Τον Γαργαντούα τον διάβασα μαθητής σε κλασικά εικονογραφημένα. Αργότερα έμαθα ότι ο Μιχαήλ Μπαχτίν στήριξε τη θεωρία του στο έργο του Ραμπελαί και του Ντοστογιέφσκι. Πριν λίγους μήνες διάβασα την υπέροχη «Μίμηση» του Erich Auerbach – γράψαμε γι αυτή στο blog – ένα από τα κεφάλαια της οποίας είναι αφιερωμένο στον Ραμπελαί. Αυτό με παρότρυνε να αγοράσω και να διαβάσω το βιβλίο (Πρώτη έκδοση από το Γαλλικό Ινστιτούτο το 1994 και μετά από δέκα χρόνια από την Εστία, σε μετάφραση του Φίλιππου Δρακονταειδή).
Θα μιλήσω γι αυτό διαλεγόμενος με τον Auerbach.
Ο Auerbach στο έργο του έχει ως άξονα τον σχολιασμό του ύφους, ξεχωρίζοντας έργα υψηλού υφολογικού επιπέδου και έργα χαμηλού υφολογικού επιπέδου, καθώς και έργα στα οποία ανακατεύονται το υψηλό με το χαμηλό ύφος. Σ’ αυτά τα τελευταία ανήκουν και τα έργα του Ραμπελαί. Γράφει: «Αυτή η ανάμειξη των υφολογικών επιπέδων δεν είναι εφεύρεση του Ραμπελαί… αλλά κατά παράδοξο τρόπο αυτή προέρχεται από το κήρυγμα του ύστερου Μεσαίωνα, όπου η χριστιανική παράδοση της ανάμειξης των υφολογικών επιπέδων είχε ενταθεί στο έπακρο» (σελ. 353). Όμως δεν προέρχεται απ’ αυτήν. Το χαμηλό ύφος που αναμειγνύει ο Ραμπελαί με το υψηλό προέρχεται από το άσεμνο, το οποίο δεν βρίσκεται στο χριστιανικό κήρυγμα. Να δώσουμε για παράδειγμα κάποιους από τους φανταστικούς τίτλους βιβλίων που παραθέτει ο Ραμπελαί σε ένα εκτενές εφέ απαρίθμησης, το οποίο, παρεμπιπτόντως, απαντάται συχνότατα μέσα στις σελίδες του βιβλίου.
«Περί της τέχνης του Πέρδεσθαι ευγενώς εν κοινωνία, υπό…», «Τίνα τρόπον αφοδεύειν…», «Ζεσταρχίδη: περί των κρασοκατανύξεων…», «Το Τάβλι των πουτανιάρηδων μοναχών», «Τα ανοιχτά σώβρακα των χεζιάριδων» κ.ά. (σελ. 233-237).
Και το υψηλό ύφος πού βρίσκεται;
Σε μια ευρυμάθεια που καταπλήσσει, μέσα στην οποία η αρχαιομάθεια (ο Ραμπελαί ήξερε αρχαία ελληνικά) κατέχει μια περίοπτη θέση.
Ποιος ο στόχος αυτής της ανάμειξης των υφολογικών επιπέδων;
Ο Auerbach γράφει:
«Όταν ο ίδιος αναμειγνύει τις άμορφα συσσωρευμένες γνώσεις με χονδροειδή λαϊκά στοιχεία, τότε η ευρυμάθεια δεν προσθέτει κύρος σε ένα δόγμα ή ένα ηθικό δίδαγμα, αλλά υπηρετεί το κωμικό παιχνίδι, που θέλει να παρουσιάσει τα εκάστοτε εκτιθέμενα ως παράλογα ή παράδοξα ή τουλάχιστον να αμφισβητήσει τη σοβαρότητα που οι ενδιαφερόμενοι θέλουν να τους προσδώσουν» (σελ. 362)
Και προσθέτει αμέσως μετά:
«Χωρίς αμφιβολία ο Ραμπελαί είναι λαϊκός: οι ιστορίες του μπορούν πάντοτε να ψυχαγωγήσουν πολύ καλά ένα αμόρφωτο κοινό, εφόσον αυτό καταλαβαίνει τη γλώσσα του. Στην πραγματικότητα όμως το έργο του προοριζόταν για την πνευματική αφρόκρεμα, όχι για το λαό».
Μεταγενέστερο έργο σαν του Ραμπελαί δεν έχω υπόψη μου. Έχουν προφανώς αλλάξει οι εποχές. Στο blog μου είχα επιχειρήσει κάτι ανάλογο, αλλά μου το κατέστρεψαν, μια πονεμένη ιστορία για την οποία έχω γράψει σε προηγούμενο post.
Θα κλίσω αυτό το post - ήδη έχει πάει σε μάκρος και ποιος θα έχει την υπομονή να το διαβάσει – με μια συμπλήρωση σε ένα σημείο του Auerbach, που αν ζούσε φαντάζομαι θα την εύρισκε ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα. Αντιγράφω:
«Ο Αλκοφριμπάς… βρίσκει έναν άνθρωπο… να καλλιεργεί λάχανα… «Τι κάνεις εδώ φίλε;» και παίρνει την απάντηση… «Φυτεύω λάχανα…». Και συνεχίζει ο Auerbach:
«Αυτό μου θυμίζει τα λόγια ενός μικρού αγοριού που έτυχε κάποτε να ακούσω. Μιλούσε πρώτη φορά στο τηλέφωνο, για να τον ακούσει η γιαγιά του που ζούσε σε άλλη πόλη, και όταν εκείνη τον ρώτησε: «Τι κάνεις παιδί μου;» το αγόρι έδωσε μια περήφανη και αντικειμενικά σωστή απάντηση: «Τηλεφωνώ». Εδώ τα πράγματα είναι κάπως διαφορετικά. Ο αγρότης δεν είναι μόνο απλοϊκός και με περιορισμένη αντίληψη, αλλά έχει και εκείνο το κάπως ύπουλο χιούμορ, που είναι πολύ γαλλικό και ειδικότερα ραμπελαισιανό» (σελ. 349-350).
Αυτό μου θυμίζει – για να αρχίσω κι εγώ με τα λόγια του Auerbach - κάτι ανάλογο που λέγαμε ειρωνικά στο χωριό μου, και που έχω δεκαετίες να ακούσω:
-Είντα κάνεις;
-Κουκιά σπέρνω.
Εδώ έχουμε ένα εφέ δισημίας, με την ερώτηση να γίνεται στη μεταφορική της σημασία (πώς είσαι, τι γίνεσαι) και στον χωριάτη να την παίρνει στην κυριολεκτική. Λεγόταν, και ίσως να λέγεται ακόμη, για άτομα «με περιορισμένη αντίληψη», που άλλα τους ρωτάς και άλλα σου απαντάνε.
Αυτά.
Καλό Πάσχα, και Καλή Ανάσταση (στη μεταφορική σημασία. Αλλά η βαλίτσα φοβάμαι ότι θα πάει μακριά. Και πάλι με τη μεταφορική σημασία).
Thursday, April 17, 2008
Monday, April 7, 2008
Τζεμίλ Τουράν, Τα παιδιά του Αραράτ
Επειδή μπορεί να μην κάνω παρουσίαση του βιβλίου, ας παρουσιάσω τουλάχιστον την παρουσίαση που του έγινε την περασμένη Δευτέρα, 31-3-2008 στην αίθουσα ανταποκριτών ξένου τύπου.
Ο Τζεμίλ Τουράν είναι Κούρδος πρόσφυγας και ήλθε στην Ελλάδα στις αρχές της δεκαετίας του 80. Έχει γράψει, απ’ όσο ξέρω, δυο ακόμη βιβλία.
Μίλησαν για το βιβλίο η Ήρα Βαλσαμάκη, ο Τηλέμαχος Χυτήρης και η Μαρία Πίνιου-Καλλή.
Την παράσταση την έκλεψε η τελευταία ομιλήτρια, γιατρός δερματολόγος και μέλος της Διεθνούς Αμνηστίας που ερευνά τις περιπτώσεις βασανιστηρίων. Τα όσα αφηγήθηκε ήταν ανατριχιαστικά.
Και δυο πληροφορίες που έδωσε:
Πριν λίγες μέρες δόθηκε πολιτικό άσυλο σε Ιρανό ομοφυλόφιλο που βασανίστηκε άγρια από τις ιρανικές αρχές.
Οι λαθρομετανάστες, μόλις φτάνουν καραβοτσακισμένοι στις ακτές, τους υποβάλλουν σε βασανιστήρια για να μαρτυρήσουν ποιος τους μετέφερε. Το πιο συνηθισμένο, τους βουτάνε το κεφάλι στο νερό.
Μίλησαν και δυο ακόμη, φίλοι του Τουράν.
Ενδιαφέρουσα η παρατήρηση του ενός:
Στη δεκαετία του 80, τότε που το ΠΑΣΟΚ είχε όραμα, δινόταν χωρίς δυσκολία πολιτικό άσυλο.
Έπειτα με το σταγονόμετρο.
Το δικό μου σχόλιο:
Τότε τα στελέχη του ΠΑΣΟΚ, ατσαλωμένα από την αντίσταση στη χούντα είχαν όραμα. Κάποια απ’ αυτά το έχασαν στη συνέχεια.
Και τα νέα στελέχη;
Όλων των κομμάτων.
Φοβάμαι ότι δεν οδηγούνται από κανένα όραμα, αλλά απλά από την προοπτική μιας επιτυχημένης, και εν πολλοίς επικερδούς, καριέρας.
Η μόνη ελπίδα, οι εξαιρέσεις που υπάρχουν πάντα στον κανόνα.
Ο Τζεμίλ Τουράν είναι Κούρδος πρόσφυγας και ήλθε στην Ελλάδα στις αρχές της δεκαετίας του 80. Έχει γράψει, απ’ όσο ξέρω, δυο ακόμη βιβλία.
Μίλησαν για το βιβλίο η Ήρα Βαλσαμάκη, ο Τηλέμαχος Χυτήρης και η Μαρία Πίνιου-Καλλή.
Την παράσταση την έκλεψε η τελευταία ομιλήτρια, γιατρός δερματολόγος και μέλος της Διεθνούς Αμνηστίας που ερευνά τις περιπτώσεις βασανιστηρίων. Τα όσα αφηγήθηκε ήταν ανατριχιαστικά.
Και δυο πληροφορίες που έδωσε:
Πριν λίγες μέρες δόθηκε πολιτικό άσυλο σε Ιρανό ομοφυλόφιλο που βασανίστηκε άγρια από τις ιρανικές αρχές.
Οι λαθρομετανάστες, μόλις φτάνουν καραβοτσακισμένοι στις ακτές, τους υποβάλλουν σε βασανιστήρια για να μαρτυρήσουν ποιος τους μετέφερε. Το πιο συνηθισμένο, τους βουτάνε το κεφάλι στο νερό.
Μίλησαν και δυο ακόμη, φίλοι του Τουράν.
Ενδιαφέρουσα η παρατήρηση του ενός:
Στη δεκαετία του 80, τότε που το ΠΑΣΟΚ είχε όραμα, δινόταν χωρίς δυσκολία πολιτικό άσυλο.
Έπειτα με το σταγονόμετρο.
Το δικό μου σχόλιο:
Τότε τα στελέχη του ΠΑΣΟΚ, ατσαλωμένα από την αντίσταση στη χούντα είχαν όραμα. Κάποια απ’ αυτά το έχασαν στη συνέχεια.
Και τα νέα στελέχη;
Όλων των κομμάτων.
Φοβάμαι ότι δεν οδηγούνται από κανένα όραμα, αλλά απλά από την προοπτική μιας επιτυχημένης, και εν πολλοίς επικερδούς, καριέρας.
Η μόνη ελπίδα, οι εξαιρέσεις που υπάρχουν πάντα στον κανόνα.
Wednesday, March 19, 2008
Αλεφαντινός-Λίμνες τα μάτια σου βαθιές
Από τα πιο έξοχα κρητικά τραγούδια. Μπράβο Αλεφαντινέ.
Τώρα που πήραμε φόρα: Θανάσης Σκορδαλός, Ο πρώτος (όνομα και πράμα)
Ξυλούρης, Αντάρτικος χορός
Πεντοζάλης
Στον ουρανό το έψαχνα και στη γη το βρήκα: Μαρκόπουλος, Αφιέρωμα, Γαργανουράκης, Κρήτη μου όμορφο νησί.
Ψαραντώνης, Ο άντρας.
Αλλά πιο πριν κάποια ανέκδοτα.
Ο τροχονόμος σταματάει τον Ψαραντώνη που είναι με τη μηχανή. -Ψαραντώνη, του λέει, κράνος δεν έχεις, δίπλωμα δεν κρατάς, άδεια δεν κρατάς, πες μου τι να γράψω τώρα εδώ.
-Γράψε πως δεν με είδες.
-Ψαραντώνη, το κράνος το φοράνε στο κεφάλι, δεν το κρατάνε στον άγκωνα.
-Εγώ όταν πέφτω βαρίσκω στον άγκωνα.
Οι αστυνομικοί έχουν φράξει την πλατεία του αγίου Μηνά στο Ηράκλειο με σκοινί, γίνεται κάποια διαδήλωση. Ο Ψαραντώνης πάει να περάσει.
-Ψαραντώνη, δεν μπορείς να περάσεις.
-Γιάντα, σφουγγαρισμένα έχετε;
κι ένα ακόμη που μου έστειλε ο Τέλης:
Ο Ψαραντώνης οδηγεί και κάποιος κρητικός παραβιάζει το φανάρι και παρά λίγο να τρακάρουν. Επάνω στην αγανάκτηση ο Ψαραντώνης του λέει "Τσεφτέ"
Ο κρητικός δίμετρος χυμάει έξω και πάει να δείρει το Ψαραντώνη (προφανώς δεν το γνώριζε) και του λέει
-Τι είπες ρε..
-Κι ο Ψαραντώνης φοβισμένος λέει: τι είπα, είπα τσεφταίς τσιε δεν φταις
|
Τώρα που πήραμε φόρα: Θανάσης Σκορδαλός, Ο πρώτος (όνομα και πράμα)
|
Ξυλούρης, Αντάρτικος χορός
|
Πεντοζάλης
|
Στον ουρανό το έψαχνα και στη γη το βρήκα: Μαρκόπουλος, Αφιέρωμα, Γαργανουράκης, Κρήτη μου όμορφο νησί.
|
Ψαραντώνης, Ο άντρας.
Αλλά πιο πριν κάποια ανέκδοτα.
Ο τροχονόμος σταματάει τον Ψαραντώνη που είναι με τη μηχανή. -Ψαραντώνη, του λέει, κράνος δεν έχεις, δίπλωμα δεν κρατάς, άδεια δεν κρατάς, πες μου τι να γράψω τώρα εδώ.
-Γράψε πως δεν με είδες.
-Ψαραντώνη, το κράνος το φοράνε στο κεφάλι, δεν το κρατάνε στον άγκωνα.
-Εγώ όταν πέφτω βαρίσκω στον άγκωνα.
Οι αστυνομικοί έχουν φράξει την πλατεία του αγίου Μηνά στο Ηράκλειο με σκοινί, γίνεται κάποια διαδήλωση. Ο Ψαραντώνης πάει να περάσει.
-Ψαραντώνη, δεν μπορείς να περάσεις.
-Γιάντα, σφουγγαρισμένα έχετε;
κι ένα ακόμη που μου έστειλε ο Τέλης:
Ο Ψαραντώνης οδηγεί και κάποιος κρητικός παραβιάζει το φανάρι και παρά λίγο να τρακάρουν. Επάνω στην αγανάκτηση ο Ψαραντώνης του λέει "Τσεφτέ"
Ο κρητικός δίμετρος χυμάει έξω και πάει να δείρει το Ψαραντώνη (προφανώς δεν το γνώριζε) και του λέει
-Τι είπες ρε..
-Κι ο Ψαραντώνης φοβισμένος λέει: τι είπα, είπα τσεφταίς τσιε δεν φταις
|
Electric prunes - I had too much to dream last night
Αφιερωμένο εξαιρετικά στον φίλο μου Φιοντόρ Νικολάγιεβιτς Σφακιανάκη.
Sunday, March 16, 2008
Αμαντού Κουρουμά, Ο Αλλάχ δεν είναι υποχρεωμένος
Αμαντού Κουρουμά, Ο Αλλάχ δεν είναι υποχρεωμένος, Μεταίχμιο 2000.
Βιβλιοπαρουσίαση για το blog μου. Έχω και ένα απόσπασμα για την κλειτοριδεκτομή, για όποιον-α ενδιαφέρεται.
Ας ξεκινήσουμε με το βιογραφικό του συγγραφέα: Γεννήθηκε στην Ακτή του Ελεφαντοστού το 1927, σπούδασε στη Γαλλία και ζει στην Αλγερία.
Ας περάσουμε στην προφορά του ονόματος: Κουρουμά ή Κουρούμα; Τα γαλλικά τονίζουν τις λέξεις στη λήγουσα. Πιθανόν όμως στην πατρίδα του το όνομα να τονίζεται στην παραλήγουσα. Κορέβα κουρούμα ντες. Αυτό είναι ένα αυτοκίνητο. Ευτυχώς τα γιαπωνέζικα τα εγκατέλειψα νωρίς.
Ας συζητήσουμε τώρα ένα θεωρητικό ερώτημα: Τι πρέπει να προσφέρει ένα έργο τέχνης, και στην προκειμένη περίπτωση ένα μυθιστόρημα;
Υπάρχουν διάφορες απαντήσεις: Αισθητική απόλαυση (η τέχνη για την τέχνη), να επαναστατικοποιεί τις μάζες (προπαγανδιστική ή στρατευμένη τέχνη, ανάλογα από πια σκοπιά το βλέπει κανείς), να διαπαιδαγωγεί τη λαό (το λένε για την αρχαία τραγωδία), να περνάει κανείς την ώρα του (παραλογοτεχνία κυρίως).
Εδώ μπαίνει ένα πρόβλημα που εντάσσεται μάλλον στην ψυχολογία. Γιατί η τέχνη πρέπει να λειτουργεί είτε με τον ένα τρόπο είτε με το άλλο; (Θυμήθηκα τώρα το «είτε είτε» του Κίρκεγκορ). Ο Κλωντ Λεβί Στρως στην «Άγρια σκέψη» λέει ότι η πραγματικότητα δομείται στην ανθρώπινη συνείδηση αντιθετικά: μαύρο ή άσπρο, δικός μας ή ξένος, Έλληνας ή βάρβαρος, κ.ο.κ. Και στη βάση αυτής της αντίθεσης προκρίνουμε πάντα μονιστικές απαντήσεις. Στο πυρ το εξώτερο (που λέει ο λόγος) η αισθητική για τους στρατευμένους, στο πυρ το εσώτερο ο διδακτισμός και η προπαγάνδα για τους εστέτ.
Και ο δέκτης, ο αναγνώστης στην προκειμένη περίπτωση, γιατί διαβάζει;
Για να είναι ιν. Για να περάσει την ώρα του. Για να μορφωθεί.
Εγώ έχω ένα ακόμη λόγο: για λόγους ανθρωπολογικούς. Μέλος σε μια ομάδα μελέτης κοινωνικής ανθρωπολογίας εδώ και 20 χρόνια, με ενδιαφέρει το ανθρωπολογικό στοιχείο στην αφηγηματική τέχνη πάρα πολύ. Γι αυτό είμαι θιασώτης του ασιατικού και του αφρικανικού σινεμά, γι αυτό μόλις βρήκα στις ευκαιρίες το βιβλίο του Κουρούμα στην «Πρωτοπορία» το αγόρασα. Και δεν το μετάνιωσα καθόλου.
Το βιβλίο τιμήθηκε με βραβεία. Δεν ξέρω κατά πόσο τα αξίζει. Η γλώσσα του είναι περίπου διεκπεραιωτική. Όμως προσφέρει γνώση ανθρωπολογική, ιστορική και πολιτική. Γνώση για μια μικρή χώρα της Αφρικής, τη Λιβερία. Γνώση για τα παιδιά-στρατιώτες για τα οποία ακούμε κάποιες φορές στα δελτία ειδήσεων ή διαβάζουμε σε ρεπορτάζ στις εφημερίδες. Γνώση για τις φυλετικές διαμάχες, από τις οποίες εμείς πληροφορηθήκαμε την κορυφή του παγόβουνου, τη γενοκτονία στη Ρουάντα. Γνώση για τις προλήψεις και τις δισειδαιμονίες που μαστίζουν τους Αφρικανικούς λαούς - τις δικές μας τις ξέρουμε (κοίτα να δεις, ολόκληρη λέξη όπως η δυσειδαιμονία μου την υπογραμμίζει ο ορθογράφος του word, ψάχνω μήπως τη γράφω λάθος στο λεξικό Φυτράκη και δεν την έχει!!! Μόνο με το google θα σιγουρευτώ).
Καιρός όμως να μιλήσουμε για το ίδιο το βιβλίο.
Αφηγητής είναι ένα παιδί-στρατιώτης.
Γιατί γίνεται κανείς παιδί-στρατιώτης;
«Όταν δεν έχει κανείς πατέρα, μητέρα, αδελφό, αδελφή, θεία, θείο, όταν δεν έχει τίποτα μα τίποτα, είναι πολύ πιο εύκολο να γίνει παιδί-στρατιώτης. Τα παιδιά-στρατιώτες είναι γι' αυτούς που δεν έχουν να περιμένουν τίποτα σε τούτη τη γη αλλά ούτε και στους ουρανούς του Αλλάχ» (σελ. 147).
Το παιδί-στρατιώτης αφηγητής γράφει τις αναμνήσεις του. Στα γαλλικά, χρησιμοποιεί όμως και λέξεις εγχώριες τις οποίες μεταφράζει. Στην αφήγησή του υπάρχουν άφθονα εφέ επανάληψης. Οι επαναλήψεις είναι κάτι που χαρακτηρίζει τις παιδικές αφηγήσεις. Από τις πιο συχνές: «Ο Αλλάχ δεν είναι υποχρεωμένος να είναι πάντα δίκαιος». Η πιο χαρακτηριστική επανάληψη βρίσκεται στις σελίδες 211-213, όπου ο αφηγητής αναφέρεται σε αλλεπάλληλες διαπραγματεύσεις. Λες και ο συγγραφέας έκανε copy and paste το ίδιο κείμενο μερικές φορές, και μετά έκανε μικρές αλλαγές σε κάθε paste.
Δεν μπορούμε να έχουμε και την πίτα σωστή και το σκύλο χορτάτο. Ο μικρός αφηγητής έχει μια τέλεια γνώση των τεκταινομένων σ’ αυτή τη χώρα, λες και είναι ένας έμπειρος δημοσιογράφος. Και επειδή δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι είναι μικρό παιδί, τον βλέπουμε να επαναλαμβάνει συχνά τη φράση «Φαφορό (του πατέρα μου το πράμα)», και λιγότερο συχνά τη λέξη «Γκναμοκοντέ (μπαρμπούτσαλα), και άλλες ανάλογες. Την ίδια λειτουργία έχουν και οι υπόλοιπες επαναλήψεις.
Η εικόνα των παιδιών-στρατιωτών στήνεται πάνω στο αφηγηματικό μοτίβο της αναζήτησης, για να υπάρχει και κάποιο σασπένς. Ο μικρός αφηγητής ψάχνει τη θεία του, και στην αναζήτηση ζει διάφορες περιπέτειες. Με ένα τέτοιο ζοφερό θέμα δεν μπορεί να υπάρξει χάπι εντ, όμως εντ πρέπει να υπάρξει. Στο τέλος μπορεί να μη βρίσκει τη θεία του ζωντανή, βρίσκει όμως το πτώμα της.
Θα αναφέρω σημεία που με ενδιέφεραν άμεσα, δηλαδή τα ανθρωπολογικά: Και πρώτο και κύριο, το σχετικό με την κλειτοριδεκτομή, που χρησιμοποιείται πλατιά σε μουσουλμανικές χώρες.
«Κανείς στο χωριό Τογκομπάλα δεν ήξερε από πριν σε ποια ακριβώς σαβάνα θα γινόταν η εκτομή. Με το πρώτο λάλημα του κόκορα, τα νέα κορίτσια έβγαιναν από τις καλύβες τους. Και εκεί, στη σειρά λέου λέου (στη σειρά λέου λέου σημαίνει το ένα κορίτσι μετά το άλλο), έμπαιναν στους θάμνους και περπατούσαν σιωπηλές. Έφταναν στο μέρος της εκτομής ακριβώς με το πρώτο φως του ήλιου. Δεν χρειάζεται να είναι κανείς στο μέρος όπου γινόταν η εκτομή για να ξέρει πως εκεί κάτω αφαιρούσαν κάτι από τα νέα κοριτσάκια. Έκοψαν λοιπόν κάτι κι από τη μητέρα μου, αλλά δυστυχώς το αίμα της δεν σταμάτησε να τρέχει. Το αίμα της κύλαγε σαν φουσκωμένο από την καταιγίδα ποτάμι. Όλες οι άλλες οι φίλες της είχαν σταματήσει να αιμορραγούν. Η μαμά λοιπόν θα πέθαινε στον τόπο της εκτομής. Έτσι είναι όμως κάθε χρόνο, σε κάθε τελετή εκτομής υπάρχει πάντοτε ένα τίμημα που πρέπει να πληρωθεί, το πνεύμα των θάμνων παίρνει πάντοτε ένα κορίτσι ανάμεσα σε αυτά που συγκεντρώνονται για την εκτομή. Το πνεύμα το σκοτώνει και το φυλάει σαν θυσία. Θάβεται επιτόπου στους θάμνους, στο μέρος της τελετής της εκτομής. Και δεν παίρνει ποτέ μια άσχημη κοπέλα» (σελ. 26).
Τελικά η μητέρα του τη γλύτωσε.
Ο ματζουνομάγος είναι πρόσωπο περιωπής, και όλοι καταφεύγουν στις υπηρεσίες του. Βρίσκεται στο πλευρό κάθε ανώτατου αξιωματικού. Ο αφηγητής περιγράφει μια τελετή εξιλέωσης, στην οποία τα παιδιά στρατιώτες απαγγέλουν την παρακάτω προσευχή:
«Ψυχές των προγόνων, ψυχές όλων των προγόνων, πνεύμα του νερού, πνεύματα του δάσους, πνεύματα των βουνών, πνεύματα όλης της φύσης, ανακοινώνω ταπεινά πως έσφαλα… Ζητώ τη συγγνώμη σας τη μέρα και τη νύχτα επίσης. Έφαγα κατσικάκι εν μέσω πολεμικής επιχείρησης» (σελ. 149).
«Οι αυτόχθονες νέγροι μαυραφρικάνοι υποστηρίζουν πως κάποιοι μαυραφρικάνοι μεταμορφώνονται τις νύχτες σε κουκουβάγιες, παίρνουν τις ψυχές των συγγενών τους και πάνε να τις καταβροχθίσουν μες στα φυλλώματα των μεγάλων φρομαζέ, των πιο ψηλών δέντρων του χωριού» (σελ. 163).
Αυτά και πολλά άλλα ανθρωπολογικά στοιχεία υπάρχουν σ’ αυτό το βιβλίο. Να μη μακρηγορούμε όμως, σταματάμε εδώ.
Μια όμως και αργήσαμε να αναρτήσουμε, ας συνεχίσουμε: Είδα ένα ντοκιμαντέρ που αναφερόταν στη Λιβερία, στο φυλετικό πόλεμο που στην πραγματικότητα ήταν πόλεμος των διαμαντιών. Και συνειδητοποίησα για μια φορά ακόμα τη διαφορά ανάμεσα στο λόγο και την εικόνα. Το να διαβάζεις για τα άτομα που τους έκοβαν τα χέρια για να μην ψηφίζουν είναι αποτρόπαιο, το να τα βλέπεις όμως είναι φρικιαστικό. Άλλο να διαβάζεις για νεκρούς και άλλο να τους βλέπεις.
Ικανοποιήθηκα όμως γιατί είδα ότι δυο πρωταγωνιστές αυτών των σφαγών τιμωρήθηκαν. Ο ένας πέθανε στη φυλακή, ο άλλος περνάει από το δικαστήριο της Χάγης.
Βιβλιοπαρουσίαση για το blog μου. Έχω και ένα απόσπασμα για την κλειτοριδεκτομή, για όποιον-α ενδιαφέρεται.
Ας ξεκινήσουμε με το βιογραφικό του συγγραφέα: Γεννήθηκε στην Ακτή του Ελεφαντοστού το 1927, σπούδασε στη Γαλλία και ζει στην Αλγερία.
Ας περάσουμε στην προφορά του ονόματος: Κουρουμά ή Κουρούμα; Τα γαλλικά τονίζουν τις λέξεις στη λήγουσα. Πιθανόν όμως στην πατρίδα του το όνομα να τονίζεται στην παραλήγουσα. Κορέβα κουρούμα ντες. Αυτό είναι ένα αυτοκίνητο. Ευτυχώς τα γιαπωνέζικα τα εγκατέλειψα νωρίς.
Ας συζητήσουμε τώρα ένα θεωρητικό ερώτημα: Τι πρέπει να προσφέρει ένα έργο τέχνης, και στην προκειμένη περίπτωση ένα μυθιστόρημα;
Υπάρχουν διάφορες απαντήσεις: Αισθητική απόλαυση (η τέχνη για την τέχνη), να επαναστατικοποιεί τις μάζες (προπαγανδιστική ή στρατευμένη τέχνη, ανάλογα από πια σκοπιά το βλέπει κανείς), να διαπαιδαγωγεί τη λαό (το λένε για την αρχαία τραγωδία), να περνάει κανείς την ώρα του (παραλογοτεχνία κυρίως).
Εδώ μπαίνει ένα πρόβλημα που εντάσσεται μάλλον στην ψυχολογία. Γιατί η τέχνη πρέπει να λειτουργεί είτε με τον ένα τρόπο είτε με το άλλο; (Θυμήθηκα τώρα το «είτε είτε» του Κίρκεγκορ). Ο Κλωντ Λεβί Στρως στην «Άγρια σκέψη» λέει ότι η πραγματικότητα δομείται στην ανθρώπινη συνείδηση αντιθετικά: μαύρο ή άσπρο, δικός μας ή ξένος, Έλληνας ή βάρβαρος, κ.ο.κ. Και στη βάση αυτής της αντίθεσης προκρίνουμε πάντα μονιστικές απαντήσεις. Στο πυρ το εξώτερο (που λέει ο λόγος) η αισθητική για τους στρατευμένους, στο πυρ το εσώτερο ο διδακτισμός και η προπαγάνδα για τους εστέτ.
Και ο δέκτης, ο αναγνώστης στην προκειμένη περίπτωση, γιατί διαβάζει;
Για να είναι ιν. Για να περάσει την ώρα του. Για να μορφωθεί.
Εγώ έχω ένα ακόμη λόγο: για λόγους ανθρωπολογικούς. Μέλος σε μια ομάδα μελέτης κοινωνικής ανθρωπολογίας εδώ και 20 χρόνια, με ενδιαφέρει το ανθρωπολογικό στοιχείο στην αφηγηματική τέχνη πάρα πολύ. Γι αυτό είμαι θιασώτης του ασιατικού και του αφρικανικού σινεμά, γι αυτό μόλις βρήκα στις ευκαιρίες το βιβλίο του Κουρούμα στην «Πρωτοπορία» το αγόρασα. Και δεν το μετάνιωσα καθόλου.
Το βιβλίο τιμήθηκε με βραβεία. Δεν ξέρω κατά πόσο τα αξίζει. Η γλώσσα του είναι περίπου διεκπεραιωτική. Όμως προσφέρει γνώση ανθρωπολογική, ιστορική και πολιτική. Γνώση για μια μικρή χώρα της Αφρικής, τη Λιβερία. Γνώση για τα παιδιά-στρατιώτες για τα οποία ακούμε κάποιες φορές στα δελτία ειδήσεων ή διαβάζουμε σε ρεπορτάζ στις εφημερίδες. Γνώση για τις φυλετικές διαμάχες, από τις οποίες εμείς πληροφορηθήκαμε την κορυφή του παγόβουνου, τη γενοκτονία στη Ρουάντα. Γνώση για τις προλήψεις και τις δισειδαιμονίες που μαστίζουν τους Αφρικανικούς λαούς - τις δικές μας τις ξέρουμε (κοίτα να δεις, ολόκληρη λέξη όπως η δυσειδαιμονία μου την υπογραμμίζει ο ορθογράφος του word, ψάχνω μήπως τη γράφω λάθος στο λεξικό Φυτράκη και δεν την έχει!!! Μόνο με το google θα σιγουρευτώ).
Καιρός όμως να μιλήσουμε για το ίδιο το βιβλίο.
Αφηγητής είναι ένα παιδί-στρατιώτης.
Γιατί γίνεται κανείς παιδί-στρατιώτης;
«Όταν δεν έχει κανείς πατέρα, μητέρα, αδελφό, αδελφή, θεία, θείο, όταν δεν έχει τίποτα μα τίποτα, είναι πολύ πιο εύκολο να γίνει παιδί-στρατιώτης. Τα παιδιά-στρατιώτες είναι γι' αυτούς που δεν έχουν να περιμένουν τίποτα σε τούτη τη γη αλλά ούτε και στους ουρανούς του Αλλάχ» (σελ. 147).
Το παιδί-στρατιώτης αφηγητής γράφει τις αναμνήσεις του. Στα γαλλικά, χρησιμοποιεί όμως και λέξεις εγχώριες τις οποίες μεταφράζει. Στην αφήγησή του υπάρχουν άφθονα εφέ επανάληψης. Οι επαναλήψεις είναι κάτι που χαρακτηρίζει τις παιδικές αφηγήσεις. Από τις πιο συχνές: «Ο Αλλάχ δεν είναι υποχρεωμένος να είναι πάντα δίκαιος». Η πιο χαρακτηριστική επανάληψη βρίσκεται στις σελίδες 211-213, όπου ο αφηγητής αναφέρεται σε αλλεπάλληλες διαπραγματεύσεις. Λες και ο συγγραφέας έκανε copy and paste το ίδιο κείμενο μερικές φορές, και μετά έκανε μικρές αλλαγές σε κάθε paste.
Δεν μπορούμε να έχουμε και την πίτα σωστή και το σκύλο χορτάτο. Ο μικρός αφηγητής έχει μια τέλεια γνώση των τεκταινομένων σ’ αυτή τη χώρα, λες και είναι ένας έμπειρος δημοσιογράφος. Και επειδή δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι είναι μικρό παιδί, τον βλέπουμε να επαναλαμβάνει συχνά τη φράση «Φαφορό (του πατέρα μου το πράμα)», και λιγότερο συχνά τη λέξη «Γκναμοκοντέ (μπαρμπούτσαλα), και άλλες ανάλογες. Την ίδια λειτουργία έχουν και οι υπόλοιπες επαναλήψεις.
Η εικόνα των παιδιών-στρατιωτών στήνεται πάνω στο αφηγηματικό μοτίβο της αναζήτησης, για να υπάρχει και κάποιο σασπένς. Ο μικρός αφηγητής ψάχνει τη θεία του, και στην αναζήτηση ζει διάφορες περιπέτειες. Με ένα τέτοιο ζοφερό θέμα δεν μπορεί να υπάρξει χάπι εντ, όμως εντ πρέπει να υπάρξει. Στο τέλος μπορεί να μη βρίσκει τη θεία του ζωντανή, βρίσκει όμως το πτώμα της.
Θα αναφέρω σημεία που με ενδιέφεραν άμεσα, δηλαδή τα ανθρωπολογικά: Και πρώτο και κύριο, το σχετικό με την κλειτοριδεκτομή, που χρησιμοποιείται πλατιά σε μουσουλμανικές χώρες.
«Κανείς στο χωριό Τογκομπάλα δεν ήξερε από πριν σε ποια ακριβώς σαβάνα θα γινόταν η εκτομή. Με το πρώτο λάλημα του κόκορα, τα νέα κορίτσια έβγαιναν από τις καλύβες τους. Και εκεί, στη σειρά λέου λέου (στη σειρά λέου λέου σημαίνει το ένα κορίτσι μετά το άλλο), έμπαιναν στους θάμνους και περπατούσαν σιωπηλές. Έφταναν στο μέρος της εκτομής ακριβώς με το πρώτο φως του ήλιου. Δεν χρειάζεται να είναι κανείς στο μέρος όπου γινόταν η εκτομή για να ξέρει πως εκεί κάτω αφαιρούσαν κάτι από τα νέα κοριτσάκια. Έκοψαν λοιπόν κάτι κι από τη μητέρα μου, αλλά δυστυχώς το αίμα της δεν σταμάτησε να τρέχει. Το αίμα της κύλαγε σαν φουσκωμένο από την καταιγίδα ποτάμι. Όλες οι άλλες οι φίλες της είχαν σταματήσει να αιμορραγούν. Η μαμά λοιπόν θα πέθαινε στον τόπο της εκτομής. Έτσι είναι όμως κάθε χρόνο, σε κάθε τελετή εκτομής υπάρχει πάντοτε ένα τίμημα που πρέπει να πληρωθεί, το πνεύμα των θάμνων παίρνει πάντοτε ένα κορίτσι ανάμεσα σε αυτά που συγκεντρώνονται για την εκτομή. Το πνεύμα το σκοτώνει και το φυλάει σαν θυσία. Θάβεται επιτόπου στους θάμνους, στο μέρος της τελετής της εκτομής. Και δεν παίρνει ποτέ μια άσχημη κοπέλα» (σελ. 26).
Τελικά η μητέρα του τη γλύτωσε.
Ο ματζουνομάγος είναι πρόσωπο περιωπής, και όλοι καταφεύγουν στις υπηρεσίες του. Βρίσκεται στο πλευρό κάθε ανώτατου αξιωματικού. Ο αφηγητής περιγράφει μια τελετή εξιλέωσης, στην οποία τα παιδιά στρατιώτες απαγγέλουν την παρακάτω προσευχή:
«Ψυχές των προγόνων, ψυχές όλων των προγόνων, πνεύμα του νερού, πνεύματα του δάσους, πνεύματα των βουνών, πνεύματα όλης της φύσης, ανακοινώνω ταπεινά πως έσφαλα… Ζητώ τη συγγνώμη σας τη μέρα και τη νύχτα επίσης. Έφαγα κατσικάκι εν μέσω πολεμικής επιχείρησης» (σελ. 149).
«Οι αυτόχθονες νέγροι μαυραφρικάνοι υποστηρίζουν πως κάποιοι μαυραφρικάνοι μεταμορφώνονται τις νύχτες σε κουκουβάγιες, παίρνουν τις ψυχές των συγγενών τους και πάνε να τις καταβροχθίσουν μες στα φυλλώματα των μεγάλων φρομαζέ, των πιο ψηλών δέντρων του χωριού» (σελ. 163).
Αυτά και πολλά άλλα ανθρωπολογικά στοιχεία υπάρχουν σ’ αυτό το βιβλίο. Να μη μακρηγορούμε όμως, σταματάμε εδώ.
Μια όμως και αργήσαμε να αναρτήσουμε, ας συνεχίσουμε: Είδα ένα ντοκιμαντέρ που αναφερόταν στη Λιβερία, στο φυλετικό πόλεμο που στην πραγματικότητα ήταν πόλεμος των διαμαντιών. Και συνειδητοποίησα για μια φορά ακόμα τη διαφορά ανάμεσα στο λόγο και την εικόνα. Το να διαβάζεις για τα άτομα που τους έκοβαν τα χέρια για να μην ψηφίζουν είναι αποτρόπαιο, το να τα βλέπεις όμως είναι φρικιαστικό. Άλλο να διαβάζεις για νεκρούς και άλλο να τους βλέπεις.
Ικανοποιήθηκα όμως γιατί είδα ότι δυο πρωταγωνιστές αυτών των σφαγών τιμωρήθηκαν. Ο ένας πέθανε στη φυλακή, ο άλλος περνάει από το δικαστήριο της Χάγης.
Wednesday, March 12, 2008
Beach boys-Sloop John B.
Ξαφνικά το θυμήθηκα, ήταν από τα αγαπημένα μου τραγούδια, είπα να το αναρτήσω.
Subscribe to:
Posts (Atom)
Posts
