Έκθεση, πανελλαδικές, απαντήσεις από την αγαπητή συνάδελφο και φίλη Αιμιλία Βλαχογιάννη

ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ

ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ 16 ΜΑΙΟΥ 2016

ΚΕΙΜΕΝΟ: Η φιλία, Ε. Π. Παπανούτσου, Πρακτική φιλοσοφία, σσ. 111-121, Εκδόσεις Νόηση, Αθήνα, 2008 (Διασκευή)

Η φιλία, δώρο ακριβό και ευτύχημα σπάνιο, έχει πανάρχαιους τίτλους ευγένειας. Την εχάρηκαν άνθρωποι εκλεκτοί, σε όλα τα γεωγραφικά και τα ιστορικά πλάτη της οικουμένης, και την εγκωμίασαν ποιητές, σοφοί, πολιτικοί με τον τρόπο του ο καθένας, αλλά όλοι με την ίδια συγκίνηση. Άλλωστε, εκτός από την καταγωγή της λέξης (που είναι κατευθείαν παράγωγο του κύριου για την «αγάπη» ρήματος: φιλείν), και μόνο το γεγονός ότι, για να τονίσουμε την εκτίμηση και την εμπιστοσύνη μας προς τα πιο οικεία μας πρόσωπα, δηλώνουμε ότι τους θεωρούμε «φίλους», μαρτυρεί πόσο ψηλά η κοινή συνείδηση τοποθετεί τη φιλία. Τι είναι η φιλία; «Εύνοια», φυσικά, όπως λέγει ο Αριστοτέλης" να έχεις, δηλαδή, καλές διαθέσεις απέναντι σ' έναν άνθρωπο, να αισθάνεσαι στοργή γι' αυτόν, να επιζητείς την συντροφιά του και να θέλεις την ευτυχία του" να είσαι εύνους προς κάποιον και αυτός εύνους προς εσένα" να υπάρχει ανταπόκριση, αμοιβαιότητα στα αισθήματά σας, να τον αγαπάς και να τον τιμάς κι εκείνος, επίσης, να σε αγαπά και να σε τιμά. Γι' αυτό, όσο τρυφερές κι αν είναι οι σχέσεις μας με τα άψυχα, δεν λέγονται φιλία. Όταν αγαπούμε ένα άψυχο πράγμα, αυτό που αισθανόμαστε δεν είναι φιλία. Μπορούμε να διακρίνουμε τρία είδη φιλικών σχέσεων, κατά τον Αριστοτέλη: «διά το χρήσιμον», «δι' ηδονήν», «διά το αγαθόν». Στην πρώτη περίπτωση, συνδεόμαστε μ' έναν άνθρωπο, επειδή ο ένας μας είναι στον άλλο χρήσιμος (για τις υποθέσεις, τις ανάγκες, τη σταδιοδρομία, τις πολιτικές φιλοδοξίες μας κ.τ.λ.). Στη δεύτερη, διατηρούμε στενές σχέσεις μαζί του, επειδή μας προξενεί ευχαρίστηση (είναι διασκεδαστικός, έξυπνος συνομιλητής, επιδέξιος συμπαίκτης κ.τ.λ.). Και στις δύο περιπτώσεις, «αγαπούμε» τον άλλο κι εκείνος μας «αγαπά» όχι για την ανθρώπινη ποιότητά μας, επειδή, δηλαδή, είμαι εγώ αυτός που είμαι και είναι εκείνος αυτός που είναι (κατά το σώμα και την ψυχή, το ήθος, το πνεύμα), αλλά επειδή κάτι άλλο περιμένουμε απ' αυτόν και αυτός από εμάς, ένα κέρδος (υλικό ή ηθικό) ή μιαν απόλαυση (την τέρψη της ευχάριστης συναναστροφής). Του τρίτου είδους ο φιλικός δεσμός είναι η τέλεια, η ουσιαστική και ακατάλυτη φιλία. Τον κάνω συντροφιά, τον τιμώ, τον αγαπώ, με κάνει συντροφιά, με τιμά, με αγαπά, όχι επειδή περιμένω απ' αυτόν ή εκείνος περιμένει από μένα ωφέλεια (με όλο που βέβαια και μπορώ και θα τον ωφελήσω, όπως και εκείνος επίσης, και μπορεί και θα με ωφελήσει), ούτε επειδή μου είναι ευχάριστος και του είμαι ευχάριστος (με όλο που πραγματικά αισθανόμαστε ευχαρίστηση ο ένας κοντά στον άλλο), αλλά επειδή, όντας ο καθένας μας αυτό που είναι, μοιάζουμε ο ένας στον άλλο -η ομοιότητά μας βρίσκεται στην ανθρώπινη αξία μας, στο υψηλό ποιόν της ανθρωπιάς μας. Η τέλεια, λοιπόν, φιλία είναι συνάντηση και δεσμός δύο προσώπων απάνω στον ίδιο ηθικό άξονα, στην ίδια αξιολογική κλίμακα. Θεμέλιο και εγγύηση της αγάπης τους είναι η «αρετή», και επειδή η αρετή είναι «κτήμα ες αεί» του ανθρώπου, ούτε αλλοτριώνεται, ούτε φθείρεται" οι φιλίες που δημιουργούνται απάνω σ' αυτή τη βάση είναι σταθερές και μόνιμες, αδιάλυτες. Φίλος είναι ο παραστάτης και σύμμαχός μας στον τραχύ αγώνα να υπάρξουμε, να σηκώσουμε το βάρος της ανθρωποσύνης μας, χωρίς να συντριβούμε ή να ευτελιστούμε. Όταν σε μια βαρυσήμαντη καμπή του βίου μελετούμε ή επιχειρούμε κάτι πολύ σοβαρό και επικίνδυνο, έχουμε ανάγκη από ένα καλόγνωμο σύμβουλο και αυστηρό κριτή, για να συζητήσουμε μαζί του ελεύθερα και χωρίς περιστροφές το πρόβλημά μας. Ποιος μπορεί να είναι αυτός ο σύμβουλος και κριτής; Μπορεί το πρόσωπο τούτο να είναι άλλος εκτός από τον φίλο; Ε.Π. Παπανούτσος, Πρακτική Φιλοσοφία, σσ. 111-121, Εκδόσεις Νόηση, Αθήνα, 2008 (Διασκευή).

A1. Να γράψετε στο τετράδιό σας την περίληψη του κειμένου που σας δόθηκε (90-11 0 λέξεις). Μονάδες 25

Β1. Να επαληθεύσετε ή να διαψεύσετε, σύμφωνα με το κείμενο, τις παρακάτω διαπιστώσεις, γράφοντας στο τετράδιό σας, δίπλα στο γράμμα που αντιστοιχεί σε κάθε πρόταση, τη λέξη Σωστό, αν η πρόταση είναι σωστή, ή τη λέξη Λάθος, αν η πρόταση είναι λανθασμένη: α. Ακόμα και οι τρυφερές σχέσεις μας με τα άψυχα είναι φιλία. β. Η αμοιβαιότητα των αισθημάτων είναι απαραίτητη προϋπόθεση της φιλίας. γ. Η φιλία δεν αποκλείει την προσδοκία οποιασδήποτε υλικής ανταμοιβής και ευχαρίστησης. δ. Η τέλεια φιλία είναι εκείνη που στηρίζεται σε ηθικές αξίες. ε. Σε μια δύσκολη στιγμή της ζωής μας μπορούμε να στηριχτούμε και σε άλλους συμπαραστάτες και συμβούλους εκτός από έναν φίλο. Μονάδες 10

Β2. α) Να βρείτε δύο τρόπους ανάπτυξης της τρίτης παραγράφου του κειμένου «Μπορούμε να διακρίνουμε ... (την τέρψη της ευχάριστης συναναστροφής).» και να τεκμηριώσετε την απάντησή σας με αναφορές στο κείμενο. Μονάδες 4 β) Ποια νοηματική σχέση εκφράζουν οι παρακάτω διαρθρωτικές λέξεις; Άλλωστε (1η παράγραφος) δηλαδή (2η παράγραφος) Όταν (2η παράγραφος) λοιπόν (4η παράγραφος). Μονάδες 4

Β3. α) Να γράψετε ένα συνώνυμο για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις του κειμένου: εγκωμίασαν, ευχαρίστηση, συναναστροφής, ακατάλυτη, φθείρεται. Μονάδες 5

β) Να γράψετε ένα αντώνυμο για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις του κειμένου: οικεία, επιδέξιος, ωφέλεια, αξία, αυστηρό. Μονάδες 5

 Β4. α) Να αιτιολογήσετε τη χρήση των εισαγωγικών και της παρένθεσης στις παρακάτω περιπτώσεις της τρίτης παραγράφου: «διά το χρήσιμον» «αγαπά» (υλικό ή ηθικό). Μονάδες 3 β) Να αιτιολογήσετε τη λειτουργία του β' ενικού ρηματικού προσώπου στη δεύτερη παράγραφο και του α' πληθυντικού στην τρίτη παράγραφο. Μονάδες 4

 Γ1. Σε ομιλία 500-600 λέξεων που θα γράψετε για να εκφωνήσετε σε εκδήλωση του σχολείου σας, με θέμα τις ανθρώπινες σχέσεις στη σύγχρονη εποχή, να εκθέσετε: α) τα χαρακτηριστικά της γνήσιας φιλίας, όπως εσείς την αντιλαμβάνεστε και β) την άποψή σας σχετικά με τον ρόλο των μέσων κοινωνικής δικτύωσης/διαδικτύου στη δημιουργία σχέσεων φιλίας. Μονάδες 40

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

Α1. Περίληψη

Θεματικό κέντρο: Περιεχόμενο και συνεισφορά της φιλίας στη ζωή των ανθρώπων.

Η φιλία υμνήθηκε διαχρονικά.

Κύριο γνώρισμά της κατά τον Αριστοτέλη είναι η «εύνοια», δηλαδή η αρμονία των συναισθημάτων ανάμεσα σε δύο άτομα.

Σύμφωνα με τον Σταγειρίτη, υπάρχουν τρία είδη φιλίας. Στα δύο πρώτα, τη «χρησιμοθηρική» και την «ευχάριστη», το κοινό τους στοιχείο είναι η αμοιβαία αναμονή κάποιας προσφοράς από τον άλλο.

Στο τρίτο όμως είδος, της «ενάρετης» φιλίας, δεν υπάρχει καμία ιδιοτέλεια πέραν της ανθρώπινης ταύτισης των ψυχών  σε επίπεδο ανθρωπισμού και αρετής.

Τέλος, ο καλός φίλος είναι ο αρωγός σε κάθε δυσκολία, ένας κριτικός αλλά και καλοπροαίρετος σύντροφος.

Λέξεις  102

Μονάδες 25

Β1. α. Λ

       β. Σ

        γ. Σ

        δ. Σ

         ε. Λ

Μονάδες 10  

Β2. α) Διαίρεση: τρία είδη φιλικών σχέσεων … Στην πρώτη περίπτωση … Στη δεύτερη

Αιτιολόγηση: επανάληψη τέσσερις φορές του αιτιολογικού συνδέσμου «επειδή». Αιτιολογεί τα δύο πρώτα είδη φιλικών σχέσεων κατά τον Αριστοτέλη.

Παραδείγματα: (για τις υποθέσεις, τις ανάγκες, τη σταδιοδρομία, τις πολιτικές φιλοδοξίες μας κ.τ.λ)

Μονάδες 4   

β) Νοηματική σχέση των παρακάτω λέξεων:

Άλλωστε: προσθήκη με έμφαση (ακολουθεί το ‘και’)

δηλαδή: επεξήγηση

Όταν: χρόνος και προϋπόθεση

λοιπόν: συμπέρασμα

Μονάδες 4

Β3. α) εγκωμίασαν: επαίνεσαν, εξύμνησαν, εκθείασαν

ευχαρίστηση: χαρά, απόλαυση, αγαλλίαση, ευαρέσκεια

συναναστροφής: παρέας, σχέσεων

ακατάλυτη: αιώνια, αθάνατη, ανθεκτική

φθείρεται: καταστρέφεται, αφανίζεται

Μονάδες 5

          β) οικεία ≠ ξένα, αλλότρια

 επιδέξιος ≠ αδέξιος, ανεπιτήδειος

ωφέλεια ≠ ζημία, βλάβη

αξία ≠ απαξία

αυστηρό ≠ επιεική, ήπιο, μαλακό

Μονάδες 5

Β4. α) «διά το χρήσιμον» : αρχαιοελληνική έκφραση του Αριστοτέλη

« αγαπά»: αμφισβήτηση, ειρωνεία του περιεχομένου της λέξης «αγαπώ»

(υλικό ή ηθικό): διευκρίνιση του περιεχομένου της λέξης «κέρδος» που προηγείται.

Μονάδες 3

β) β΄ενικό ρηματικό πρόσωπο: απευθύνεται στον αναγνώστη, άρα δηλώνει αμεσότητα και οικειότητα. Δημιουργεί αίσθηση διαλόγου και ζωντανεύει το λόγο.

α΄πληθυντικό πρόσωπο: προσδίδει στην έκφραση αμεσότητα, αφού ο συγγραφέας και ο  αναγνώστης εμφανίζουν κοινή οπτική γωνία, δημιουργώντας την αίσθηση της συλλογικότητας και της συμμετοχής. Ο συγγραφέας μετέχει στην άποψη του συνόλου και δεν εξαιρεί τον εαυτό του απ’ αυτό.

Μονάδες 4

Γ. Επικοινωνιακό πλαίσιο: Ομιλία. Είναι απαραίτητη η προσφώνηση και η αποφώνηση. Υπ’όψιν ότι απευθύνεστε σε παρισταμένους σε εκδήλωση του σχολείου σας.

Α)Χαρακτηριστικά γνήσιας φιλίας:

·       Συμπάθεια και αγάπη προς τον άλλο

·       Ειλικρίνεια

·       Ανιδιοτέλεια – απουσία σκοπιμότητας – ισοτιμία – ο φίλος γίνεται ο «άλλος εαυτός»

·       Κοινότητα συναισθημάτων και εμπειριών

·       Χρόνος για συναναστροφή αφοσίωση του ενός προς τον άλλο

·        Καλή προαίρεση, διάθεση να μοιραστεί  μύχιες σκέψεις και ενέργειες – να κρίνει  με αμεροληψία και αγάπη  το φίλο.

Β) Ρόλος μέσων κοινωνικής δικτύωσης / διαδικτύου στη δημιουργία σχέσεων φιλίας

·       Επειδή ο άνθρωπος έχει έμφυτη την ανάγκη της φιλίας, διευρύνει τον κύκλο του μέσω γνωριμιών, αλλά δύσκολα δημιουργούνται ουσιαστικές φιλικές σχέσεις, αν παραμείνουν μόνο στα δίκτυα κοινωνικής δικτύωσης.

·       Κοινότητα ενδιαφερόντων, ανταλλαγή απόψεων- θέσεων σε ποικίλα ζητήματα.

·       Έντονη και αδιάκοπη επικοινωνία μεταξύ των χρηστών, αλλά απρόσωπη Η χαρά της διαπροσωπικής επαφής, η αμεσότητα αντικαθίσταται από τον ψυχρό διαμεσολαβητή, το πληκτρολόγιο.

·       Η απρόσωπη τεχνολογία διευκολύνει μάλλον τη «χρησιμοθηρική», πλασματική φιλία και όχι την ουσιαστική.

·       Οι περισσότερες σχέσεις δεν έχουν διάρκεια στο χρόνο, δεν χαρακτηρίζονται από κατανόηση και δεν ανέχονται την κριτική. Στηρίζονται στην ταύτιση των απόψεων σε κοινωνικά πολιτικά κλπ θέματα ή στην ηγεμονία της πλειοδοσίας ( αριθμός των  like ή followers)

·       Δεν έχουν θέση τα συναισθήματα της αγάπης, της ανιδιοτέλειας  το μοίρασμα προσωπικών στιγμών / σκέψεων, ο αυθορμητισμός…

ΑΙΜΙΛΙΑ ΒΛΑΧΟΓΙΑΝΝΗ –ΜΑΡΙΑ ΜΗΤΣΟΠΟΥΛΟΥ

……………………………………………………………….