Λεμονιά, Το κύμα

Σε απαντητικό email σε τέως μαθητή μου και νυν facebook friend, ο οποίος, σχολιάζοντας το προηγούμενο δημοσίευμά μου για «ταινίες που είδα» μου συνέστησε να δω την ταινία «Λεμονιά» (Lemon tree) του Eran Riklis, έγραψα το παρακάτω απόσπασμα.
«…Να σε ευχαριστήσω για την ταινία που μου συνέστησες, την είδα μόλις τώρα.
Είναι πραγματικά υπέροχη. Εγώ όμως συνηθίζω να «διαβάζω» πλάγια, καμιά φορά ολότελα αποδομητικά. Ενώ η ταινία φαίνεται να εστιάζεται στον Παλαιστινιακό αγώνα, στην καταπίεση των παλαιστινίων από τους ισραηλινούς, και μοιάζει σαν έκφραση τύψεων συνείδησης μια και είναι ισραηλινή, εγώ προτίμησα να τη δω σαν μια φεμινιστική ταινία, που εστιάζεται στις ματαιώσεις που υφίσταται μια γυναίκα σε μια ανδροκρατούμενη κοινωνία (το φλερτ με τον μεγαλύτερό της δικηγόρο που είχε άδοξο τέλος, και όχι κυρίως οι λεμονιές που κόπηκαν), αλλά και στη γυναικεία αλληλεγγύη, πέρα από εθνικές διαφορές».
Και το ανθρωπολογικό στοιχείο:
Στους ισπανικούς υπότιτλους διαβάζω: Um Nasser. Θυμάμαι από τις "Ακυβέρνητες Πολιτείες" του Τσίρκα το "Ομ Μεχάλης", δηλαδή μητέρα του Μιχάλη, σε προσφώνηση. Στην ταινία, Um Nasser, "μητέρα του Νάσσερ". Αυτή είναι η γυναίκα στο Ισλάμ, όχι αυτόνομη ύπαρξη, αλλά πάντα σε αναφορά με το αρσενικό.
Και θυμήθηκα τις πέντε επιταγές στη γυναίκα του Κομφούκιου. Η γυναίκα πρέπει να υπακούει τον πατέρα της. Αν πεθάνει, τον αδελφό της. Όταν παντρευτεί, τον άντρα της. Αν πεθάνει ο άντρας της, το γιο της. Δεν θυμάμαι την πέμπτη, μήπως αν πεθάνει ο γιος της τον εγγονό της;
.... «Το κύμα» (Die Welle), του Dennis Gansel. Την είδα χθες βράδυ.
Αποφάσισα να γράψω γι αυτήν, καθώς και να παραθέσω το απόσπασμα από το email στο μαθητή μου, γιατί και αυτή τη διάβασα «πλάγια», αποδομητικά.
Όταν βλέπεις μια ταινία, έχεις αφηγηματικές αναμονές. Eίδα ότι την χαρακτήριζαν θρίλερ, δεν έδωσα όμως σημασία. Την θεώρησα κοινωνική ταινία, ένα σχόλιο πάνω στον ναζισμό και τον κίνδυνο μιας νέας Autokratie, ενός νέου ολοκληρωτισμού. Οι γερμανοί έχουν κάθε λόγο να φοβούνται με το αναδυόμενο «κύμα» των νεοναζί. Τελικά είδα ότι η ταινία εξελίχθηκε σε θρίλερ.
Ένας καθηγητής αναλαμβάνει να διδάξει για μια βδομάδα για την Autokratie. Ήθελε να πάρει σαν θέμα την αναρχία, αλλά τον πρόλαβε κάποιος άλλος, ο οποίος αρνήθηκε την ανταλλαγή. Προσπαθεί να μεταδώσει στους μαθητές του «βιωματικά» τι σημαίνει Autokratie. Τους οργανώνει λοιπόν σαν μια ομάδα, με ενιαίο ντύσιμο (άσπρο πουκάμισο και blue jeen), τους εμφυτεύει το πνεύμα ομάδος κλπ. κλπ. Οι νεαροί τελικά αναπτύσσουν μια τέτοια ψυχολογία, ώστε είναι έτοιμοι να διαπράξουν κάθε είδους βιαιότητα στο όνομα της ομάδας. Ο καθηγητής αυτός είναι χαρισματικός, και προσελκύει κι άλλους μαθητές στο μάθημά του. Παρά τις κάποιες κριτικές που του ασκούνται από συναδέλφους έχει την απεριόριστη αγάπη των μαθητών του και την αμέριστη υποστήριξη της διεύθυνσης.
Στο τέλος της εβδομάδας και τη λήξη του πειράματος τους αποκαλύπτει με δραματικό τρόπο τις αλλαγές που συνέβησαν στο χαρακτήρα τους, θέλοντας έτσι να τους δείξει παραστατικά ότι ο κίνδυνος ενός νέου ολοκληρωτισμού πάντα ελλοχεύει. Με την αποκάλυψη διαλύει φυσικά και την ομάδα. Όμως ένας νεαρός δεν θέλει να το παραδεχθεί. Βγάζει πιστόλι, πυροβολεί ένα συμμαθητή του και απειλεί τον καθηγητή. Αυτός προσπαθεί να τον καλμάρει. Ο μαθητής κατεβάζει το πιστόλι, όμως ξαφνικά το χώνει στο στόμα του και πυροβολεί, προς φρίκη όλων. Το έργο τελειώνει με τον τραυματισμένο μαθητή να τον παίρνει ένα ασθενοφόρο, τον ίδιο να τον συνοδεύουν με χειροπέδες δυο αστυνομικοί, και η γυναίκα του με την οποία τσακώθηκε με αφορμή αυτό το πείραμα να παρακολουθεί από μακριά, χωρίς να τον πλησιάζει. Αντίθετα δυο μαθητές, ένα αγόρι και ένα κορίτσι που τσακώθηκαν πάλι εξαιτίας του πειράματος, φιλιώνουν.
Ποια ήταν η «πλάγια» ανάγνωσή μου;
Είναι καλό να είσαι χαρισματικός καθηγητής. Είναι καλό να ξεφεύγεις από τα ασφυκτικά όρια των αναλυτικών προγραμμάτων. Έχε όμως το νου σου: κάποια στιγμή μπορεί να το πληρώσεις, περισσότερο ή λιγότερο ακριβά. Ένας συνάδελφος, χαρισματικός, βρέθηκε μπροστά σ’ αυτό το πρόβλημα.
Ας μη τρομάζουμε όμως. Δεν είναι υποχρεωτικό ότι θα το πληρώσεις. Ο Ρόμπιν Γουίλιαμς δεν το πλήρωσε στον «Κύκλο των χαμένων ποιητών». Ή το πλήρωσε και δεν το θυμάμαι;