Zhuangzhuang Tian, O γαλάζιος αετός

Zhuangzhuang Tian, O γαλάζιος αετός 蓝风筝 (1993)

Μετά το «Να ζεις» του Τζανγκ Γιμόου ο «Γαλάζιος αετός» είναι η δεύτερη ταινία που είδαμε να κάνει μια, πολύ σκληρότερη, κριτική στην μαοϊκή Κίνα. Μέσα από την ιστορία της οικογένειας του Τιέ Τόου, του «σιδεροκέφαλου», που αποτελεί και τον αφηγητή της ταινίας, βλέπουμε την ιστορία της Κίνας μετά την εγκαθίδρυση της λαοκρατικής δημοκρατίας: Το «Μεγάλο άλμα», την προσπάθεια εκβιομηχάνισης, το κυνήγι των σπουργιτιών, τις κομμούνες με τα κοινά συσσίτια, και τέλος την πιο θλιβερή εποχή της πολιτιστικής επανάστασης, μέχρι το 1968, πριν προλάβει να ενηλικιωθεί ο ήρωάς μας. Βλέπουμε τις ακρότητες, και πόσο υπέφερε ο απλός κόσμος. Ο πατέρας του Τιέ Τόου, υπάλληλος σε βιβλιοθήκη, στέλνεται να δουλέψει στην επαρχία ως δεξιός. Δουλεύει στην υλοτομία δασών. Ένα δένδρο πέφτει και τον πλακώνει, σκοτώνοντάς τον ακαριαία. Ο δεύτερος άντρας της μητέρας του πεθαίνει από καρδιακό νόσημα ενώ ο τρίτος, θύμα των εκκαθαρίσεων των ερυθροφρουρών, θα ζητήσει από τη γυναίκα του να χωρίσουν για να μην διωχθεί και αυτή.
Μάταια. Όταν τον συλλαμβάνουν τυχαίνει να περνάει από κοντά, παρεμβαίνει για να τον προστατέψει γιατί έχει προβλήματα με την καρδιά του, με αποτέλεσμα να συλληφθεί και αυτή ως αντεπαναστάτρια. Όσο για τον Τιέ Τόου, που τώρα μπαίνει στην εφηβεία, εισπράττει και αυτός ένα γερό ξύλο καθώς προσπαθεί να υπερασπιστεί τη μητέρα του. Στο τέλος της ταινίας τον βλέπουμε ξαπλωμένο στο έδαφος, να συνέρχεται από τα κτυπήματα και να ατενίζει έναν αετό που είχε σκαλώσει πάνω σε ένα δέντρο.
Οι σκέψεις μας:
Η νεολαία είναι πάντοτε ευάλωτη. Μπορεί να αγωνιστεί για το καλύτερο, αλλά και για το χειρότερο. Η χιτλερική νεολαία ήταν ένα πολύ ζωντανό κομμάτι του ναζιστικού κόμματος.
Και οι ερυθροφρουροί;
Η Helen, η δασκάλα μου στον ελληνοκινεζικό σύνδεσμο (δεν θυμάμαι το κινέζικο όνομά της), μας είπε ότι τη γενιά των ερυθροφρουρών στην οποία ανήκει και ο πατέρας της την ονομάζουν σήμερα ως χαμένη γενιά.
Για ποιο λόγο.
Παράτησαν τα σχολεία τους για να κυνηγήσουν τους αντεπαναστάτες, και πρώτους και καλύτερους τους δασκάλους τους, όσοι ήσαν αυστηροί μαζί τους. Το βλέπουμε σε επεισόδιο της ταινίας, οι μαθητές να προπηλακίζουν τη διευθύντρια του σχολείου τους για την αυστηρότητά της, αφού πρώτα έχουν κάψει τα βιβλία τους.
Και οι δικοί μας μαθητές καίνε τα βιβλία τους, ευτυχώς στο τέλος της χρονιάς, όταν δεν τα χρειάζονται πια. Ελάχιστοι είναι εκείνοι που θα τα χρειαστούν, αφού για να μείνεις μετεξεταστέος σήμερα πρέπει να κάνεις αίτηση (για να το πω κομψά). Ακόμη, δεν παρατάνε τα βιβλία τους για να κυνηγήσουν αντεπαναστάτες, και μάλιστα για χρόνια. Κάτι επετειακές καταλήψεις που κάνουν, κάπου δυο βδομάδες, δεν θα επηρεάσουν σημαντικά την απόδοσή τους. Σε κάποιους θα δώσουν την ψευδαίσθηση στην καλύτερη περίπτωση και την πρόφαση στη χειρότερη, ότι αγωνίζονται ενάντια στο σύστημα. Κάποιοι άλλοι θα τρίβουν τα χέρια τους που δεν θα κάνουν μάθημα για λίγες μέρες. Στο σχολείο το δικό μου, όπου οι μαθητές πέρυσι έκαναν κατάληψη που ευτυχώς κράτησε πολύ λίγο, μας είπαν οι εκπρόσωποί τους με αφοπλιστική ειλικρίνεια ότι την σχεδίασαν δεκαπέντε μέρες πριν τις γιορτές για να κάνουν συνολικά ένα μήνα διακοπές. Όχι τίποτε άλλο, αλλά έτσι εκφυλίζονται μορφές αγώνα που κάποια στιγμή μπορεί να τους χρειαστούν πραγματικά.
Να κλείσω με κάτι που δεν αναφέρεται στην ταινία: Οι ερυθροφρουροί, μόλις πριν λίγες δεκαετίες, κατέστρεψαν πάρα πολλούς πολιτιστικούς θησαυρούς της Κίνας, με το πρόσχημα ότι ήταν κατάλοιπα του φεουδαρχικού καθεστώτος. Σε μας τη δουλειά την έκαναν οι νεοφώτιστοι χριστιανοί. Σήμερα συνεχίζεται το έργο με τους Ταλιμπάν, για τους οποίους διαβάσαμε πρόσφατα ότι κατέστρεψαν ένα πανάρχαιο και πελώριο άγαλμα του Βούδα.
Και κάτι ακόμη: πρόεδρος μιας πανκινεζικής οργάνωσης για άτομα με ειδικές ανάγκες είναι ο γιος του Ντενγκ Χιαοπίνγκ. Ο πατέρας του, που αργότερα έγινε πρόεδρος της Κίνας, ήταν ένα από τα θύματα των διώξεων. Ο γιος του ξυλοκοπήθηκε άγρια γιατί αρνήθηκε να αποκηρύξει τον πατέρα του και έμεινε ανάπηρος.
Δεν αναφέραμε καθόλου τον σκηνοθέτη, τον Τιάν Τζουανγκτζουάνγκ (Στα κινέζικα η πρώτη, μονοσύλλαβη λέξη είναι το επίθετο και η δεύτερη, η δισύλλαβη, το όνομα), που τον είδαμε και στο «Άνοιξη σε μια μικρή πόλη». Είναι εξαιρετικός.