Δημήτρη Βελισσαρόπουλου, Ιστορία της κινέζικης φιλοσοφίας

Δημήτρη Βελισσαρόπουλου, Ιστορία της κινέζικης φιλοσοφίας, Δωδώνη 1981, σελ. 1^ο τόμος 523, 2^ος τόμος 414

  Η φιλοσοφία ήταν μια παλιά μου αγάπη. Το δεύτερο πτυχίο μου είναι στη φιλοσοφία (Φιλοσοφικό Τμήμα Πανεπιστημίου Αθηνών), και με αυτό διορίστηκα ως φιλόλογος. Μετά έπαψε να με ενδιαφέρει, καθώς διαπίστωσα ότι οι επιστήμες προσέφεραν συγκεκριμένες γνώσεις σε αντίθεση με τη φιλοσοφία, και στο Weltanschauung μου μού πρόσφερε περισσότερα ο μαρξισμός, η ψυχολογία, η ηθολογία και η ιστορία από ότι η φιλοσοφία. Όμως καθώς με ενδιαφέρει η κινέζικη κουλτούρα, δεν δίστασα να αγοράσω την «Ιστορία της κινέζικης φιλοσοφίας» του Δημήτρη Βελισσαρόπουλου όταν την βρήκα σε ένα πάγκο στο φετινό παζάρι του βιβλίου. Κυρίως θα φρεσκάριζα κάποιες γνώσεις μου για την κινέζικη ιστορία.

  Έχω υπογραμμίσει αποσπάσματα που βρήκα ενδιαφέροντα, τα ξαναδιάβασα, και θα αναφερθώ σε κάποια από αυτά σε αυτή τη βιβλιοπαρουσίαση. Αλλά πριν προχωρήσω θα ήθελα να αναφέρω αυτό που με εντυπωσίασε περισσότερο, ότι οι Κινέζοι δεν πιστεύουν σε έναν ανθρωπομορφικό θεό όπως εμείς, όπως δεν πιστεύουν και στην αθανασία της ψυχής. Ο Κομφούκιος δεν ήταν ούτε θεός ούτε προφήτης, ήταν κοινός άνθρωπος, και η διδασκαλία του ήταν κάτι σαν επίσημη θρησκεία μέχρι την πτώση της δυναστείας Qing το 1911.

  Το πρώτο απόσπασμα είναι από τα «Ανάλεκτά» του.

  «Αποφεύγετε τους επιδέξιους ρήτορες γιατί είναι επικίνδυνοι» (σελ. 176). Στην αρχαία Ελλάδα τους έλεγαν δημαγωγούς.

  Ένα ακόμη απόσπασμα, που αναφέρεται στην εποχή της διάσπασης των Τριών Βασιλείων (221-280).

  «Όπως συνήθως, η αναρχία συνοδεύτηκε και εδώ από διαφθορά και η απογοήτευση των στοχαστών μετά την πτώση των Χαν ήταν τόσο μεγάλη, ώστε πολλοί αρνιόνταν να υπηρετήσουν τις κυβερνήσεις ή να μετάσχουν στη δημόσια ζωή γενικά. Αναζητώντας τη φυγή από το θλιβερό θέαμα της πολιτικής κατάστασης της χώρας, προσέφευγαν σε φιλοσοφικά συστήματα, που δεν πραγματεύονταν την πολιτική θεωρία, αλλά ευρύτερα φιλοσοφικά θέματα, μακριά από τα προβλήματα της ζωής» (2^ος τόμος, σελ. 32-33).

  Το απόσπασμα το παραθέτω γιατί κάπως έτσι νοιώθω κι εγώ τώρα.

  Δεν έχω συναντήσει ιστορικό προηγούμενο: «Ελάχιστα γνωρίζουμε για την Wang Pi. Τα λιγοστά στοιχεία για τη ζωή του προέρχονται από ένα συντομότατο χωρίο της Ιστορίας των Τριών Βασιλείων, το οποίο απλώς αναφέρει ότι ο Γουάνγκ Πι καταγόταν από το Shangyang της σημερινής επαρχίας Kiangsu, ότι γεννήθηκε το 226 μ.Χ. και ότι παρά τη νεαρή ηλικία του, έγινε υπουργός στο βασίλειο του Wei. Είναι γνωστή επίσης η χρονολογία του θανάτου του (249 μ.Χ.) σε ηλικία μόλις 24 ετών. Παρ’ όλα αυτά ο Γουάνγκ Πι θεωρείται από τους σινολόγους ένας από τους σημαντικότερους φιλόσοφους της Κίνας» (σελ. 34).

  Ένας από τους σημαντικότερους φιλόσοφους της Κίνας!!! Και έζησε μόλις 24 χρόνια.

  Τον κόσμο τον αντιλαμβανόμαστε με τα αισθητήρια όργανά μας αλλά τον τακτοποιούμε με δοσμένα αναλυτικά εργαλεία, τα οποία καθορίζουν την εικόνα που έχουμε γι’ αυτόν. Διαβάζουμε:

  «Δυστυχώς και ο Τσου Σι ήταν αιχμάλωτος, όπως ήταν επόμενο, της καθιερωμένης σινικής φιλοσοφικής ορολογίας, που αποτέλεσε το μοιραίο εμπόδιο στην έξοδο της κινέζικης σκέψης από τις στενά καθορισμένες έννοιες» (σελ. 233).

  Πιο κάτω επίσης διαβάζουμε:

  «Εξάλλου η κινέζικη ορολογία γενικά ήταν ένας από τους λόγους της στασιμότητας της σινικής σκέψης. Πόσο διαφορετική ήταν η διαυγής και καθαρή αρχαία ελληνική ορολογία, που όχι μόνο επέτρεψε την ανάπτυξη της επιστήμης, αλλά τη βοήθησε κιόλας ουσιαστικότατα» (σελ. 292).

  Στον τέλος του δεύτερου τόμου γίνεται αρκετή συζήτηση σε σχέση με την διατήρηση της παράδοσης ή την ανανέωση. Η τοποθέτηση υπέρ της παράδοσης δεν στηριζόταν, από ό,τι φαίνεται, σε ανιδιοτελή κριτήρια.

  «Ο Γο Ζεν και οι οπαδοί του ήταν λόγιοι που έβλεπαν τη δυτική επιστήμη κάτω από το πρίσμα του ανταγωνισμού δύο πολιτισμών. Εντόπισαν όμως πιθανότατα και τον κίνδυνο που απειλούσε τα προνόμια της τάξης των λογίων-αξιωματούχων από την ενδεχόμενη υιοθέτηση της ξένης επιστήμης και της τεχνολογίας. Η επιστήμη, η τεχνολογία, η βιομηχανία και το εμπόριο θα οδηγούσαν ασφαλώς στην υπεροχή των ανταγωνιστικών τάξεων των βιομηχάνων, των εμπόρων, των επιστημόνων και των τεχνοκρατών. Αυτό εξηγεί γιατί έσπευσε ο Γο Ζεν και οι οπαδοί του να απορρίψουν κάθε προσπάθεια συγκερασμού των δύο πολιτισμών» (σελ. 315).

  Μια προσπάθεια μεταρρύθμισης που είχε την υποστήριξη του αυτοκράτορα ναυάγησε, καθώς συνάντησε την σθεναρή αντίδραση της σατανικής βασιλομήτορος Τσι Σι, και όσοι από τους μεταρρυθμιστές δεν πρόλαβαν να το σκάσουν εκτελέστηκαν.

  Και ένα απόσπασμα από έργο του Τσου Κουάνγκ Τσιέν (1898-).

  «Έχω συχνά αμφιβολίες για την αξία των διαφόρων φιλοσοφικών συστημάτων. Μου αρέσει όμως να τα διαβάζω, γιατί οι θεωρίες των φιλοσόφων είναι ικανές να με συγκινήσουν τόσο, όσο η Αφροδίτη της Μήλου, ή η Ενάτη συμφωνία του Μπετόβεν».

  Η κομψότητα μιας θεωρίας προσφέρει λοιπόν αισθητική απόλαυση, χωρίς να οδηγεί απαραίτητα στην κατάκτηση της αλήθειας. Εγώ πάντως προτιμώ την αισθητική απόλαυση της Ενάτης από την αισθητική απόλαυση μιας φιλοσοφικής θεωρίας· εδώ και χρόνια, για μέχρι τώρα τουλάχιστον.  

  Και τέλος:

  «Η περίοδος της Μορφωτικής Επανάστασης υπήρξε μία από τις πιο στείρες στην πνευματική ζωή της χώρας, όπως στείρες υπήρξαν όλες οι εποχές στην ιστορία των λαών, όταν κατά καιρούς επικρατούσαν εντελώς ανελεύθερα καθεστώτα» (σελ. 375).

  Δεν είναι αλήθεια. Το θέατρο Καμπούκι στην Ιαπωνία ήκμασε κατά την περίοδο της δικτατορίας των Σογκούν, το θέατρο στην Κίνα μετά την κατάκτησή της από τους Μογγόλους (δυναστεία Yuan), ενώ κάτω από το θεοκρατικό καθεστώς του Ιράν ακμάζει σήμερα ένας καταπληκτικός κινηματογράφος. Σε καθεστώτα ανελευθερίας η τέχνη χρησιμοποιείται συχνά σαν ένα μέσο ανακούφισης από την καταπίεση, ή σαν μια μορφή αντίδρασης.

  Τη μορφωτική επανάσταση στην Κίνα την έκανε η νεολαία, με την προτροπή του Μάο Τσε Τουνγκ που ήθελε να εκκαθαρίσει τους εσωκομματικούς του αντιπάλους. Με ενθουσιασμό οι νέοι παράτησαν τα θρανία και έτρεξαν να διώξουν τους αντεπαναστάτες και όλα τα υπολείμματα του παλιού καθεστώτος. Μέσα στον επαναστατικό τους ζήλο κατέστρεψαν πολιτιστικά μνημεία του φεουδαρχικού παρελθόντος σε τέτοια έκταση, που μόνο με τις καταστροφές που προκάλεσε ο χριστιανισμός στα μνημεία της αρχαιότητας μπορεί να συγκριθεί. Την περίοδο αυτή της κινέζικης ιστορίας την παρουσιάζει έξοχα ο Τζανγκ Γιμόου στην εξαίρετη ταινία του «Να ζεις».

  Όπως μας είπε μια δασκάλα μας στον ελληνοκινεζικό σύνδεσμο (θυμάμαι μόνο το δυτικό μικρό της όνομα, Helen), η γενιά της μορφωτικής επανάστασης χαρακτηρίζεται σήμερα ως η χαμένη γενιά. Δεν ήταν μόνο οι καταστροφές που προκάλεσαν οι νέοι, δεν ήταν μόνο το ότι έβαλαν φρένο στην ανάπτυξη της Κίνας, οι ίδιοι έμειναν αγράμματοι. Ο πατέρας της, μας είπε, ανήκει σ’ αυτή τη γενιά.

  Οι νέοι είναι ικανοί για το καλύτερο, αλλά και για το χειρότερο.

  Πολύ καλογραμμένο το βιβλίο, και παρά το ότι όπως είπα έπαψα να είμαι φαν της φιλοσοφίας, μου άρεσε πολύ.