Yuri Bykov, Durak

Yuri Bykov, Durak (2014)

  Πρόκειται για μια συγκλονιστική ταινία, με άφθονο σασπένς που έχει ως θέμα τη διαφθορά. Εδώ παίχτηκε με τον τίτλο «Ο ηλίθιος». Να πούμε όμως ότι дурак σημαίνει βλάκας, ενώ στα ρώσικα ηλίθιος είναι ο Идио́т, βλέπε Ντοστογιέφσκι. Καλύτερος ο αγγλικός τίτλος «The fool».

  Ο Dima είναι υδραυλικός και εργάζεται στο τμήμα επισκευών του δήμου μιας ρώσικης πόλης που δεν κατονομάζεται. Ταυτόχρονα όμως είναι και φοιτητής στο πολυτεχνείο. Όταν καλείται εσπευσμένα να επιδιορθώσει τα υδραυλικά στο διαμέρισμα μιας πολυκατοικίας που έσπασαν από την κατάρρευση τοίχου, διαπιστώνει ότι η πολυκατοικία είναι ετοιμόρροπη, θα πέσει από στιγμή σε στιγμή. Ενημερώνει τη δήμαρχο. Σε μια μίνι σύσκεψη του δημοτικού συμβουλίου μαθαίνει τα άπλυτά τους. Χρήματα που ήσαν για τη συντήρησή της φαγώθηκαν.

  Δεν μπορούν να αφήσουν τους ανθρώπους εκεί μέσα να πεθάνουν. Όμως η δήμαρχος δεν βρίσκει βοήθεια από πουθενά. Εκλιπαρεί έναν κατασκευαστή να της διαθέσει προσωρινά, για ένα μήνα έστω, δυο πολυκατοικίες του για να στεγασθούν τα 820 άτομα της ετοιμόρροπης πολυκατοικίας, αλλά αυτός αρνείται, ακόμη και όταν του θυμίζει ότι του πούλησε για κομμάτι ψωμί τα οικόπεδα όπου έκτισε. Μόνο μια λύση υπάρχει, αναγκάζεται να υποκύψει στην πίεση.

  Τη μαθαίνουμε στη συνέχεια. Βάζουν τους δυο άμεσα υπεύθυνους και τον Dima για να πάνε τάχα στην πολυκατοικία. Όμως τους πάνε για εκτέλεση. Όταν πέσει η πολυκατοικία θα τους φορτώσουν την ευθύνη. Καίνε και ενοχοποιητικά αρχεία. Ο ένας από τους δυο όμως γλιτώνει τον Dima. Λέγει ότι είναι απλός υδραυλικός, δεν έχει σχέση. Οι εκτελεστές του λένε να φύγει, και να εξαφανιστεί αμέσως από την πόλη, αλλιώς θα τον βρουν και θα τον σκοτώσουν. Διστάζει. «-Βλάκας είσαι; Φεύγα», του λέγει ο άλλος.

  Βλάκα τον φωνάζουν σε αρκετά σημεία στο έργο, όπως και τον πατέρα του. Και πρώτη και καλύτερη η μητέρα του, που κάποια μου θύμισε. Γιατί; Γιατί είναι τίμιος. Εμείς έχουμε και ιδιαίτερη έκφραση γι’ αυτού του είδους την τιμιότητα. Λέμε, «πηγαίνει με το σταυρό στο χέρι». Και η γυναίκα του δεν πάει πίσω. Οι γυναίκες, φυλογενετικά, εκπροσωπούν το συντηρητικό στοιχείο, το στοιχείο της προσαρμογής, σε αντίθεση με τον άντρα, που ως κυνηγός είναι εξερευνητικός και ψάχνει πάντα για το διαφορετικό, για το καινούριο.

  Δεν θα φύγει. Περνώντας με το αυτοκίνητό του από την πολυκατοικία αυτή, δεν βλέπει καμιά μονάδα που να απομακρύνει τους ένοικους. Καταλαβαίνει. Διώχνει τη γυναίκα του, πηγαίνει μέσα και τους φωνάζει να εγκαταλείψουν το κτίριο γιατί θα καταρρεύσει. Αυτοί, παρά τις κάποιες διαμαρτυρίες, υπακούουν.

  Στην αρχή αυτής της ανάρτησης έγραψα ότι η ταινία αυτή είναι μια ταινία για την διαφθορά. Έτσι νομίζει κανείς μέχρι λίγο πριν το τέλος της. Όμως είναι κάτι περισσότερο.

  Η ταινία είναι σκληρά νατουραλιστική, σαν τα έργα του Ζολά. Οι ένοικοι αυτής της πολυκατοικίας παρουσιάζονται σαν κοινωνικά κατακάθια. Μέθυσοι, πρεζάκηδες, καβγατζήδες. Στο τέλος του έργου ένας από αυτούς κατηγορεί τον Dima ότι άδικα τους παρέσυρε να βγουν έξω. Αρχίζει να τον γρονθοκοπάει. Αμέσως μετά πέφτουν και οι άλλοι πάνω του και τον ποδοπατούν.

  Η ψυχολογία του όχλου. Ξέρουμε όλοι την έκφραση: «Δεν σε γνώρισα, αν έβλεπα στο δρόμο να σε δέρνουν θα σε έδερνα κι εγώ».

  Και ο ήρωας;

  Είναι όπως ο Χριστός, που τον σταύρωσαν αυτοί τους οποίους πήγε να σώσει. Ή όπως ο «Εχθρός του λαού» του Ίψεν.

  Επί τη ευκαιρία, πριν αναρτήσω αυτό το κείμενο, ξαναείδα, χάρη στο youtube, το έργο του Ίψεν με τον αλησμόνητο Φάνη Χήνα, καθώς και την ομότιτλη κινηματογραφική μεταφορά του στα καθ’ ημάς από τον Γιάννη Δαλιανίδη το 1972, με Κούρκουλο, Φιλιππίδη, Μπάρκουλη, Ρηγόπουλο, την εξαίσια παλιά φρουρά. Στο έργο του Ίψεν ο ιδεαλιστής γιατρός και ο δήμαρχος είναι αδέλφια. Αυτό από τη μια εξυπηρετεί τη ρεαλιστικότητα του έργου, κάνοντας πιο φυσικές τις συναντήσεις των δύο αντιπάλων, και από την άλλη ακολουθείται η συνταγή του Αριστοτέλη που λέει στην ποιητική του ότι «ὅταν δ' ἐν ταῖς φιλίαις ἐγγένηται τὰ πάθη, οἷον ἢ ἀδελφὸς ἀδελφὸν ἢ υἱὸς πατέρα ἢ μήτηρ υἱὸν ἢ υἱὸς μητέρα ἀποκτείνῃ ἢ μέλλῃ ἤ τι ἄλλο τοιοῦτον δρᾷ, ταῦτα ζητητέον» (Ποιητική 1453b). Χοντρικά μας λέγει ο Αριστοτέλης ότι η σύγκρουση είναι πιο τραγική, και αυτή πρέπει να επιδιώκει ο δραματουργός, όταν συμβαίνει ανάμεσα σε συγγενικά πρόσωπα, και αναφέρει πρώτα τη σύγκρουση αδελφού με αδελφό. Ο Δαλιανίδης το θεώρησε αυτό υπερβολικό, και τα αδέλφια τα έκανε ξαδέλφια.

  Κόντεψα να το ξεχάσω, η ταινία του Δαλιανίδη έχει happy end.

  Αλλά ας ξαναγυρίσουμε στην ταινία του Γιούρι Μπίκοφ. 

  Στην τελευταία σκηνή η κάμερα ανεβαίνει ψηλά δείχνοντας τον Dima κουλουριασμένο, σε στάση εμβρύου, και τους ένοικους να ξαναγυρνάνε μέσα. Πέθανε από τα κτυπήματα; Αυτό υπονοείται. Θα πέσει η πολυκατοικία; Από αυτά που ακούσαμε στην ταινία, είναι παραπάνω από σίγουρο.

  Υπάρχει μια αραβική παροιμία που λέει: «Θέλεις να κάνεις χρήματα; Ασχολήσου με την πολιτική».   

 Υπάρχουν κάποιοι που υποστηρίζουν ότι η κρίση που περνάει η χώρα μας δεν είναι οικονομική, είναι πολιτιστική. Εγώ πίστευα πάντα ότι η κρίση οφείλεται κυρίως στη διαφθορά. Και βέβαια το ένα επηρεάζει το άλλο, σε μια θετική ανάδραση. Ποιο είναι το πρωταρχικό αίτιο ίσως να μην έχει νόημα, όπως το αν η κότα έκανε το αυγό ή το αυγό την κότα.

  Αλήθεια, πώς λένε τον βλάκα εκείνο που έδωσε στη δημοσιότητα τη λίστα Λαγκάρντ και πήγε αυτόφωρο;