Book review, movie criticism

Wednesday, November 2, 2011

Ηλιούπολη, σελίδες ιστορίας – Λεύκωμα

Ηλιούπολη, σελίδες ιστορίας – Λεύκωμα

Παρουσίαση στο Νέο Δημαρχιακό Μέγαρο Ηλιούπολης την Τρίτη 27 Ιουνίου 2006.

Λένε πως μια εικόνα ισοδυναμεί με χίλιες λέξεις. Έχοντας να κάνω αυτή την παρουσίαση νιώθω λίγο αμήχανα, γιατί έχω να παρουσιάσω σε ένα δεκάλεπτο ένα λεύκωμα με άφθονες εικόνες. Εικόνες που διατρέχουν την ιστορία της Ηλιούπολης παράλληλα με την ιστορία της ίδιας της φωτογραφίας. Είναι τόσο παλιές.
Και ακόμη πιο παλιές. Αρκετές από αυτές τις φωτογραφίες είναι φωτογραφίες από γκραβούρες, τότε που η τέχνη της φωτογραφίας δεν είχε επινοηθεί ακόμη, και η εικαστική αναπαράσταση της πραγματικότητας στηριζόταν ακόμη στο έμπειρο χέρι ενός ζωγράφου.
Μια πανδαισία φωτογραφιών είναι αυτό το λεύκωμα, που προς το τέλος του γίνεται και πανδαισία χρωμάτων, με τις έγχρωμες φωτογραφίες να απεικονίζουν την Ηλιούπολη στα πιο πρόσφατά της χρόνια.
Ως βιβλιοκριτικός σε μια Κρητική εφημερίδα, τα Κρητικά Επίκαιρα, έχω παρουσιάσει πάρα πολλά βιβλία τοπικής ιστορίας, που σαν περιεχόμενο έχουν όλα «Το χωριό μου». Μέχρι τον επόμενο αιώνα πιστεύω ότι θα έχει κυκλοφορήσει και από ένα βιβλίο για κάθε χωριό της Κρήτης. Έχω γράψει κι εγώ ένα βιβλίο για το χωριό μου, με ακριβώς τον ίδιο τίτλο: «Το χωρίο μου», με υπότιτλο «Από την αυτοκατανάλωση στην αγορά». Αρκετοί που το διάβασαν, ακόμη και μη Κρητικοί, μου είπαν ότι το χωριό μου τους θύμιζε πολύ το δικό τους χωριό.
Διαβάζοντας αυτό το λεύκωμα, θυμήθηκα τη δική μου συνοικία, το δικό μου Δήμο, το Δήμο Γαλατσίου. Πιστεύω ότι η ιστορία των περιφερειακών δήμων της Αθήνας είναι περίπου παράλληλη. Χωράφια με αγριόχορτα ήταν η Ηλιούπολη στις αρχές του 20ου αιώνα, και ακόμη πιο ύστερα. Το ίδιο και το Γαλάτσι, για ακόμη περισσότερο χρόνο. Προβλήματα με το ιδιοκτησιακό είχε και η Ηλιούπολη, το ίδιο και το Γαλάτσι, με το περιώνυμο κτήμα Βεϊκου. Η μεγάλη διαφορά που υπάρχει, και είναι προς τιμήν του Δήμου σας, είναι ότι εκπονήθηκε ευθύς εξ αρχής ένα σχέδιο πόλεως ανθρώπινο, που δεν κοίταζε να καλύψει με τσιμέντο όσο το δυνατό περισσότερη γη. Έτσι η τσιμεντοποίηση που χαρακτηρίζει την περίπου άναρχη οικοδόμηση του λεκανοπεδίου, συμπεριλαμβανομένου και του Γαλατσίου, δεν χαρακτηρίζει την Ηλιούπολη. Εδώ βλέπεις πολλές πλατείες. Στο Γαλάτσι δεν υπάρχει ούτε μια πλατεία, με εξαίρεση εκείνη της προσκεκολλημένης συνοικίας, της Λαμπρινής. Εδώ βλέπεις δρόμους πλατείς. Στο Γαλάτσι υπάρχουν μόνο στενάκια, και ευτυχώς που έχω μικρό αμάξι, γιατί συχνά υπάρχει πρόβλημα στις στροφές.
Είμαι από παλιά φίλος του Γαλατσίου, εδώ και τριάντα χρόνια περίπου. Εδώ μένει ένας στενός μου φίλος, ο Μιχάλης Κωστάκης, γιος του δικηγόρου και παλιού πολιτευτή της Ένωσης Κέντρου Δημήτρη Κωστάκη. Άτομο με ειδικές ανάγκες, είναι τώρα συνταξιούχος συμβολαιογράφος, και τον επισκέπτομαι συχνά. Χάρη σ’ αυτή μου τη φιλία βρίσκομαι συχνά την Ηλιούπολη. Έχω επίσης παρακολουθήσει πολλές εκδηλώσεις του Συλλόγου Κρητών Ηλιούπολης, ενός από τους πιο δραστήριους συλλόγους Κρητών της Αθήνας. Χάρη στη φιλία μου επίσης με το Γιώργο το Βοϊκλή, το συντονιστή αυτής της έκδοσης και διευθυντή του Γραφείου Τύπου του Δήμου σας απόκτησα μια ακόμη στενή σχέση με το Δήμο Ηλιούπολης. Με δική του εισήγηση ο δήμος εξέδωσε και μοίρασε δωρεάν στους μαθητές των δημοτικών σχολείων της Ηλιούπολης το βιβλίο μου «Ο χορός της βροχής-οικολογικά παραμύθια και διηγήματα», του οποίου έγινε παρουσίαση σε αυτόν εδώ το χώρο πριν οκτώ χρόνια.
Κάθε σπιθαμή ελληνικής γης έχει μια αρχέγονη ιστορία, και η Ηλιούπολη δεν μπορούσε να αποτελέσει εξαίρεση. Όπως διαβάζουμε στην εισαγωγή η Ηλιούπολη «ήταν η πατρίδα του μυθικού Ευώνυμου, του ομορφότερου από τα αμέτρητα παιδιά του Ουρανού και της Γης. Ίσως γιατί από την κορυφή του Υμηττού που δεσπόζει και στη σύγχρονη πόλη, ο ήλιος αντικρίζει κάθε πρωί τον κάμπο της Αθήνας και τις ακτές του Σαρωνικού. Σ’ αυτή τη μυθική παράδοση οφείλεται το γεγονός ότι στην κλασική αρχαιότητα, στο πλαίσιο των μεταρρυθμίσεων του Κλεισθένη (508-507 π.χ.) ο δήμος που συγκρότησαν οι κάτοικοι της περιοχής που σήμερα μοιράζεται στους Δήμους Καλαμακίου, Αλίμου, Ηλιούπολης και Ελληνικού, ονομαζόταν δήμος Ευωνύμου…Ήταν ο μέγας δήμος της Αττικής ανήκων εις την Ερεχθηίδα Φυλήν».
Μπόρεσα και βρήκα ένα σχετικό κείμενο στην Αρχαία Ελληνική Γραμματεία. Σας το διαβάζω:
œsti kaˆ dÁmoj 'Aqhna…wn. ¢pÕ EÙwnÚmou toà GÁj kaˆ OÙ-
ranoà À Khfisoà. Ð dhmÒthj EÙwnumeÚj. t¦ topik¦ ™x EÙw-
numšwn [e„j EÙwnumšwn ™n EÙwnumšwn.] lšgetai kaˆ Ð dÁmoj
EÙènumoj.
Είναι από τα Εθνικά του Στεφάνου, σελ. 288, σειρά 11.
Συνεχίζω παραθέτοντας από την εισαγωγή:
«Αδιάλειπτη θα μπορούσε να θεωρηθεί και η συνέχεια των λατρευτικών τελετών στα σπήλαια, τις πηγές και τα δάση του Υμηττού που, από την προϊστορία μέχρι το τέλος του δωδεκάθεου απευθύνονταν στον βουκολικό Απόλλωνα, τον Πάνα και τις Νύμφες του, και στους αιώνες που ακολούθησαν έδωσαν τη θέση τους στα χριστιανικά Μοναστήρια και Προσκυνήματα που έφτασαν ως τις μέρες μας».
Στο λεύκωμα διαβάζουμε επίσης ότι η πληθυσμιακή σύνθεση των κατοίκων της Ηλιούπολης μεταβάλλεται σταδιακά, με τα μεσοστρώματα να αυξάνονται όλο και περισσότερο. Έτσι μπορεί να ερμηνευθεί και η πληθώρα των εφημερίδων που κυκλοφόρησαν στην Ηλιούπολη, και που φωτογραφίες των εξωφύλλων τους παρατίθενται μέσα στο λεύκωμα.
Δεν έχει νόημα να δώσουμε σε περίληψη την σύντομη ιστορία που παρατίθεται στο Λεύκωμα. Θα την διαβάσετε οι ίδιοι. Θα ήθελα όμως να παραθέσω δυο εξαιρετικά αποσπάσματα από το βιβλίο της Γαβριέλλας Μάτακα-Χαμογεωργάκη, «Η Ηλιούπολη που χάθηκε για πάντα», (Ηλιούπολη 1887), που αναφέρονται στην κατοχή.
«Και νάσου τους οι Γερμαναράδες στις 27 του Απρίλη του 1941 στην Αθήνα...
Εμείς βέβαια στην Ηλιούπολη δεν πήραμε και πολύ χαμπάρι πότε μπήκαν οι δυνάστες μας...
Κι άρχισε σιγά - σιγά να μας σκεπάζει ο ζόφος.
Η πείνα, το φοβερό στοιχειό, άρχισε όλο και πιο έντονα να σπαράζει με τα νύχια της τα θύματά της...
Ο παπά Αντώνης δεν προλάβαινε να θάβει. Και πώς να φθάσει εκεί πάνω στο νεκροταφείο ξεθεωμένος απ' την πεί¬να...
Σιγά - σιγά άρχισαν να οργανώνονται και να λειτουργούν τα συσσίτια...
Στην Ηλιούπολη λειτούργησε το πρώτο στα Κανάρια, στο σπίτι της Μαρίας της Αποστολάτου...
Έγινε και ένα παράρτημα της ΕΟΧΑ (Οργάνωση Χριστιανικής Αλληλεγγύης) στην Ηλιούπολη. Κάτι βοηθούσε τον χειμαζόμενο λαό με κάποια ισχνά βοηθήματα...
Εκείνα τα χρόνια ιδρύθηκε και το Σωματείο Κυριών και Δεσποινίδων «Η ΠΡΟΟΔΟΣ»... Είχε ένα υποτυπώδες νηπια¬γωγείο... Σ' αυτό το νηπιαγωγείο τρώγανε εκατοντάδες παιδιά...
Εκτός απ' το Νηπιαγωγείο του ΠΙΚΠΑ όπου τρώγανε τα παιδιά, είχε και ο Ερυθρός Σταυρός ένα παράρτημα στην Ηλιούπολη... Εκεί μοίραζαν γάλα για μωρά, γιατί πολλές μανάδες, από έλλειψη τροφής, δεν είχαν γάλα. Έδιναν επίσης και κάποιες βιταμίνες που, όσο νάναι, βοηθούσαν κι αυτές...
Είχαμε φτιάξει ακόμα και εξωσχολικά συσσίτια για τα παιδιά που δεν πήγαιναν σχολείο...»
Συσσίτια οργανώνει επίσης η «Φιλανθρωπική Ένωσις Κυριών και Δεσποινίδων Ηλιουπόλεως Η ΤΑΒΙΘΑ», που ιδρύθηκε το 1942 από τον εφημέριο του Ιερού Ναού Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης αιδεσιμότατο Αντώνιο Μιχ. Μπογατσά.
Παράλληλα με τη μάχη της επιβίωσης, η κ. Γαβριέλλα μας δίνει κάποιες εικόνες και από την Εθνική Αντί¬σταση στην Ηλιούπολη:
«Έβλεπα να ξεπροβάλλουν δειλά - δειλά κάτι συνθήματα στους τοίχους.
Ήταν κακογραμμένα με κόκκινη μπογιά.
Πολλές φορές η μπογιά είχε στάξει και σχημάτιζε ρυάκι πάνω στον τοίχο σαν να είχε τρέξει αίμα.
Και πόσο αίμα δεν έτρεξε!
Η φαντασία μου φούντωνε. Βρε λες να ξαναζωντάνεψε η Φιλική Εταιρεία;
Τι να σημαίνουν τα τρία γράμματα: Ε.Α.Μ.;»
«Πλησίαζε μεσημέρι όταν ακούσαμε τις ριπές.
Γερμανοί και τσολιάδες έκαναν μπλόκο στην Ηλιούπολη...
Κι εκεί κατά τον Άγιο Νικόλαο, εκεί που τώρα τιμούμε τη μνήμη των παιδιών της ΕΠΟΝ στο πρόσωπο της Ηρώς Κωσταντοπούλου, της μικρής ηρωίδας, σκότωσαν ένα νέο παιδί της αντίστασης, τον Νίκο Γιαταγαντζή που είχε το ψευδώνυμο Μαύρος.»
«Έβγαιναν τα επονιτάκια με το χωνί:
-Πατριώτες!!
Άρχιζαν οι ριπές.
Αμάν, θα χτυπήσουν τη Ζωίτσα!
Αμ δε... Η Ζωίτσα κουτρουβαλούσες τη ρεματιά και γινόταν άφαντη...»
Η καταγραφή της τοπικής ιστορίας έχει μεγάλη σημασία σήμερα και για την εκπαίδευση. Ένα από τα καινούρια βιβλία του Γυμνασίου, με υποχρεωτικό πια περιεχόμενο, είναι και η «Τοπική ιστορία». Δειγματικά παρατίθενται πέντε τοπικές ιστορίες και συστήνεται στους εκπαιδευτικούς να εκπονήσουν σχέδιο εργασίας με αντικείμενο τη διερεύνηση της τοπικής ιστορίας. Καταλαβαίνετε λοιπόν πόσο πολύτιμο θα είναι αυτό το λεύκωμα για τους μαθητές των σχολείων της Ηλιούπολης. Ελπίζω ότι ο Δήμος θα δωρίσει από ένα αντίτυπο στα σχολεία. Και κάτι περισσότερο: Ότι θα τον μιμηθούν και άλλοι δήμοι.

Μπάμπης Δερμιτζάκης

No comments: