Παναγιώτης Γούτας

Παναγιώτης Γούτας, Η ρεβάνς, Μεταίχμιο 2004

Δημοσιεύτηκη στο Λέξημα

Η Ρεβάνς είναι το πρώτο μυθιστόρημα του Παναγιώτη Γούτα (γεν. 1962). Προηγήθηκαν δυο συλλογές αφηγημάτων, καθώς και άλλα κείμενα και ποιήματα που δημοσιεύθηκαν σε διάφορα περιοδικά.
Η βασική αρετή αυτή του μυθιστορήματος είναι η συναρπαστική του πλοκή, με διαδοχικά σασπένς που κρατούν αδιάπτωτο το ενδιαφέρον του αναγνώστη. Το καινούριο που φέρνει είναι μια πρωτότυπη αφηγηματική τεχνική, που από κάποια άποψη θα μπορούσε όμως να θεωρηθεί προβληματική.
Ο Γούτας νιώθει άβολα με την τριτοπρόσωπη αφήγηση, την αφήγηση από τη σκοπιά ενός παντεπόπτη θεού. Έτσι την ιστορία την αφηγούνται εναλλάξ όλα τα πρόσωπα που συμμετέχουν σ’ αυτή, σε πρωτοπρόσωπη αφήγηση.
Η πρωτοπρόσωπη αφήγηση έχει όμως τα όριά της, και αυτό το ξέρει καλά ο Γούτας. Κάποια πράγματα σε μια ιστορία είναι δύσκολο να τα διηγηθούν τα πρόσωπα, και οι συγγραφείς βρίσκονται συχνά μπροστά σε σκοπέλους, όπως ο Αντρέας Μήτσου στο τελευταίο του μυθιστόρημα «Ο σκύλος της Μιμής».
Τι κάνει λοιπόν ο Γούτας; Στη θέση του παντεπόπτη θεού βάζει την ψυχή μιας πεθαμένης, αυτής που δίδαξε τον κεντρικό ήρωα το πινάκλ. Ψηλά από τον ουρανό όπου βρίσκεται – μάλλον στον παράδεισο, μια και η κόλαση βρίσκεται στα χαμηλά- έχει μια πλήρη εποπτεία αυτών που συμβαίνουν στη γη, και μάλιστα αυτών που συμβαίνουν στον κανακάρη των φίλων της και μαθητή της στο πινάκλ, τον Ορέστη Ακριβό, πετυχημένο δικηγόρο στη Θεσσαλονίκη. Έτσι αφηγείται συγχρονικά αυτά που του συμβαίνουν, σαν να τα βλέπει με το «μάτι μιας κάμερας», για να θυμηθούμε τον Ντον Πάσος.
Είναι πρωτότυπη η επινόηση, και μας άρεσε. Αυτό που δεν μας άρεσε είναι που ο συγγραφέας χαλάει την ομοιομορφία του πρωτοπρόσωπου αφηγητή, βάζοντας σε τρεισήμισι μόλις σελίδες (164-167, από σύνολο 255) έναν ατόφιο τριτοπρόσωπο αφηγητή.
Η ρεβάνς ως τίτλος έχει ένα εφέ δισημίας. Από την κυριολεκτική σημασία της ρεβάνς σε παιχνίδι, εδώ πινάκλ, μεταβαίνουμε στη μεταφορική της σημασία ως εκδίκηση με το ίδιο νόμισμα. Ο Ορέστης Ακριβός εκδικείται τον φίλο του το Φάνη που του πήδηξε την γκόμενα κάνοντας έρωτα με τη γυναίκα του, χρόνια μετά. Συνειδητοποιεί και αυτός ότι η εκδίκηση είναι ένα πιάτο που τρώγεται κρύο.
Οι «συμπτώσεις», ενώ συμβαίνουν στη ζωή, στην αφήγηση θεωρούνται ως κάτι αντιρρεαλιστικό. Όταν δεν εξυπηρετούν μάλιστα ιδιαίτερα την οικονομία της αφήγησης, ξενίζουν. Μια τέτοια «σύμπτωση» βλέπουμε σε αυτό το μυθιστόρημα: ο γιατρός που διέγνωσε την εγκυμοσύνη της Ανέτας είναι φίλος από το στρατό του Ορέστη, του άντρα που την άφησε έγκυο. Μετά από χρόνια τον παίρνει τηλέφωνο και «συμπτωματικά» τον πληροφορεί γι αυτήν. Μετά εξαφανίζεται. Ο συγγραφέας θα μπορούσε να βρει ένα πιο ευλογοφανή τρόπο να το μάθει αυτό ο ήρωάς του.
Υπάρχει τέλος και μια παραβίαση αφηγηματικών κωδίκων, που όμως εδώ προσθέτει στη ρεαλιστικότητα της αφήγησης, κάνοντάς τη πιο πειστική. Η παραβίαση αυτή είναι η μη γνωστοποίηση κάποιων μυστικών στα πρόσωπα που τα αφορούν. Το πρώτο είναι ότι ο Φάνης δεν έμαθε ποτέ την πραγματική αιτία που ο Ορέστης τσακώθηκε μαζί του, ότι δηλαδή τον είδε να κάνει έρωτα με τη φίλη του. Ο Ορέστης με τη σειρά του δεν έμαθε ποτέ ότι αυτή ήταν η πρώτη και η τελευταία φορά, και ότι μάλιστα ενέδωσε όταν αυτή του υποσχέθηκε ότι μετά θα τα ξανάφτιαχνε με τον Ορέστη, με τον οποίο βρισκόταν σε μια φάση ψυχρότητας. Και τέλος, ο Φάνης δεν έμαθε ποτέ ότι το παιδί της Ανέτας δεν ήταν δικό τους παιδί αλλά παιδί του Ορέστη, παιδί της εκδίκησης. Οι αφηγηματικές συμβάσεις θέλουν τα σοβαρά μυστικά να γνωστοποιούνται στους ενδιαφερόμενους με το τέλος του έργου, γιατί αυτό οδηγεί σε πιο δραματικές τροπές στην εξέλιξη της ιστορίας. Όμως αυτό δεν συμβαίνει συχνά στην πραγματική ζωή.
Ένας βιβλιοκριτικός μπορεί να είναι ψείρας, αυτό δεν σημαίνει όμως ότι δεν απολαμβάνει ένα έργο. Εμείς το έργο του Γούτα, παρά τις κριτικές επισημάνσεις που κάναμε, το απολαύσαμε.