ΜΙΧΑΕΛ ΛΑΙΒΕ, Η καθημερινή ζωή στην πρώιμη αυτοκρατορική Κίνα

ΜΙΧΑΕΛ ΛΑΙΒΕ, Η καθημερινή ζωή στην πρώιμη αυτοκρατορική Κίνα, μετ. Αντ. Η. Σακελλαρίου, Παπαδήμας 1990
Την πάτησα κι εγώ μια φορά με την προφορά του ονόματος του συγγραφέα. Michael Argyle, Ψυχολογία της συμπεριφοράς. Πώς προφέρεται αυτό το Argyle? Θεώρησα το Άρτζιλ, σαν την πιθανότερη εκδοχή, και μ’ αυτό το όνομα εκδόθηκε η μετάφρασή μου από τις εκδόσεις θυμάρι. Ήταν τέλος της δεκαετίας του ’70, από τις πρώτες μου συνεργασίες με το Θυμάρι.
Τι βλακεία, να μην το ψάξω. Μετά από χρόνια, ταξιδεύοντας με το πούλμαν για το Ηράκλειο, στάθηκε όρθιος δίπλα στο κάθισμά μου ένας εγγλέζος κρατώντας μια εφημερίδα. Το μάτι μου έπεσε πάνω στο όνομα Argyle. Ευκαιρία, λέω, να επιβεβαιώσω. –Σας παρακαλώ, του λέω (στα αγγλικά φυσικά), πώς προφέρεται αυτό το όνομα; -Αργκάιλ, μου λέει. Αυτό το λάθος δεν θα το συγχωρήσω ποτέ στον εαυτό μου, και γι αυτό είμαι πρόθυμος να συγχωρήσω στον Σακελλαρίου το Μιχαέλ, που είναι Μάικλ (Michael). Τώρα το Loewe είναι όντως ΛΑΙΒΕ, γερμανικό όνομα και θα πει λιοντάρι. Το πρώτο e αντικαθιστά το umlaut στο ο, που κανονικά θα ήταν ö, αλλά επειδή στις γραφομηχανές δεν υπήρχαν τα σύμβολα που υπάρχουν σήμερα στους κειμενογράφους, είχε επικρατήσει η σύμβαση να το παριστάνουν με ένα e δίπλα στο αντίστοιχο φωνήεν. Πάντως ο Loewe δεν ήταν ο ίδιος γερμανός, ίσως ο παππούς του. Η Wikipedia γράφει ότι ήταν άγγλος σινολόγος, γεννήθηκε το 1922 και δίδαξε στο Καίμπριτζ για πάνω από 30 χρόνια.
Δεν περίμενα ότι θα μου άρεσε τόσο το βιβλίο. Και μπόρεσα να εκτιμήσω ακόμη μια φορά τη γαλλική σχολή των Annales (ξεκίνησε στη Γαλλία, τη δεκαετία του ’30), που άλλαξαν, όσο μπόρεσαν φυσικά, την αντίληψη ότι η ιστορία είναι βασιλιάδες και αυτοκράτορες, στρατηλάτες και εκστρατείες, νίκες και ήττες, ανακτορικές ίντριγκες και επαναστάσεις, και τόνισαν ότι άλλες παράμετροι όπως οικονομικά μεγέθη, πνευματική ζωή, καθημερινή ζωή, τεχνικές παραγωγής, κοινωνική οργάνωση κ.λπ. είναι πιο σημαντικές για την κατανόηση ενός λαού σε μια συγκεκριμένη ιστορική περίοδο. Χαρακτηριστικά είναι τα κεφάλαια «Κοινωνικές διακρίσεις και επαγγέλματα», «Τέχνη και πρακτική της γραφής», «Λογοτεχνία και επιστήμη», «Η θρησκεία και οι υπερφυσικές δυνάμεις», «Η ζωή στις πόλεις», «Εμπόριο και συγκοινωνίες», «Ο αγρότης και οι εργασίες του», «Βιοτεχνία και τεχνολογία», κ.ά.
Να αναφέρω κάποια πράγματα που τα βρήκα ιδιαίτερα ενδιαφέροντα.
Στην πρώιμη Κίνα της δυναστείας Χαν (202 π.Χ.-220 μ.Χ.) οι άνθρωποι δεν ενδιαφέρονταν μόνο για την μετά θάνατο ζωή αλλά για την ίδια την αθανασία σ’ αυτή τη γη. Κάποια ελιξίρια και κάποιοι τρόποι ζωής υποτίθεται ότι θα μπορούσαν να την εξασφαλίσουν, ή τουλάχιστον να παρατείνουν σημαντικά τη ζωή. «Υπήρξαν κάποιοι που κατάπιαν υγρά που είχαν μέσα μαργαριτάρια και χρυσάφι» (σελ. 134) μας λέει ο συγγραφέας, προκειμένου να παρατείνουν τη φυσική τους ύπαρξη. Δεν γράφει αν το κατάφεραν, αν και, όπως μπορεί να υποθέσει κανείς, μάλλον θα την συντόμευσαν, παθαίνοντας πιθανόν γαστρορραγία.
Δεν ήταν όλοι ίσοι απέναντι στο νόμο. «Τα προνομιούχα μέλη της κοινωνίας μπορούσαν να εξαγοράσουν την αυστηρή τιμωρία ή να καταστήσουν ηπιότερες τις σκληρές υπερβολές της, μέσω χρημάτων ή με αξιέπαινες υπηρεσίες» (σελ. 77). Βέβαια και σήμερα δεν είναι όλοι ίσοι απέναντι στο νόμο, μόνο που δεν το λέμε.
Οι πολίτες πλήρωναν κεφαλικό φόρο. Στο Ισλάμ, αντίθετα, πλήρωναν κεφαλικό φόρο (χαράτσι) μόνο οι μη μουσουλμάνοι. Έξυπνο δέλεαρ για προσηλυτισμό.
Διαβάζουμε: «Μαθαίνουμε επίσης και για συμμορίες κακομαθημένων νέων που αλήτευαν στην πόλη, φορώντας τα δικά τους (διακριτικά) ρούχα και πανοπλία προστατευτική, κρατώντας μαχαίρια και άλλα όπλα, για να εκφοβίζουν τους κατοίκους» (σελ. 170). Τέτοια φρούτα υπάρχουν νομίζω σήμερα μόνο στη Γερμανία, νοσταλγοί του Χίτλερ, και τρομοκρατούν τους μετανάστες.
Τελικά το δημοσιοϋπαλληλίκι είναι το καλύτερο. Το παρακάτω απόσπασμα είναι χαρακτηριστικό:
«Μπορούσε κανείς να παρατηρήσει εντυπωσιακή ανισότητα μεταξύ των διαφόρων τμημάτων του πληθυσμού. Τα κυβερνητικά γραφεία σε όλη τη χώρα έτρεφαν μεγάλο αριθμό δούλων και των δύο φύλων που πιθανόν ξόδευαν κρατικές προμήθειες τροφής και ένδυσης χωρίς να προσφέρουν ανάλογη εργασία. Μπορούσαν να ασχοληθούν με ιδιωτικές επιχειρήσεις για να έχουν τα άνομα κέρδη τους, αλλά ποτέ δεν εργάζονταν με όσες είχαν δυνάμεις, και η κυβέρνηση εστερείτο έτσι από τις αξιόλογες υπηρεσίες που θα ήταν σε θέση αυτοί να της προσφέρουν. Ενώ οι απλοί πολίτες δεν είχαν ίσως ούτε ένα ραφάκι με τρόφιμα, οι δούλοι των κυβερνητικών γραφείων μετρούσαν τα χρυσά τους νομίσματα με τις εκατοντάδες. Και ενώ οι χωρικοί δεν ήξεραν τι σημαίνει ανάπαυση από τη δουλειά τους ημέρα και νύχτα, δούλοι και των δύο φύλων κάθονταν με τα χέρια σταυρωμένα» (σελ. 167). Τελικά ελευθερία δεν σημαίνει τίποτα, σημασία έχει η καλοπέραση. Καλύτερα δούλος στο δημόσιο παρά ελεύθερος χωρικός.
Το ενδιαφέρον αυτό βιβλίο έχει επίσης άφθονο εικονογραφικό υλικό. Το βρήκα στο παγκάκι έξω στου Παπαδήμα, κάπου στην Ιπποκράτους, δεν ξέρω αν έχει εξαντληθεί. Αξίζει πάντως να το αναζητήσετε.