Γιώργος Ξηροτύρης, Στην καντίνα, ΑΛΔΕ (σειρά metroαναγνώσματα) 2012, σελ. 43
Η παρακάτω βιβλιοκριτική δημοσιεύτηκε στο Λέξημα
Μια συναρπαστική ιστορία εκδίκησης, που είναι αληθινή
Ο Γιώργος Ξηροτύρης κάνει μια ανάποδη πορεία στη λογοτεχνία. Ενώ αρκετοί λογοτέχνες εμφανίζονται στα γράμματα με το διήγημα για να περάσουν στη συνέχεια στο μυθιστόρημα, όπως για παράδειγμα ο Ανδρέας Μήτσου, ο Ξηροτύρης ξεκινάει με μυθιστόρημα για να περάσει στο διήγημα. Μετά το πολυσέλιδο μυθιστόρημα «Ψάχνοντας για χρυσό» που παρουσιάσαμε πέρυσι, κάνει φέτος την εμφάνισή του με το διήγημα «Στην καντίνα». Το διήγημα είναι εκτενές, και θα μπορούσε να χαρακτηριστεί σαν μια μικρή νουβέλα.
Το θέμα του διηγήματος είναι η εκδίκηση. Για την εκδίκηση γράφει ο Ξηροτύρης:
«Λένε ότι η εκδίκηση είναι ένα πιάτο που τρώγεται κρύο. Εγώ ξέρω πολλά κρύα πιάτα που σερβίρονται στα καλύτερα των εστιατορίων, και εγώ προσωπικά αλλά και οι φίλοι μου τα λατρεύουν. Το αγαπημένο μου όμως από σήμερα είναι η εκδίκηση. Θα κοιμηθώ χορτάτος» (σελ. 40).
Στις αφηγηματικές τέχνες υπάρχουν πολλά έργα που αναφέρονται στην εκδίκηση. Η Ορέστεια, ο Άμλετ, το Fuente ovejuna του Λόρκα είναι τρία από τα πιο διάσημα έργα. Πρόσφατα είδα τους «47 σαμουράι», σε διάφορες κινηματογραφικές εκδοχές, αφού προϋπήρξαν έργα με το ίδιο περιεχόμενο στο Bunraku και στο Kabuki, δυο παραδοσιακά γιαπωνέζικα θέατρα, που αναφέρονται σε πραγματικό περιστατικό. 47 σαμουράι εκδικήθηκαν το θάνατο του κυρίου τους σκοτώνοντας τον υπαίτιο της θανάτωσής τους. Ο σογκούν, αναγνωρίζοντας τα ευγενικά τους κίνητρα, τους επέτρεψε να αυτοκτονήσουν αντί να εκτελεστούν.
Πραγματική ιστορία είναι και αυτή που αφηγείται ο Ξηροτύρης, όπως μου εξομολογήθηκε. Αυτό στα μάτια μου την έκανε πιο συναρπαστική.
Ενώ στο μυθιστόρημά του ο Ξηροτύρης εμφανίζεται ως δεξιοτέχνης στην περιγραφή καταστάσεων και στην αφήγηση επεισοδίων, εδώ εμφανίζεται ως ικανότατος προσωπογράφος. Προσωπογραφεί με μεγάλη δεξιοτεχνία τους δυο ήρωες, τον Νικόλα και τον Σπύρο, τον θύτη και το θύμα. Μας τους παρουσιάζει από την νεαρή τους ηλικία και μας δίνει τα κύρια χαρακτηριστικά της προσωπικότητάς τους, τα οποία τονίζονται και εμπλουτίζονται καθώς τους παρακολουθεί στην μετέπειτα ζωή τους, κυρίως στις κομβικές εκείνες καταστάσεις που είναι ο έρωτας, ο γάμος, η καριέρα, τα παιδιά. Μια αφηγηματική τεχνική που χρησιμοποιεί είναι μια διπλή εναλλαγή: εναλλαγή ανάμεσα στην τριτοπρόσωπη και στην πρωτοπρόσωπη αφήγηση (την αφήγηση του θύτη), και, όσον αφορά την τριτοπρόσωπη αφήγηση, εναλλαγή ανάμεσα στην αφήγηση για τον Νικόλα και στην αφήγηση για τον Σπύρο. Η πρωτοπρόσωπη αφήγηση λειτουργεί ως σκοτεινή προσήμανση για το τι πρόκειται να συμβεί. Ο Νικόλας θρηνεί για την νεκρή κόρη του. Η πρώτη πρόταση στην αφήγηση του Νικόλα είναι «Το Λενιώ το χάσαμε νωρίς».
Η αφήγηση πυρηνικών γεγονότων, γεγονότων που προωθούν τη δράση, είναι εκείνη που δημιουργεί σασπένς, που κρατάει το αναγνωστικό ενδιαφέρον. Τα «γεγονότα-δείκτες» όπως τα ονομάζει ο Ρολάν Μπαρτ, τα γεγονότα δηλαδή που απλά προσθέτουν στην προσωπογράφηση ή στην ατμόσφαιρα χωρίς να προωθούν τη δράση και που είναι κυρίαρχα στο διήγημα αυτό, δεν δημιουργούν σασπένς. Όμως ο Ξηροτύρης με έξυπνες αφηγηματικές τεχνικές εισάγει δυο σασπένς. Το πρώτο είναι με το να μην αποκαλύπτει την ταυτότητα του πρωτοπρόσωπου αφηγητή. Ποιος να είναι άραγε; Πολύ αργότερα θα αντιληφθούμε για ποιον από τους δυο πρόκειται. Επίσης με έξυπνο τρόπο δημιουργεί στη μέση του διηγήματος ένα «σασπένς του πώς», πώς φτάσαμε στο φόνο, ποιοι ήταν οι λόγοι που όπλισαν το χέρι του δολοφόνου. Αυτό το κάνει με το να αφηγείται την πράξη του φόνου, που δεν ξέρουμε ακόμη ότι είναι πράξη εκδίκησης.
«Χωρίς δεύτερη σκέψη τον πλησίασε γρήγορα από πίσω και τοποθετώντας τη βουβωνική του χώρα στα οπίσθια του χοντρού, τον έπιασε με το δεξί από τα μαλλιά και την σήκωσε όρθιο. Ήθελε ο χοντρός να τον βλέπει στα μάτια την ώρα που του κάρφωνε το μαχαίρι στην αρτηρία του λαιμού» (σελ. 23-24).
Μόλις στις τελευταίες σελίδες ο Ξηροτύρης μας αποκαλύπτει τα γεγονότα που οδήγησαν στην πράξη εκδίκησης, όπως για παράδειγμα πώς πέθανε το Λενιώ. Όμως δεν χρειάζεται να σας τα αποκαλύψω εγώ, μπορείτε να τα μάθετε μόνοι σας διαβάζοντας το βιβλίο.
Μπάμπης Δερμιτζάκης
Η παρακάτω βιβλιοκριτική δημοσιεύτηκε στο Λέξημα
Μια συναρπαστική ιστορία εκδίκησης, που είναι αληθινή
Ο Γιώργος Ξηροτύρης κάνει μια ανάποδη πορεία στη λογοτεχνία. Ενώ αρκετοί λογοτέχνες εμφανίζονται στα γράμματα με το διήγημα για να περάσουν στη συνέχεια στο μυθιστόρημα, όπως για παράδειγμα ο Ανδρέας Μήτσου, ο Ξηροτύρης ξεκινάει με μυθιστόρημα για να περάσει στο διήγημα. Μετά το πολυσέλιδο μυθιστόρημα «Ψάχνοντας για χρυσό» που παρουσιάσαμε πέρυσι, κάνει φέτος την εμφάνισή του με το διήγημα «Στην καντίνα». Το διήγημα είναι εκτενές, και θα μπορούσε να χαρακτηριστεί σαν μια μικρή νουβέλα.
Το θέμα του διηγήματος είναι η εκδίκηση. Για την εκδίκηση γράφει ο Ξηροτύρης:
«Λένε ότι η εκδίκηση είναι ένα πιάτο που τρώγεται κρύο. Εγώ ξέρω πολλά κρύα πιάτα που σερβίρονται στα καλύτερα των εστιατορίων, και εγώ προσωπικά αλλά και οι φίλοι μου τα λατρεύουν. Το αγαπημένο μου όμως από σήμερα είναι η εκδίκηση. Θα κοιμηθώ χορτάτος» (σελ. 40).
Στις αφηγηματικές τέχνες υπάρχουν πολλά έργα που αναφέρονται στην εκδίκηση. Η Ορέστεια, ο Άμλετ, το Fuente ovejuna του Λόρκα είναι τρία από τα πιο διάσημα έργα. Πρόσφατα είδα τους «47 σαμουράι», σε διάφορες κινηματογραφικές εκδοχές, αφού προϋπήρξαν έργα με το ίδιο περιεχόμενο στο Bunraku και στο Kabuki, δυο παραδοσιακά γιαπωνέζικα θέατρα, που αναφέρονται σε πραγματικό περιστατικό. 47 σαμουράι εκδικήθηκαν το θάνατο του κυρίου τους σκοτώνοντας τον υπαίτιο της θανάτωσής τους. Ο σογκούν, αναγνωρίζοντας τα ευγενικά τους κίνητρα, τους επέτρεψε να αυτοκτονήσουν αντί να εκτελεστούν.
Πραγματική ιστορία είναι και αυτή που αφηγείται ο Ξηροτύρης, όπως μου εξομολογήθηκε. Αυτό στα μάτια μου την έκανε πιο συναρπαστική.
Ενώ στο μυθιστόρημά του ο Ξηροτύρης εμφανίζεται ως δεξιοτέχνης στην περιγραφή καταστάσεων και στην αφήγηση επεισοδίων, εδώ εμφανίζεται ως ικανότατος προσωπογράφος. Προσωπογραφεί με μεγάλη δεξιοτεχνία τους δυο ήρωες, τον Νικόλα και τον Σπύρο, τον θύτη και το θύμα. Μας τους παρουσιάζει από την νεαρή τους ηλικία και μας δίνει τα κύρια χαρακτηριστικά της προσωπικότητάς τους, τα οποία τονίζονται και εμπλουτίζονται καθώς τους παρακολουθεί στην μετέπειτα ζωή τους, κυρίως στις κομβικές εκείνες καταστάσεις που είναι ο έρωτας, ο γάμος, η καριέρα, τα παιδιά. Μια αφηγηματική τεχνική που χρησιμοποιεί είναι μια διπλή εναλλαγή: εναλλαγή ανάμεσα στην τριτοπρόσωπη και στην πρωτοπρόσωπη αφήγηση (την αφήγηση του θύτη), και, όσον αφορά την τριτοπρόσωπη αφήγηση, εναλλαγή ανάμεσα στην αφήγηση για τον Νικόλα και στην αφήγηση για τον Σπύρο. Η πρωτοπρόσωπη αφήγηση λειτουργεί ως σκοτεινή προσήμανση για το τι πρόκειται να συμβεί. Ο Νικόλας θρηνεί για την νεκρή κόρη του. Η πρώτη πρόταση στην αφήγηση του Νικόλα είναι «Το Λενιώ το χάσαμε νωρίς».
Η αφήγηση πυρηνικών γεγονότων, γεγονότων που προωθούν τη δράση, είναι εκείνη που δημιουργεί σασπένς, που κρατάει το αναγνωστικό ενδιαφέρον. Τα «γεγονότα-δείκτες» όπως τα ονομάζει ο Ρολάν Μπαρτ, τα γεγονότα δηλαδή που απλά προσθέτουν στην προσωπογράφηση ή στην ατμόσφαιρα χωρίς να προωθούν τη δράση και που είναι κυρίαρχα στο διήγημα αυτό, δεν δημιουργούν σασπένς. Όμως ο Ξηροτύρης με έξυπνες αφηγηματικές τεχνικές εισάγει δυο σασπένς. Το πρώτο είναι με το να μην αποκαλύπτει την ταυτότητα του πρωτοπρόσωπου αφηγητή. Ποιος να είναι άραγε; Πολύ αργότερα θα αντιληφθούμε για ποιον από τους δυο πρόκειται. Επίσης με έξυπνο τρόπο δημιουργεί στη μέση του διηγήματος ένα «σασπένς του πώς», πώς φτάσαμε στο φόνο, ποιοι ήταν οι λόγοι που όπλισαν το χέρι του δολοφόνου. Αυτό το κάνει με το να αφηγείται την πράξη του φόνου, που δεν ξέρουμε ακόμη ότι είναι πράξη εκδίκησης.
«Χωρίς δεύτερη σκέψη τον πλησίασε γρήγορα από πίσω και τοποθετώντας τη βουβωνική του χώρα στα οπίσθια του χοντρού, τον έπιασε με το δεξί από τα μαλλιά και την σήκωσε όρθιο. Ήθελε ο χοντρός να τον βλέπει στα μάτια την ώρα που του κάρφωνε το μαχαίρι στην αρτηρία του λαιμού» (σελ. 23-24).
Μόλις στις τελευταίες σελίδες ο Ξηροτύρης μας αποκαλύπτει τα γεγονότα που οδήγησαν στην πράξη εκδίκησης, όπως για παράδειγμα πώς πέθανε το Λενιώ. Όμως δεν χρειάζεται να σας τα αποκαλύψω εγώ, μπορείτε να τα μάθετε μόνοι σας διαβάζοντας το βιβλίο.
Μπάμπης Δερμιτζάκης
Posts
No comments:
Post a Comment