Γεωργίου Ψαρουδάκη, Μαθήματα φωνητικής για ιεροψάλτες, κληρικούς, φοιτητές εκκλησιαστικών σχολών και σπουδαστές βυζαντινής μουσικής

Γεωργίου Ψαρουδάκη, Μαθήματα φωνητικής για ιεροψάλτες, κληρικούς, φοιτητές εκκλησιαστικών σχολών και σπουδαστές βυζαντινής μουσικής. Εταιρεία ελληνικής γλώσσας και μουσικής, Ηράκλειο 2011, σελ. 118

Η παρακάτω βιβλιοκριτική δημοσιεύτηκε στο Λέξημα

Ένα βιβλίο ιδιαίτερα χρήσιμο για όσους ασχολούνται με το ψάλσιμο, αλλά και με το τραγούδι

  Με το Γιώργη είμαστε ξαδέλφια, και συγκάτοικοι στα φοιτητικά μας χρόνια. Παρακολουθούσα από κοντά τις σπουδές του στη φωνητική, και αργότερα την καριέρα του. Είναι για μένα, αλλά και για όλους τους χωριανούς μου, απόλαυση να τον ακούω στις λειτουργίες της Μεγάλης Εβδομάδας, όταν κατεβαίνω στο χωριό για τις διακοπές του Πάσχα. Έτσι δεν ήταν δυνατόν να μη διαβάσω το πόνημά του «Μαθήματα φωνητικής για ιεροψάλτες, κληρικούς, φοιτητές εκκλησιαστικών σχολών και σπουδαστές βυζαντινής μουσικής», παρόλο που ούτε ιεροψάλτης είμαι, ούτε πια φοιτητής ή σπουδαστής. Διαπίστωσα και ιδίοις όμμασι πόσο εμπεριστατωμένο μελέτημα είναι, και κατάλαβα γιατί διδάσκεται σε πάρα πολλές σχολές όπως μου είπε ο ίδιος.

  Το βιβλίο χωρίζεται σε τρία μέρη. Στο πρώτο μέρος ο Γιώργης πραγματεύεται τα όργανα παραγωγής της φωνής και τις λειτουργίες τους, σε κεφάλαια αφιερωμένα στην αναπνοή, στο λάρυγγα, στις φωνητικές χορδές, στην τοποθέτηση  της φωνής και την αγωγή του λόγου. Το δεύτερο μέρος είναι αφιερωμένο στην τεχνική της αναπνοής, στην άρθρωση και στήριξη της φωνής με πρακτικές ασκήσεις, και τέλος στην υγιεινή της αναπνοής. Το τρίτο μέρος είναι πρακτικό-εργαστηριακό, με οδηγίες «πριν αρχίσεις τις φωνητικές ασκήσεις», ενώ στη συνέχεια παρατίθενται οι φωνητικές ασκήσεις. Στο παράρτημα υπάρχουν ύμνοι καθώς και δημοτικά άσματα, τα τελευταία με διπλή σημειογραφία, τη βυζαντινή και του πενταγράμμου.

  Παρόλο που, όπως είπα, το θέμα δεν είναι του άμεσου ενδιαφέροντός, δεν περίμενα ότι θα εύρισκα πράγματα που θα με ενδιέφεραν καθώς και πράγματα που είναι γενικότερα χρήσιμο να τα ξέρει κανείς. Για παράδειγμα ποτέ δεν μπορούσα να φανταστώ ότι «Ο ψίθυρος είναι χειρότερος της ομιλίας… στις περιπτώσεις που επιβάλλεται η αφωνία λόγω βραχνιάσματος, φαρυγγίτιδας ή λαρυγγίτιδας. Και αυτό γιατί κατά τον ψιθυρισμό η γλωττίδα βρίσκεται σχεδόν στο σύνολό της πολύ ανοιγμένη, ο αέρας δε που περνάει ανάμεσα στα χείλη των φωνητικών χορδών παράγει ασθενείς ήχους τριβής, η τριβή δε αυτή των άκρων των φωνητικών χορδών επιτείνει το πρόβλημα» (σελ. 40). Έχω μια φίλη που συχνά έχει πρόβλημα με τη φωνή της, και πρέπει να της το επισημάνω.

  Με ενδιαφέρον διάβασα το υποκεφάλαιο «Γιατί κάποιος είναι παράτονος (φάλτσος)». Γιατί αυτό; Γιατί ήμουν φάλτσος.

  Είμαι λάτρης της κλασικής μουσικής και μόλις πήγα στο πανεπιστήμιο ξεκίνησα σπουδές για πιάνο. Πιάνο δεν είχα, και όχι βέβαια γιατί δεν χωρούσε στο φοιτητικό μου δωμάτιο, με αποτέλεσμα να μην μπορώ να ασκηθώ όσο έπρεπε. Σε ένα μήνα κατάλαβα ότι ποτέ δεν θα γινόμουν Αρθούρος Ρουμπινστάιν και τα παράτησα. Συνέχισα όμως φωνητική με την Δόμνα Αλεξάκη, καλή της ώρα όπου κι αν βρίσκεται, για περίπου ένα τρίμηνο. Ήταν αρκετό για να μπορώ να διαβάζω παρτιτούρες, και κάποια κομμάτια που παίζω στη λύρα τα έβγαλα με νότες. Και θυμάμαι την παρατήρηση του φίλου μου του Θόδωρα, κάποτε που τραγουδούσαμε μαζί: -Έχεις πάψει να τραγουδάς φάλτσα. Αυτό το οφείλω στη Δόμνα.

  Ο Γιώργης όμως, σε αντίθεση με μένα, συνέχιζε τις σπουδές του στο ωδείο. Δεν ξεκίνησε σαν ιεροψάλτης αλλά σαν δραματικός τενόρος, μια και τέτοιο ήταν το ηχόχρωμα της φωνής του. Σπάνιο ηχόχρωμα σε σχέση με του λυρικού τενόρου, όπως μου είπε.

  Από τις ασκήσεις ορθοφωνίας θα ξεχωρίσω εκείνη που αναφέρεται στο ι και στο ο, ένα αποφθεγματικό δίστιχο:

  Γυμνόν, πτωχόν ή νηστικόν θνητόν μη λοιδωρήσεις

  όπως κι εις κρίσιν μη προβείς τον λόγον πριν γροικήσεις

  Το κεφάλαιο για τη διατροφή όμως με ενδιέφερε ιδιαίτερα. Για πρώτη φορά μαθαίνω ότι «Το ασβέστιο των γαλακτοκομικών εμποδίζει την πρόσληψη του σιδήρου» (σελ. 65).

  Ξαναδιαβάζω και την παραίνεση, «τρώγε το πρωί σαν βασιλιάς, το μεσημέρι σαν άρχοντας και το βράδυ σαν ζητιάνος». Εγώ το πρωί δεν πεινώ, κάτι που μου έμεινε από τα φοιτητικά μου χρόνια, που ξυπνούσα κατά τις έντεκα και πήγαινα κατευθείαν στην πανεπιστημιακή λέσχη για μεσημεριανό. Όμως τώρα ακολουθώντας την παραίνεση που κάνουν όλες οι δίαιτες αλλά και ο ενδοκρινολόγος μου τρώγω πρωινό. Το μεσημέρι τρώγω σαν άρχοντας και το βράδυ, όσο και να προσπαθώ, δεν μπορώ να φάω σαν ζητιάνος. Βραδινά τραπέζια και ταβέρνες δεν με αφήνουν ν’ αγιάσω (να αδυνατίσω ήθελα να πω).

  Ο καρδιολόγος μου μού λέει: περπάτημα, χάσιμο βάρους και άφθονο νερό. Το πρώτο και το τρίτο είναι πολύ εύκολα. Αυτό που μαθαίνω τώρα είναι ότι το νερό ενυδατώνοντας τον οργανισμό «λιπαίνει τον βλεννογόνο, παράγει άφθονο σάλιο απαραίτητο για τα αντηχεία και την άρθρωση και στον λάρυγγα λειαίνει τις φωνητικές χορδές και τις κάνει να αποδίδουν καλύτερα. Η συστηματική ενυδάτωση επιπλέον έχει το πλεονέκτημα να αραιώνει τις εκκρίσεις του λαιμού και έτσι η βλέννα που καλύπτει τις φωνητικές χορδές γίνεται λεπτή, δροσερή και οι φωνητικές χορδές διατηρούνται καθαρές. Η κατανάλωση νερού μόνο όταν διψάμε σημαίνει ότι έχουμε ήδη αφυδατωθεί και άρα και οι φωνητικές μας χορδές έχουν στεγνώσει» (σελ. 66).  

  Πολύ ενδιαφέρον το βιβλίο του Γιώργη, το συνιστώ σε όλους όσους ασχολούνται με το τραγούδι, και όχι μόνο με τη βυζαντινή μουσική.

Μπάμπης Δερμιτζάκης