κείμενο από το θεατρικό έργο, πράγμα συνηθισμένο άλλωστε στις κινηματογραφικές μεταφορές.

  Στα γράμματα τέλους διαβάζω: σκηνοθεσία Nicolas Brianҫon, Αντιγόνη Barbara Schultz και Κρέων, οποία έκπληξη!!! Robert Hossein. Πού να τον αναγνωρίσω! Τον είχα δει πριν λίγες μέρες σε δυο έργα τα οποία σκηνοθετούσε κιόλας, και τα οποία γυρίστηκαν το 1955 και το 1959 αντίστοιχα, όταν ο Χοσεΐν δεν είχε κλείσει καν τα τριάντα (γεννήθηκε το 1927) ενώ το θεατρικό έργο του Ανούιγ στο οποίο πρωταγωνιστεί ανέβηκε στη σκηνή το 2003, μετά από σχεδόν πενήντα χρόνια.  Τα έργα αυτά είναι (κοίτα να δεις, ψάχνοντας για να δώσω τον σύνδεσμο διαπίστωσα ότι είχα ξεχάσει να αναρτήσω τα κείμενα που είχα γράψει γι’ αυτά και τα ανάρτησα τώρα) «Οι παλιάνθρωποι πάνε στην κόλαση» και «Η νύχτα των κατασκόπων».  

 Ενενήντα χρονών σήμερα ο Χοσεΐν, θα του ευχηθούμε να τα περάσει τα εκατό.

Robert Hossein, La nuit des espions (Η νύχτα των κατασκόπων 1959)

Robert Hossein, La nuit des espions (Η νύχτα των κατασκόπων 1959)

  Συναρπαστική ταινία με τη δομή ενός θεατρικού έργου, καθώς το μεγαλύτερο μέρος της πλοκής εκτυλίσσεται μέσα σε μια εξοχική καμπίνα.

  Εκεί θα συναντιόνταν ο Γερμανός κατάσκοπος που μόλις είχε έλθει από το Λονδίνο με την γερμανίδα συνάδελφό του για να της παραδώσει κάποια απόρρητα έγγραφα. Όμως έχει αποκαλυφθεί, αλλά έχει ξεφύγει. Θα παίξει κάποιος Άγγλος το ρόλο του Γερμανού, ώστε να παραδώσει παραπλανητικά έγγραφα στη Γερμανίδα; Θα παίξει κάποια Αγγλίδα το ρόλο της Γερμανίδας, ώστε να πάρει τα έγγραφα και να μην πέσουν στα χέρια του εχθρού, αν ο Γερμανός φτάσει πρώτος; Διπλή προφύλαξη για μεγαλύτερη σιγουριά, όμως έτσι οι πιθανότητες είναι τρεις: Να βρεθούν δυο Άγγλοι, να βρεθούν δυο Γερμανοί, ή να βρεθεί ένας από κάθε στρατόπεδο.

  Επακολουθεί η συνάντηση. Τα σύνορα της αγάπης είναι πάλι το μοτίβο. Θα καταφέρουν να τα διαβούν; Έχουν ήδη ενωθεί ερωτικά. Είχαν διαβεβαιώσει ο ένας τον άλλο ότι είναι Άγγλοι.

   -Θα με αγαπούσες αν ήμουν Γερμανίδα; Τον ρωτάει. -Μα και βέβαια, της απαντά. -Ε, λοιπόν, είμαι Γερμανίδα. Να συναντηθούμε εδώ την πρώτη Κυριακή όταν θα έχει τελειώσει ο πόλεμος, τι λες;

  Συμφωνεί.

  Η δυσπιστία όμως κυριαρχεί. Μόλις αυτή φεύγει ψάχνει τα χαρτιά της. Αυτή κοιτάζει από το παράθυρο. Ορμάει με το πιστόλι μέσα, όμως αυτός προλαβαίνει και πυροβολεί πρώτος. Πέφτει θανάσιμα τραυματισμένη. Ορμάει σαν τρελός και την αγκαλιάζει, λέγοντάς της ότι δεν το ήθελε. -Δεν μπορούσα να κάνω διαφορετικά, της λέει. Είμαι Άγγλος.

  Αυτή σωριάζεται από την αγκαλιά του νεκρή.

  Τότε πλακώνουν και οι Γερμανοί. Ο επικεφαλής τους λέει: -Βλέπω ότι φτάσαμε πολύ αργά. Υπολοχαγέ Λίντορφ, τα συγχαρητήριά μου, κάνατε εξαιρετική δουλειά. Οι φίλοι μας στο Λονδίνο ειδοποίησαν την γερμανική κατασκοπία. Είχα διαταγή να συλλάβω αυτή τη γυναίκα. Ήταν αγγλίδα κατάσκοπος που παρίστανε την Έλγκα Κριλ.

  Η ταινία τελειώνει δείχνοντας τον Χοσεΐν. Ένα δάκρυ κυλάει σιγά σιγά από το μάτι του.   

  Μπορεί και να ήταν αληθινό. Τέσσερα χρόνια κράτησε ο γάμος του με τη Μαρίνα, εκείνη τη χρονιά χώρισαν.   

Robert Hossein, Les salauds vont en enfer (Οι παλιάνθρωποι πάνε στην κόλαση 1955)

Robert Hossein, Les salauds vont en enfer (1955)

  Ένας απ’ τους δυο κατάδικους είχε προδώσει με αποτέλεσμα να εκτελεσθεί ένας συγκρατούμενός τους στην γκιλοτίνα, όμως ποιος; Θα συγκρουστούν με τους άλλους φυλακισμένους που προσπαθούν να μάθουν ποιος από τους δυο είχε προδώσει. Δεν τους παίρνει, πρέπει να το σκάσουν πριν βρεθούν μαχαιρωμένοι.

  Δραπετεύουν, και τα βήματά τους τους οδηγούν σε ένα εξοχικό σπίτι. Εκεί μένει η Μαρίνα Βλαντί με τον σύντροφό της, που είναι ζωγράφος. Θα τον σκοτώσουν όταν επιχειρήσει να τους πυροβολήσει με την καραμπίνα του.

  Ωραία κοπέλα η Βλαντί, την καλοβλέπουν και οι δυο. Όμως ποιος θα την κατακτήσει; Η Μαρίνα ψιλοφλερτάρει και με τους δυο αφήνοντάς στους στην αβεβαιότητα, ενώ στο νου της έχει πώς να εκδικηθεί.

  Τσακώνονται για το ποιος θα την κερδίσει, όμως δεν ξεχνούν ότι η μοίρα τους έχει δέσει μαζί και ότι ο κύριος στόχος τους είναι πώς να φύγουν από εκεί και να πάνε σε ασφαλές μέρος. Πιο πριν είχε έλθει η αστυνομία, αλλά η Μαρίνα δεν τους πρόδωσε. Ποιος ξέρει όμως τι μπορεί να γίνει την επόμενη φορά. . .

  Όταν καταφέρνουν να φτιάξουν το αυτοκίνητο του ζευγαριού, ουρλιάζουν από τον ενθουσιασμό. Επί τέλους, θα καταφέρουν να φύγουν.

  Λογαριάζουν όμως χωρίς τον ξενοδόχο.

  Η Μαρίνα το βουτάει και ορμάει κατά πάνω τους. Την αποφεύγουν. Τώρα πια είναι αργά να φύγουν με το αυτοκίνητο.

  Θα φύγουν με τα πόδια. Ο ένας είναι πληγωμένος, ο άλλος τον στηρίζει. Προχωρούνε μέσα από μια αμμώδη περιοχή. Η Μαρίνα έχει σηκωμένο το μπιστόλι πίσω τους, όμως δεν τους πυροβολεί. Καθώς απομακρύνονται ξεσκεπάζει την πινακίδα που είχε χώσει πριν λίγες μέρες κάτω από την άμμο: Κινούμενη άμμος, κίνδυνος θανάτου. Καθώς έρχονταν προς το σπίτι της μόλις που είχαν γλιτώσει απ’ αυτή την παγίδα, αλλά πού να θυμούνται.

  Καλογυρισμένη ταινία με μπόλικο σασπένς, γυρίστηκε τη χρονιά που ο Ρομπέρ Χοσεΐν παντρεύτηκε την δεκαεπτάχρονη τότε Μαρίνα.   

Pawel Pawlikowski, Ψυχρός πόλεμος (2018)

Pawel Pawlikowski, Ψυχρός πόλεμος (2018)

  Από την Πέμπτη που μας πέρασε στους κινηματογράφους.

  Ο Παβλικόφσκι είναι ένας σκηνοθέτης που μου αρέσει, έτσι έχω δει άλλες δυο ταινίες του, το «Καλοκαίρι της αγάπης μου»  και την «Ίντα». Σειρά έχει σήμερα ο «Ψυχρός πόλεμος».

  Ο έρωτας, αβανταδόρικο θέμα, έχει και εδώ την πρωτοκαθεδρία. Όμως ο έρωτας για να έχει αφηγηματικό ενδιαφέρον πρέπει να περνάει από εμπόδια. Όσο πιο μεγάλα τα εμπόδια τόσο μεγαλύτερη και η αφηγηματική αναμονή.

  Μετράει όμως και το είδος των εμποδίων. Αντιδράει ο μπαμπάς και η μαμά; Είναι εσωτερικές αναστολές; Είναι η απόσταση; Είναι τα «σύνορα της αγάπης»; Είναι μια αρχική ασυνεννοησία; Είναι διάφορες παρεξηγήσεις; 

  Εδώ τα εμπόδια προέρχονται κυρίως από τον ψυχρό πόλεμο.

  Ο άνδρας ανήκει σε ένα μουσικό σύνολο που μαζεύει λαϊκά άσματα και τα επεξεργάζεται, παρουσιάζοντάς τα σε ένα κοινό με ορχήστρα και χορωδία. Η κοπέλα προσλήφθηκε στη χορωδία. Το ειδύλλιο πλέχτηκε σύντομα.

  Ο άνδρας θέλει να το σκάσει στη Δύση. Η κοπέλα θα διστάσει να τον ακολουθήσει, μάταια την περιμένει. Όμως κάποια στιγμή θα βρεθούν μαζί. Έχει παντρευτεί έναν Σικελό για να μπορεί να φύγει νόμιμα από τη χώρα.

  Μα τι διάβολο πάω να κάνω, σπόιλερ ενώ η ταινία δεν έχει κλείσει βδομάδα που παίζεται στους κινηματογράφους;

  Μεγάλο πρόβλημα το σπόιλερ.

  Μια φίλη μού ανέφερε το «Κτήνος». Θυμόμουνα ότι το είχα δει, αλλά δεν θυμόμουνα την υπόθεση, είναι τόσες πολλές οι ταινίες που βλέπω. Καθώς ήταν σε πρώτη προβολή και δεν ήθελα να κάνω σπόιλερ στην ανάρτησή μου γράφοντας το τέλος, δεν μπορούσα να το θυμηθώ.

  Όμως ας ξαναγυρίσουμε στον Παβλικόφσκι.

  Η σχέση θα δοκιμασθεί, ο έρωτας του άνδρα θα περάσει με επιτυχία τη δοκιμασία.

  Πώς;

  Είναι εξαιρετική ταινία, να πάτε να τη δείτε για να μάθετε πώς.

  Τελικά σπουδαίος ο σκηνοθέτης, αποφάσισα να δω και άλλα έργα του.