Walter Salles, Κεντρικός Σταθμός, κ. ά.

Το έχω ξαναγράψει πως ένας λόγος που μου αρέσει ο τριτοκοσμικός κινηματογράφος είναι για τα ανθρωπολογικά στοιχεία που προσφέρει. Η ταινία του βραζιλιάνου Walter Salles «Κεντρικός Σταθμός» (1998) είναι μια τρυφερή ταινία ανατροπών. Μια γυναίκα πουλάει ένα παιδάκι αλλά ύστερα μετανιώνει και το αρπάζει απ’ αυτούς που τους το πούλησε. Τα αγοράζουν δήθεν για υιοθεσία, αλλά στην πραγματικότητα για να τους πουλήσουν τα όργανα. (Ξαναδιαβάζοντας για διόρθωση θυμήθηκα και ένα ανάλογο διήγημα της Isabelle Allende, νομίζω το μόνο βιβλίο με διηγήματα που έγραψε. Για να δούμε, θα το βρω στο google; Το βρήκα, είναι από το Cuentos de Eva Luna). Κατόπιν θα ξεκινήσουν ένα μακρύ ταξίδι για να βρουν το πατέρα του παιδιού. Μετά από πολλά συγκινητικά επεισόδια θα φτάσουν στο σπίτι του. Ο ίδιος λείπει, αλλά βρίσκονται εκεί οι δυο μεγαλύτεροι γιοι του. Η γυναίκα θα φύγει αφήνοντας το παιδί στα ασφαλή χέρια των αδελφών του.
Τα ανθρωπολογικά στοιχεία που βρήκα και με εντυπωσίασαν:
Μεγάλο ποσοστό αγραμματοσύνης: Η γυναίκα είναι συνταξιούχος δασκάλα, και γράφει γράμματα για ανθρώπους που δεν ξέρουν να γράφουν.
Η φοβερή εγκληματικότητα: Ένας άνδρας κλέβει κάτι, τον κυνηγούν, τον πιάνουν, αλλά δεν τον παραδίδουν στην αστυνομία. Τον εκτελούν αμέσως.
Πριν μέρες είδα και την ταινία «Έθνος χωρίς γυναίκες» (2005), ινδική, η πρώτη ταινία του Μάνις Τζα. Μια ακόμη ταινία που αναφέρεται στην καταπίεση των γυναικών, που θεματοποιεί μια πρακτική που ασκείται σε ασιατικά κράτη: τη βρεφοκτονία θηλυκών βρεφών.
Χθες βράδυ είδα και το Caché, Κρυμμένος (2005), του Michael Haneke με τους Daniel Auteuil και Juliette Binoche. Αυτό που με εντυπωσίασε ήταν η πληροφορία ότι το 1961 η γαλλική αστυνομία έπνιξε στον Σηκουάνα 700 αλγερινούς. Και εμείς εδώ κάνουμε ολόκληρο θέμα το φόνο ενός δεκαπεντάχρονου από αστυνομικό.
Παρεμπιπτόντως, το έργο αυτό με έφερε πάλι μπροστά σε ένα πρόβλημα που νομίζω το έχω σχολιάσει και αλλού.
Ο σοσιαλιστικός ρεαλισμός στην ζντανωφική του εκδοχή έχει δεχθεί πολλές επιθέσεις, ιδιαίτερα για την θέση ότι η λογοτεχνία πρέπει να παρουσιάζει θετικούς ήρωες που να λειτουργούν ως πρότυπα προς μίμηση. Γελοία αντίληψη, αλλά όχι και να φτάνουμε στο άλλο άκρο, να παρουσιάζουμε δηλαδή αρνητικούς ήρωες. Ο λόγος που δεν μου άρεσε το «Άρωμα» του Πάτρικ Ζίσκιντ είναι ακριβώς γι αυτό, το ότι ο ήρωάς του είναι ένας εγκληματίας. Και δημιουργείται εδώ ένα παρανοϊκό φαινόμενο: Ψυχολογικά ο αναγνώστης (ή ο θεατής, αν πρόκειται για ταινία) ταυτίζεται με το πρόσωπο που εμφανίζεται περισσότερο στη σκηνή, δηλαδή με τον ήρωα, αλλά ταυτόχρονα νοιώθει και μια απέχθεια αυτόν. Είναι κάτι ανάλογο με τις διπλόδεσμες καταστάσεις (double bind situations) του Μπαντούρα. Το παιδί δέχεται αντιφατικά μηνύματα από τη μητέρα του, τα λεκτικά που του λένε «έλα παιδί μου, σ’ αγαπώ» και τα μη λεκτικά που δηλώνουν «σε βαρέθηκα πια, χάσου από μπροστά μου», πράγμα που το οδηγεί στην παράνοια. Σε μια ανάλογη παράνοια οδηγείται και ο αναγνώστης/θεατής, υποσυνείδητα να ταυτίζεται με τον ήρωα αλλά συνειδητά να τον απορρίπτει. Στο Caché o Ντανιέλ Οτέιγ είναι ο κακός. Παρεμπιπτόντως και στο «Μικρές απιστίες» (Petites coupures) (2003) του Pascal Bonitzer ήταν πάλι ο κακός.
Αυτά, με αφορμή κάποιες από τις ταινίες που είδα πρόσφατα.

Μια και έκανα πριν λίγο την ανάρτηση, να συμπληρώσω τώρα με την ταινία του Νικήτα Μιχάλκωφ, (Nikita Mikhalkov) «Ο κουρέας της Σιβηρίας» (1998) με την Τζούλια Όρμοντ. Σταμάτησα το dvd player για να γράψω τα παρακάτω.
Ψάχνω στο google, και διαβάζω για την ταινία τους παρακάτω χαρακτηρισμούς: Αισθηματική, Δράμα, Εποχής. Πιο κάτω: μεγαλόπνοη επική υπερπαραγωγή.
Μπούρδες. Εγώ αυτό που βλέπω – δεν την έχω δει ακόμη όλη– είναι μια κωμωδία, η πιο σπαρταριστή κωμωδία που έχω δει τα τελευταία χρόνια. Και τι διαβάζω σε άλλη ιστοσελίδα: «Ο Μιχάλκοφ έφτιαξε μεγάλες ταινίες (Μαύρα μάτια), μεγάλες αποτυχίες (ο Κουρέας της Σιβηρίας)», και σε μια άλλη ότι έκανε μόλις 11.000 εισιτήρια πανελλαδικά. Ένας stathis όμως γράφει σε ένα forum: «Προσωπικά, ο «Ψεύτης ήλιος» δεν με είχε ξετρελάνει, σε αντίθεση με τον «Κουρέα της Σιβηρίας» του ιδίου. Κάτι μου λέει όμως ότι οι περισσότεροι θα διαφωνήσουν...». Εγώ θα είμαι από τους λίγους που θα συμφωνήσουν μαζί του.
Γιατί είχε αυτή τη μοίρα η ταινία;
Νομίζω ότι σε μεγάλο βαθμό φταίει ο αμερικάνικος (υπο)πολιτισμικός ιμπεριαλισμός. Ό,τι έρχεται από αλλού το μεγάλο κοινό το αντιμετωπίζει με δυσπιστία. Καλά κάνω και δεν θέλω να βλέπω αμερικάνικες ταινίες.
Τρέχω να δω και την υπόλοιπη ταινία.

Πέμπτη, 18-12-2008