Friedriech Nietzsche, Η θέληση της δυνάμεως

Friedriech Nietzsche, Η θέληση της δυνάμεως (μετ. Ιωάννα Μπαζίλη), Ενωμένοι εκδότες 1961

Η «Θέληση της δυνάμεως» είναι το τελευταίο έργο του Νίτσε. Το είχε προαναγγείλει, όμως φαίνεται ότι εγκατέλειψε το σχέδιο πριν το ολοκληρώσει, και κάποια αποσπάσματα τα χρησιμοποίησε για τα έργα του «Το Λυκόφως των ειδώλων» και τον «Αντίχριστο». Μετά το θάνατό του η αδελφή του Ελίζαμπεθ εξέδωσε αδημοσίευτα αποσπάσματα με αυτό τον τίτλο, λέγεται όμως ότι παραποίησε κάποια ώστε να είναι σύμφωνα με τις αντισημιτικές της αντιλήψεις. Οι ναζί επωφελήθηκαν αρκετά απ’ αυτό το έργο.

Δεν ξέρω την έκταση της επέμβασης της αδελφής, όμως στο έργο εγώ αναγνωρίζω τον γνωστό μου Νίτσε, τον πολέμιο του χριστιανισμού, της ηθικής του που την χαρακτηρίζει ως ηθική δούλων («Αυτό το βιβλίο κηρύσσει τον πόλεμο εναντίον της ηθικής» (σελ. 48), με τα βέλη του να στρέφονται κυρίως κατά του οίκτου και της αγάπης προς τον πλησίον.

Έχω γράψει γενικά για τον Νίτσε στην προηγούμενη ανάρτησή μου για το «Πέραν του καλού και του κακού» (σε κάθε καινούρια ανάρτησή μου για τον Νίτσε δίνω τον σύνδεσμο της προηγούμενης) και έτσι θα περάσω κατευθείαν στην παράθεση αποσπασμάτων.

«Έχουμε ανάγκη από την πλάνη για να θριαμβεύσουμε πάνω σ’ αυτή την πραγματικότητα, σ’ αυτή την «αλήθεια», δηλαδή για να ζήσουμε… Πόσο είναι απαραίτητο το ψέμα στη ζωή, αυτό ακόμη αποτελεί μέρος αυτής της τρομακτικής και ύποπτης ζωής» (σελ. 14).

Όταν έγραφα το βιβλίο μου «Η αναγκαιότητα του μύθου» δεν θυμόμουνα ότι είχα συναντήσει τη βασική θέση του στον Νίτσε. Δεν το θυμόμουνα γιατί δεν είναι από τις κεντρικές ιδέες του, και ενώ έχω ξαναδιαβάσει σχεδόν όλα του τα έργα, πρώτη φορά τη συναντώ.

«Η τέχνη και τίποτα άλλο από την τέχνη! Είναι αυτή που μας πείθει να ζήσουμε, που μας πείθει να τη ζήσουμε. Η τέχνη, μόνη δύναμη που αποτελεί θαυμάσιο αντιστάθμισμα σ’ όλα όσα μας αναγκάζουν ν’ αρνηθούμε τη ζωή, δύναμη αντιχριστιανική, αντιβουδιστική, αντιμηδενιστική κατ’ εξοχήν. Η τέχνη, σωτηρία για όποιον βλέπει και θέλει να δει το φοβερό αλλοπρόσαλλο χαρακτήρα της ζωής, που φθάνει στην τραγική αντίληψη. Η τέχνη, απολύτρωση του ενεργητικού ανθρώπου εκείνου, που δεν ικανοποιείται μόνον να βλέπει το φοβερό και αμφίβολο χαρακτήρα της ζωής, αλλά τη ζει, θέλει να τη ζήσει. Ο μαχητικός άνθρωπος, ο ήρωας. Η τέχνη, απολύτρωση του ανθρώπου που υποφέρει, οδός που οδηγεί σε καταστάσεις κατά τις οποίες ο πόνος είναι εκούσιος, μεταμορφωμένος, θεοποιημένος, όπου ο πόνος είναι μια μορφή της υπέρτατης εκστάσεως» (σελ. 15-16).

Είναι ίσως το ωραιότερο απόσπασμα που έχω διαβάσει σχετικά με την τέχνη.

«Υπέρτατη κατάσταση στην οποία μπορεί να φθάσει ένας φιλόσοφος: μια διονυσιακή στάση απέναντι στη ζωή. Η συνταγή μου γι’ αυτό είναι: amor fati» (σελ. 21).

Αγάπη της μοίρας.

Ο Ζορμπάς είναι εκείνος που αποδέχεται μεν τη μοίρα, τη μοίρα σαν την υπαρξιακή κατάσταση του ανθρώπου, αλλά δεν την αγαπά. «Δεν υπογράφω», θυμάμαι τη χαρακτηριστική του δήλωση.

Φαντάζομαι και ο Καζαντζάκης.

Το ίδιο κι εγώ.

Δεν θα παραθέσω το απόσπασμα, αλλά νομίζω δεν τόνισα αρκετά την αγάπη του Νίτσε για την ελληνική αρχαιότητα και ιδιαίτερα για τους προσωκρατικούς. Φοιτητής, προπονώντας τα γαλλικά μου, μετέφρασα το «Η γέννηση της φιλοσοφίας τον αιώνα της ελληνικής τραγωδίας», μετάφραση που έμεινε ανέκδοτη.

Βρήκα όμως παρακάτω ένα άλλο, επιγραμματικό:

«Η Ελλάδα έχει για μας την αξία που έχουν οι άγιοι για την καθολική εκκλησία» (σελ. 160).

«Ίσως γνωρίζω καλύτερα από καθένα γιατί ο άνθρωπος είναι το μόνο ον που ξέρει να γελά. Μόνος αυτός υποφέρει πολύ βαθιά τόσο, ώστε να είναι υποχρεωμένος να επινοήσει το γέλιο» (σελ. 26).

Θα διαφωνήσω ως προς το «μόνο ον», αλλά σίγουρα το γέλιο είναι αντικαταθλιπτικό.

«Και επί πλέον η ελάχιστη πρωτότυπη δημιουργία είναι ανώτερη από μια ανάλυση σχετική μ’ ό,τι έχουν δημιουργήσει οι άλλοι» (σελ. 31).

Τώρα με ξέσκισε!!!

Μαθαίνουμε: «Ο Βύρων δεν ανεχόταν να βλέπει γυναίκα την ώρα του φαγητού» (σελ. 41).

«Οι ανώτεροι άνθρωποι πρέπει να κηρύξουν τον πόλεμο κατά του όχλου» (σελ. 128).

Οι ανώτεροι άνθρωποι σίγουρα δεν είναι οι πολιτικοί. Αυτοί δεν κηρύσσουν τον πόλεμο κατά του όχλου, απλά τον παραμυθιάζουν για να τους ακολουθήσει.

«Δεν ενδιαφέρει το να βαδίζεις μπροστά (πράγμα που επιτρέπει κυρίως να είσαι ποιμήν, δηλαδή αυτός που έχει περισσότερο ανάγκη το ποίμνιο), αλλά το να βαδίζεις επάνω στο δικό σου δρόμο, το να μπορείς να διαφέρεις από τους άλλους» (σελ. 141).

Volonté de différer.

«Πολιτισμός σλαβο-γερμανομεσημβρινός – ο πιο ταπεινός, αλλά και ο πιο ρωμαλέος και ο πιο δραστήριος».

Πώς της ξέφυγε της αδελφής του. Ο Χίτλερ θα ανατρίχιασε διαβάζοντας αυτό το σλαβο-γερμανο…

«Η οικονομική ενοποίηση της Ευρώπης θα επέλθει αναγκαστικά…» (σελ. 149).

Ναι, τρομάρα μας.

«Η απλότητα της ζωής, της ενδυμασίας, της κατοικίας, της τροφής είναι σημεία του πιο καλλιεργημένου γούστου» (σελ. 168).

Αυτό, καλύτερα να το αφήσω ασχολίαστο.

«Δεν υπάρχει τέχνη πεσιμιστική. Η τέχνη καταφάσκει. -Τι απολύτρωση να διαβάζει κανείς Ντοστογιέφσκι» (σελ. 177).

  Όμως στον «Ευρωπαϊκό μηδενισμό» (η επόμενη ανάρτηση) διαβάζω: «Ο ρώσικος πεσιμισμός (Τολστόι-Ντοστογιέφσκι)» αρ. 54. Να μην ξεχνάμε ότι κάποιες φορές οι συγγραφείς αντιφάσκουν.

 «Παραπονούνται για τη διαφθορά του πλήθους. Ας υποθέσουμε ότι απεκαλύπτετο, η ευθύνη θα ξανάπεφτε στους καλλιεργημένους εκλεκτούς. Το πλήθος δεν είναι ούτε ανώτερο ούτε κατώτερο από τους εκλεκτούς. Είναι κακό και διεφθαρμένο στο μέτρο ακριβώς που εμφανίζονται διεφθαρμένοι οι εκλεκτοί. Με τον τρόπο που ζούνε χρησιμεύουν σ’ αυτό ως αρχηγοί. Το ανεβάζουν ή το διαφθείρουν ανάλογα με το αν ανεβαίνουν ή διαφθείρονται οι ίδιοι» (σελ. 183).

Ας το αφήσουμε κι αυτό ασχολίαστο.           

«Επίσης όσο το δυνατόν ολιγότερο κράτος!» (σελ. 219).

Το ότι ο Νίτσε θα ήταν νεοφιλελεύθερος πριν τον νεοφιλελευθερισμό δεν μπορούσα να το φανταστώ.

Το πιο ενδιαφέρον τμήμα του βιβλίου για μένα είναι το τέλος του, όπου σχολιάζει συγγραφείς και μουσικούς. Μιλάει ξανά εκτενώς για τον Σταντάλ, τον οποίο εκτιμάει απεριόριστα.

Αυτά προς το παρόν για τον Νίτσε.