Peter Singer, Μια δαρβινική αριστερά

Peter Singer, Μια δαρβινική αριστερά, Σύναλμα, 1998.

Μου το έκανε δώρο ο Θανάσης ο Κουράβελος από την ομάδα κοινωνικής ανθρωπολογίας, στην οποία συμμετέχω εδώ και 20 χρόνια (21 για την ακρίβεια). Τα τελευταία χρόνια ελάχιστα βιβλία έχω διαβάσει με παρόμοια θεματική, καθώς ασχολούμαι σχεδόν αποκλειστικά με τη λογοτεχνία. Όταν άρχισα να γράφω το διδακτορικό μου, το 1993, διέκοψα και τη συνδρομή μου στο Περισκόπιο της Επιστήμης, στο οποίο ήμουν επί χρόνια συνδρομητής και είχα δημοσιεύσει τρία άρθρα. Τα μόνα βιβλία που διάβασα μετά, θυμάμαι, ήταν το Εγωιστικό γονίδιο του Richard Dawkins και το Για την ανθρώπινη φύση του Έντουαρντ Ουίλσον, για τo οποίo μάλιστα έγραψα και μια βιβλιοπαρουσίαση.
Γιατί το δώρο:
Στην ομάδα πάντα τσακωνόμουνα υπερασπιζόμενος τους ηθολόγους (η ηθολογία είναι κλάδος της βιολογίας, και έγινα λάτρης της από τότε που μετάφρασα τo Η πίσω όψη του καθρέφτη του νομπελίστα ηθολόγου Κόνραντ Λόρεντς). Οι ηθολόγοι, προβάλλοντας τη σημασία της κληρονομικότητας, θεωρούνται περίπου ρατσιστές. Πώς είναι δυνατόν εγώ, ένας αριστερός;
Τελικά φαίνεται είναι δυνατόν. Τουλάχιστον αυτό μας λέει ο Peter Singer στο βιβλίο του Για μια δαρβινική αριστερά.
Θα ξαναπώ πράγματα που έχω ξαναπεί, αν και δεν νομίζω στο blog μου, πιο παλιά.
Η φασιστική δεξιά πιστεύει στην κληρονομικότητα (αρεία φυλή, κ.λπ.). Η αριστερά αντίθετα πιστεύει στη δύναμη του περιβάλλοντος να μεταβάλλει την ανθρώπινη φύση, υποστηρίζοντας ότι καινούριες περιβαλλοντικές συνθήκες (κομμουνιστική κοινωνία) θα αλλάξουν την προσωπικότητα του ανθρώπου, θα ξεριζώσουν κάθε κακό από μέσα του. Χωρίς αυτόν το μύθο (να παραπέμψω στο βιβλίο μου Η αναγκαιότητα του μύθου) πώς θα μπορούσε ο άνθρωπος να αγωνιστεί για την καινούρια, αταξική κοινωνία;
Η αλήθεια βρίσκεται κάπου στη μέση. Όμως οι ιδεολογικές ανάγκες δεν κάνουν δυνατή αυτή την παραδοχή. Ο Singer κάνει μια φιλότιμη προσπάθεια. Φιλότιμη, γιατί και αυτή έχει τα όριά της.
«Το να λέμε ότι οι άνθρωποι κάτω από μεγάλο εύρος συνθηκών έχουν την τάση να σχηματίζουν ιεραρχίες δεν είναι ίδιο με το να λέμε ότι το να παραμείνει ιεραρχική η κοινωνία μας είναι σωστό» (σελ. 51).
Κάτω από ένα μεγάλο εύρος συνθηκών… Μήπως κάτω από το εύρος όλων των πιθανών συνθηκών; Γιατί η διαμόρφωση ιεραρχίας είναι τόσο εγγενής στην ανθρώπινη φύση όσο και το ότι ο άνθρωπος είναι ζώο πολιτικό. Έχω και την εμπειρία των οικολογικών-εναλλακτικών ομάδων, που από ιδεολογία ήταν αντιιεραρχικές. Διαμορφωνόταν μια άτυπη ιεραρχία, με τους πιο τσαμπουκάδες να καταλαμβάνουν θέση στην κορυφή. Ο αγώνας για το αρχηγιλίκι ήταν αυτός που υπονόμευσε τους Οικολόγους – Εναλλακτικούς, μετά το εκλογικό κατόρθωμα του 1990, να βγάλουν ένα βουλευτή.
Πολλά σούρανε στη Μαρίνα τη Δίζη, τη βουλευτίνα. Όμως αυτό που έχω εδώ να πω είναι ότι στα γραφεία των Οικολόγων - Εναλλακτικών που πήγαινα να προσφέρω κι εγώ το κατά δύναμη τις τελευταίες μέρες πριν τις εκλογές, σχεδόν κάθε βράδυ, η Δίζη ήταν πάντοτε παρούσα. Δούλεψε πολύ και της άξιζε. Οι άλλοι που είχαν τις περγαμηνές απογοητεύτηκαν που δεν τις εξαργύρωσαν.
Το βιβλίο εστιάζεται αλλού, στο κατά πόσο η ανθρώπινη φύση είναι ανταγωνιστική ή συνεργατική-αλτρουιστική, και ο συγγραφέας προβάλλει τη δεύτερη πλευρά της. Ο ίδιος ο Κόνραντ Λόρεντς που έγραψε για την επιθετικότητα τονίζει τις συνεργατικές-αλτρουιστικές πλευρές της ανθρώπινης προσωπικότητας, τις οποίες πρέπει να ενισχύσουμε αποδυναμώνοντας τις επιθετικές της τάσεις. Όμως το κλισέ: Δαρβινισμός=επιβίωση του ισχυροτέρου=ρατσισμός είναι πλατιά διαδεδομένο.
Ο Θανάσης μου έκανε δώρο αυτό το βιβλίο για να μου δείξει ότι υπάρχουν κι άλλοι που δεν θεωρούν ασυμβίβαστο τον δαρβινισμό με την αριστερά. Θανάση, σ’ ευχαριστώ.