Τάκης Δαυλόπουλος, Χρόνος, κινηματογράφος, μοντάζ

Τάκης Δαυλόπουλος, Χρόνος, κινηματογράφος, μοντάζ, Αιγόκερος 1990, σελ. 68

(Θέση-μετάθεση-σύνθεση) Θεωρητική και αισθητική διατριβή κινηματογραφικού λόγου, είναι ο υπότιτλος που φέρεται σε εσωτερική σελίδα. Ο Δαυλόπουλος, μοντέρ ο ίδιος που έχει εργασθεί με πάρα πολλούς σκηνοθέτες, έχει γράψει ήδη μια «διατριβή» για το μοντάζ, και η παρούσα διατριβή αποτελεί κατά κάποιο τρόπο μια συμπλήρωση της διατριβή αυτής.
Ήλθε καπάκι να συμπληρώσει το προηγούμενο βιβλίο που διαβάσαμε για τον κινηματογράφο, την «Εισαγωγή στην αισθητική του κινηματογράφου» της Βάλλυς Κωνσταντοπούλου για το οποίο έχουμε ήδη αναρτήσει την κριτική μας. Αυτό το βιβλίο, σε αντίθεση με το βιβλίο της Κωνσταντοπούλου που είναι περιεκτικό και πρακτικό ως εισαγωγή, κινείται σε δυο άκρα. Από έναν άκρως θεωρητικό λόγο πηγαίνει σε ένα λόγο καθαρά πρακτικό, με παραδείγματα.
Θα ήθελα να σχολιάσω κάποια πράγματα. Η Κωνσταντοπούλου μιλάει για τον cinema d’ auteurs, στον οποίο οι σκηνοθέτες γράφουν μόνοι τους τα σενάρια. Ο Δαυλόπουλος γράφει ότι ο «κινηματογράφος των σκηνοθετών», με τη νέα μορφή του, πραγματώνεται πλέον από τους σκηνοθέτες-μοντέρ. Η Κωνσταντοπούλου γράφει για κάποιον σκηνοθέτη, δεν θυμάμαι ποιον, που ζωγράφιζε ο ίδιος τα σκηνικά. Μ’ αυτό θέλω να καταλήξω ότι ο μεγάλος σκηνοθέτης προσπαθεί να έχει όσο γίνεται μεγαλύτερο έλεγχο στην παραγωγή της ταινίας. Είναι σαν τους αρχαίους δραματουργούς, που έγραφαν οι ίδιοι τη μουσική για τα έργα τους και δίδασκαν τον χορό.
Γράφει ο Δαυλόπουλος: «…στο γραπτό λόγο, ο αναγνώστης έχει τη δυνατότητα να ακολουθήσει την προσωπική του ροή ανάγνωσης και ακόμα, να επαναλάβει την ανάγνωση, όσες φορές επιθυμεί, μέχρι την πλήρη κατανόηση του κειμένου. Στον κινηματογράφο αντίθετα, η έκθεση της εικόνας σε αίσθηση-αντίληψη του θεατή, είναι στιγμιαία, φευγαλέα, όντας πάντα σε κίνηση, μη ανατάξιμη» (σελ. 62).
Ήδη από το 1990 που εκδίδεται το βιβλίο, αυτό δεν είναι απόλυτο. Υπάρχει η βιντεοκασέτα, όπου μπορείς να παγώσεις την εικόνα, καθώς και να γυρίσεις πίσω να ξαναδείς κάποια σκηνή. Αυτό που γράφει ο Δαυλόπουλος ισχύει μόνο στην προβολή σε κινηματογραφικές αίθουσες.
Και μια ακόμη παρατήρηση: στο γραπτό λόγο, στην παρομοίωση και στη μεταφορά, η σειρά που ακολουθείται συνήθως είναι πρώτα το μεταφερόμενο και μετά το όχημα (π.χ. ο ήλιος είναι σαν μια φλεγόμενη σφαίρα). Στον κινηματογράφο όμως δεν νομίζω να ισχύει αυτό. Όταν λοιπόν στους μοντέρνους καιρούς ο Τσάρλι Τσάπλιν δείχνει «πρώτα ένα κοπάδι πρόβατα και μετά πλήθος ανθρώπων στο μετρό» (σελ. 45-46), δεν νομίζω ότι «Το κοπάδι των ζώων μοιάζει (παρομοίωση) με το ανθρώπινο πλήθος, έτσι όπως συνωστίζεται» (σελ. 46) αλλά ακριβώς το αντίστροφο.
Το ιδεολογικό μοντάζ έχει εγκαταλειφθεί από τους σημερινούς σκηνοθέτες. Η κινηματογραφική αυτή εκδοχή της μεταφοράς δεν είναι και τόσο πρόσφορη. Όμως προσπάθειες να μεταφερθούν στον κινηματογράφο εφέ του λόγου απαντώνται κατά καιρούς. Πριν δέκα χρόνια περίπου έκανα ένα μοντάζ με κινηματογραφικά στιγμιότυπα που αποτελούν μεταφορές διαφόρων εφέ του λόγου σε κινηματογραφική γλώσσα, για τους μαθητές μου. Κάπου το έχω, αν το βρω θα το αναρτήσω στο youtube. Θυμάμαι μόνο μια κινηματογραφική μεταφορά του εφέ της δισημίας, στο έργο «Ένας προφήτης μα τι προφήτης» των Μόντι Πάιθονς. Μπροστά στον εσταυρωμένο Χριστό φτάνει μια ομάδα συντρόφων, και του δηλώνει «είμαστε η ομάδα αυτοκτονίας». Στη συνέχεια βγάζουν τα σπαθιά τους και τα καρφώνουν στο στήθος τους. Η δισημία εδώ βρίσκεται στο παιχνίδι ανάμεσα στην κυριολεκτική σημασία της λέξης «αυτοκτονία» και στη μεταφορική της χρήση στη φράση «ομάδα αυτοκτονίας», που σημαίνει ομάδα επικίνδυνης αποστολής, τόσο επικίνδυνης που, καθώς τα μέλη της είναι αμφίβολο αν θα βγουν ζωντανά, είναι σαν να πρόκειται να αυτοκτονήσουν. Βέβαια η μεταφορά αυτού του εφέ γίνεται για καθαρά χιουμοριστικούς λόγους (νομίζω όλες οι σκηνές που έχω είναι από κωμωδίες), γιατί από της άποψη ενός λογικού αφηγηματικού ειρμού φαίνονται εντελώς παράλογες.
Αυτά για το βιβλίο του Δαυλόπουλου. Μπορεί και αυτό να το πετύχετε με 2 ευρώ στο κατάστημα των παιδικών της Πρωτοπορίας.