Ιωάννα Παπαβασιλείου – Χαραλαμπάκη, Λογοτεχνία, Γλώσσα και Εκπαίδευση, Πατάκης 2006
(Δημοσιεύτηκε στη "Φιλολογική", τ. 104, Ιούλιος-Σεπτέμβριος 2008)
Η Ιωάννα Παπαβασιλείου – Χαραλαμπάκη, διδάκτωρ του Πανεπιστημίου Αθηνών και σχολική σύμβουλος φιλολόγων, συγκέντρωσε σε ένα καλαίσθητο τόμο μελέτες και εισηγήσεις της σε συνέδρια με τίτλο «Λογοτεχνία, Γλώσσα και Εκπαίδευση», δεκατέσσερις τον αριθμό. Απευθυνόμενες κυρίως στον μάχιμο εκπαιδευτικό, έχουν ενδιαφέρον και για ένα ευρύτερο κοινό.
Η πρώτη μελέτη έχει τίτλο «Για μια αποτελεσματική διδασκαλία του λεξιλογίου. Το παιχνίδι με τις λέξεις». Σε αυτό το εκτενές κείμενο η Ιωάννα Παπαβασιλείου, αφού τοποθετήσει θεωρητικά το ζήτημα της λέξης παραθέτοντας σχετικές γλωσσολογικές θεωρίες, προχωρεί στις δικές της προτάσεις διδασκαλίας οι οποίες είναι άκρως ενδιαφέρουσες. Με δεδομένη τη λεξιπενία των σημερινών νέων, μια συστηματική διδασκαλία του λεξιλογίου κρίνεται άκρως απαραίτητη, και η μελέτη αυτή της Χαραλαμπάκη είναι ιδιαίτερα χρήσιμη για τον εκπαιδευτικό.
Η όγδοη μελέτη της επίσης αφορά τη διδακτική, όχι της γλώσσας αυτή τη φορά αλλά της λογοτεχνίας.
Ένα από τα ζητούμενα της σύγχρονης παιδαγωγικής είναι η ανάπτυξη της κριτικής σκέψης των μαθητών. Παραπέμποντας σε σχετικές ιστοσελίδες, θα επιλέξει τον πιο σύντομο και περιεκτικό ορισμό της κριτικής σκέψης: «Αξιολόγησης της πληροφορίας για τη διαμόρφωση γνώμης και την ανάληψη δράσης». Προσωπικά θα τον έκανα ακόμη πιο σύντομο, παραλείποντας το «την ανάληψη δράσης». Στη συνέχεια αφού παραθέσει ένα μακρύ κατάλογο με παράγοντες που σχετίζονται με την ανάπτυξη της κριτικής σκέψης προχωρεί στη «συνηγορία λογοτεχνίας» για την ανάπτυξη της κριτικής σκέψης παραθέτοντας στο τέλος μια ενδεικτική διδακτική εφαρμογή στο ποίημα «Θεσσαλονίκη, Μέρες του 1969 μ.Χ.» του Μανώλη Αναγνωστάκη.
Η δεύτερη μελέτη, εισήγηση σε συνέδριο, είναι ιδιαίτερα πρωτότυπη και ενδιαφέρουσα. Έχει τίτλο «Η ποίηση στο διαδίκτυο». Πρωτοποριακή για την εποχή της (2001), θα αποτελεί σημείο αναφοράς για κάθε μελλοντική μελέτη σε σχέση με τη λογοτεχνία στο διαδίκτυο, όπου οι εξελίξεις είναι ραγδαίες, δημιουργώντας την μεταγουτεμβέργια εποχή.
Το ίδιο ενδιαφέρουσα, με ένα εντελώς πρωτότυπο θέμα, είναι και η μελέτη «Το διαζύγιο ως θεματικό μοτίβο στο σύγχρονο νεανικό μυθιστόρημα. Συγκριτικές αναλύσεις». Μελετάει τρία νεανικά μυθιστορήματα, της Νένας Κοκκινάκη, της Τούλας Τίγκα και της Σοφίας Ζαραμπούκα, και εστιάζεται κυρίως στη στάση των παιδιών απέναντι στο διαζύγιο των γονιών τους στα έργα αυτά.
Η τρίτη και η τέταρτη μελέτη αναφέρονται στους εθνικούς μας ποιητές, τον Διονύσιο Σολωμό και τον Κωστή Παλαμά. Παρόλο που είναι σύντομες και συνιστούν μια γενική παρουσίαση, εμπεριέχουν καίριες και πρωτότυπες παρατηρήσεις για το έργο, την απήχηση και την προσωπικότητα των δυο μεγάλων μας ποιητών.
Η ερμηνευτική-κοινωνιολογική προσέγγιση στην «Τιμή και το χρήμα του Κωνσταντίνου Θεοτόκη», η επόμενη μελέτη της, διακρίνεται επίσης για την ευστοχία των παρατηρήσεων. Ο Κωνσταντίνος Θεοτόκης χαρακτηρίζεται ως ένας από τους πρώτους φεμινιστές.
Στο φεμινιστικό ζήτημα θα επιστρέψει και στην τελευταία μελέτη της, με τον χαρακτηριστικό τίτλο «Γυναίκα και μέσα μαζικής επικοινωνίας», και με τον πιο χαρακτηριστικό υπότιτλο, που προσδιορίζει ακριβέστερα τη θεματική αλλά και τη στάση της συγγραφέως απέναντι στο γυναικείο ζήτημα, «Τα φανερά και λανθάνοντα αίτια που διαιωνίζουν την ανισότητα σε βάρος της γυναίκας», δίνει μια πιο ευρύτερη προοπτική στη μελέτη της.
Η Ιωάννα Παπαβασιλείου – Χαραλαμπάκη, από την Κρήτη όπως και ο υπογράφων, δεν μπορεί να αγνοήσει τον δεύτερο μεγάλο κρητικό συγγραφέα μετά τον Καζαντζάκη, τον Παντελή Πρεβελάκη, και σε σχετική μελέτη κάνει μια γενική αποτίμηση του έργου του. Πέρα από τα πληροφοριακά στοιχεία που παραθέτει για την απήχηση που είχε, τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό, προσφέρει και ανέκδοτες πληροφορίες, όπως η παρακάτω, χαρακτηριστικές για το ήθος του. Σύζυγος του καθηγητή γλωσσολογίας Χριστόφορου Χαραλαμπάκη παραθέτει επί λέξει όσα εκμυστηρεύτηκε ο Πρεβελάκης στον άντρα της σε σχέση με την υποψηφιότητα του Γιάννη Ρίτσου για την Ακαδημία. «Θα ήμουν ο φυσικός κριτής της υποψηφιότητας του Ρίτσου. Θα τον πρότεινα για ακαδημαϊκό γιατί το αξίζει. Θα σηκωθεί όμως ο … ή ο… και θα μου πουν πως έβγαλε επικήδειο στον Βελουχιώτη ή λόγο στον Λένιν και δεν θα τον κάνουν».
Ενδιαφέρουσα είναι η μελέτη «Μια ιδιάζουσα αφηγηματική τεχνική στο έργο του Ηλία Βενέζη. Περιήγηση στην Αγγλία», καθώς το οδοιπορικό αυτό του Βενέζη είναι ιδιαίτερα πρωτότυπο. Το να περιοδεύεις την Αγγλία και το κάθε τι να σου ανακαλεί την Ελλάδα, αποτελεί μια πρωτοτυπία στην ταξιδιωτική πεζογραφία. Η Παπαβασιλείου ευσυνείδητα παραθέτει τις σχετικές αναφορές.
Το να μελετήσεις το έργο ενός ελάσσονος ποιητή είναι πάντα μια πρόκληση. Την πρόκληση αυτή απεδέχθη η Χαραλαμπάκη μελετώντας τα «Τσιριγώτικα» του Πάνου Φύλλη. Είναι γνωστό εξάλλου ότι πολλοί ελάσσονες δεν κατέλαβαν μια θέση στον κανόνα λόγω του ότι έγραφαν στην περιφέρεια, μακριά από το κέντρο με τους μηχανισμούς διαφήμισης και προώθησης. Οι στίχοι του Φύλλη που παραθέτει η Χαραλαμπάκη είναι αληθινά διαμάντια.
Το να κάνεις ένα επιτυχημένο θεατρικό έργο από ένα αριστουργηματικό διήγημα δεν είναι δύσκολο. Το έκανε ο Γεράσιμος Σταύρου με το «Καληνύχτα Μαργαρίτα», διασκευάζοντας το διήγημα «Μαργαρίτα Περδικάρη» του Δημήτρη Χατζή. Το να κάνεις όμως ένα επιτυχημένο θεατρικό έργο από ένα μυθιστόρημα που δεν είναι αριστούργημα, αυτό είναι δύσκολο. Το κατάφερε ο Ιάκωβος Καμπανέλης διασκευάζοντας το «Παραμύθι χωρίς όνομα» της Πηνελόπης Δέλτα. Και αυτό που κατάφερε ακόμη περισσότερο είναι να προβάλλει «Λαϊκά στοιχεία σε ένα ‘αντιλαϊκό’ παραμύθι». Αυτά τα λαϊκά στοιχεία ανιχνεύει με οξυδέρκεια η Ιωάννα Χαραλαμπάκη στη μελέτη της με τον παραπάνω τίτλο.
«Το θέατρο σκιών μέσα από τις πολυπρισματικές προσεγγίσεις κορυφαίων καραγκιοζοπαιχτών» αποτελεί μια από τις πιο ενδιαφέρουσες μελέτες αυτού του τόμου. Είναι σπαρταριστά τα επεισόδια που παραθέτει από την ψευδαίσθηση της πραγματικότητας του λαϊκού ακροατηρίου. Εστιάζει όμως κυρίως στην κοινωνική θέση του καραγκιοζοπαίχτη, δηλαδή της πλειοψηφίας τους, γιατί υπήρχαν και εξαιρέσεις. Αγράμματοι, στο κοινωνικό περιθώριο, περιφέρονταν μεταξύ παρανομίας, παιδεραστίας και επαιτείας.
Ο διδακτισμός ήταν πάντα η κατάρα της παιδικής λογοτεχνίας όταν γίνεται άκομψα, θυσιάζοντας την λογοτεχνικότητα σε ένα ηθικοπλαστικό μήνυμα που δίνεται κηρυγματικά. Υπάρχουν όμως και εξαιρέσεις, όπου έργα υψηλής λογοτεχνικότητας εμπεριέχουν θετικά μηνύματα. Η Ιωάννα Παπαβασιλείου – Χαραλαμπάκη ανιχνεύει τα «Κοινωνικά και οικολογικά μηνύματα στην παιδική ποίηση της πρώτης εικοσαετίας του 20ου αιώνα», στην ομώνυμη μελέτη της, κάνοντας μια ευσυνείδητη καταγραφή τους.
Θεματικό εύρος αλλά προπαντός βάθος ανάλυσης και οξυδέρκεια στην παρατήρηση χαρακτηρίζουν τις μελέτες αυτές της Ιωάννας Παπαβασιλείου – Χαραλαμπάκη, αναδεικνύοντάς την ως μία από τις πιο αξιόλογες ερευνήτριες στον τομέα της Λογοτεχνίας. Διαυγέστατα στη γλώσσα, σαφέστατα στη διατύπωση, ενδιαφέρουν όχι μόνο τον εκπαιδευτικό αλλά και κάθε σκεπτόμενο άτομο.
Subscribe to:
Post Comments (Atom)
Posts
8 comments:
@ :)
Αλεξάνδρα μου, δεν καταλαβαίνω το σημείο, χάθηκαν οι λέξεις; Κάτι ανάλογο μου έκανε μια φίλη. Θα το επαναλάβω: Είμαι φίλος με όλους, εφόσον θέλουν να είμαι φίλος. Στις μεταξύ τους διαφορές δεν παίρνω θέση.
Κάποιος καταφέρεται εναντίον της (υπαρκτής) οικογενειοκρατίας στα ελληνικά πανεπιστήμια, αλλά έχει δώσει διδακτορικό στη γυναίκα του :p
Φίλε, όταν γράφεις για οικογενειοκρατία στα ελληνικά πανεπιστήμια, ξέρεις ακριβώς τι σημαίνει αυτό; Να σου πω τι σημαίνει: Να είσαι εσύ πανεπιστημιακός και να κάνεις πανεπιστημιακούς από την οικογένειά σου. Αυτό σημαίνει.
Λες ότι έχει δώσει διδακτορικό στη γυναίκα του. Το διδακτορικό το δίνει ο εποπτεύων κατά κύριο λόγο, οι άλλοι δύο της τριμελούς μετά, και τέλος τα υπόλοιπα μέλη της επταμελούς κατά την υποστήριξη, εφόσον κρίνουν ότι το διδακτορικό είναι επαρκές. Υπάρχει βέβαια και η περίπτωση να δοθεί το διδακτορικό με γλείψιμο. Στην περίπτωση της Ιωάννας, το διδακτορικό της μπορεί να ελεγχθεί από τον οποιοδήποτε, μια και έχει εκδοθεί, και μπορεί να αποφανθεί ο οποιοσδήποτε για την επάρκειά του. Μπορείς να δεις τι έχω γράψει γι αυτό πηγαίνοντας στην ιστοσελίδα μου, στην κατηγορία "βιβλιοκριτικές", αριθ. 138,(http://users.att.sch.gr/hdermi όπου θα δεις τίτλο και εκδότη, οπότε μπορείς να το αγοράσεις και να κρίνεις και ο ίδιος.
Έχει εκδοθεί το 2002, και έχει υποστηριχθεί, νομίζω όχι αργότερα από το 2000. Έχουν περάσει 9 χρόνια τουλάχιστον από τότε που η Ιωάννα πήρε το διδακτορικό, αλλά πανεπιστημιακός δεν έγινε, ακριβώς γιατί ο άνδρας της καταφέρεται εναντίον της οικογενειοκρατίας στα πανεπιστήμια. Ξέρω τρεις περιπτώσεις που μετά τον άνδρα έγινε και η γυναίκα πανεπιστημιακός. Ασφαλώς θα υπάρχουν πολύ περισσότερες. Εσύ ξέρεις να μου πεις μια ακόμη, εκτός από αυτή που σου ανέφερα, που ο άνδρας σύζυγος είναι πανεπιστημιακός και η γυναίκα του, ενώ έχει διδακτορικό, δεν είναι;
Ο εν λόγω προσπάθησε να κάνει πανεπιστημιακό τη σύζυγό του. Αυτό έχει σημασία.
Επίσης, δεν νοείται να κάνεις διδακτορικό με τον άντρα σου, είναι πολύ απλό. Ελπίζω να μη χρειάζεται να εξηγήσω γιατί.
Φίλε, να απαντήσω στα σχόλιά σου:
Για το πρώτο, κάθε ένας μπορεί να ρίξει τη λάσπη του.
Το ίδιο και για το δεύτερο. Για το πρώτο, θα σου πουν ότι υπάρχει παρασκήνιο που εσύ δεν το ξέρεις. Η λάσπη πέφτει εύκολα εκεί που δεν μπορείς να αποδείξεις. Για το δεύτερο, εκεί η λάσπη ευτυχώς μπορεί να διαλυθεί. Το διδακτορικό η Ιωάννα το έκανε με τον Γιάννη Παπακώστα, πρόεδρο του τμήματος νηπιαγωγών του Πανεπιστημίου Αθηνών. Πώς θα μπορούσε εξάλλου ένας γλωσσολόγος να εποπτεύσει ένα διδακτορικό που αφορά τη λογοτεχνία;
Παρεμπιπτόντως, ξέρω και μια αντίστροφη περίπτωση, η σύζυγος έκανε το σύζυγο ΔΕΠ. Αντί λοιπόν να λες ότι ο Χαραλαμπάκης "προσπάθησε", πράγμα που εγώ αμφισβητώ, γιατί δεν μας λες αυτούς που ξέρεις ότι τα κατάφεραν, και για τους οποίους δεν υπάρχει αμφισβήτηση;
Και δεν είναι μόνο η οικογενειοκρατία. Κάποιοι κάνουν ΔΕΠ τους φίλους τους ή τους κουμπάρους τους, ή τους φίλους των φίλων τους και πάει λέγοντας. Αν η Ιωάννα δεν έγινε πανεπιστημιακός δεν οφείλεται στο ότι ο άντρας της δεν τα κατάφερε, αλλά στο ότι κάποιοι άλλοι δεν είχαν ενδοιασμούς να προωθήσουν τους δικούς τους.
Αυτά.
Δεν ήταν εποπτεύων, αλλά η ιδιότητά του άνοιξε τον δρόμο και για να γίνει σύμβουλος η σύζυγός του (πράγμα καθόλου άσχετο με το phd, αφού και αυτό δημιουργεί συνθήκες), αλλά και για το ίδιο το phd.
Σίγουρα υπάρχει παρασκήνιο σε τέτοιες περιπτώσεις. Φαίνεται ότι κάτι στράβωσε στην πορεία. Και πάντως το γεγονός ότι στράβωσε σε καμιά περίπτωση δεν αποδεικνύει ότι ο εν λόγω είναι κατά της οικογενειοκρατίας.
Πάντως θα συμφωνήσω με αυτό που γράψατε: "Υπάρχει βέβαια και η περίπτωση να δοθεί το διδακτορικό με γλείψιμο".
Με αφορμή λοιπόν αυτό το τελευταίο καλό θα ήταν να μας εξηγήσει ο περί ου ο λόγος πώς είναι δυνατόν να έχει βαθμολογήσει με άριστα ένα τόσο κακό διδακτορικό, όπως αυτό του συμπατριώτη του (τι σύμπτωση!) Ι.Π. στη δεκαετία του '90. Αλλά γι' αυτά τα θέματα θα συνεχίσω κάποια άλλη στιγμή, όχι βέβαια στο δικό σας ιστολόγιο. Σας ευχαριστώ πάντως που δημοσιεύσατε τα σχόλιά μου.
Στο προηγούμενο σχόλιό σου είχες γράψει:(κάνω αντιγραφή και επικόλληση). "δεν νοείται να κάνεις διδακτορικό με τον άντρα σου". Μ' αυτό εννοούσες ότι "η ιδιότητά του (του συζύγου) άνοιξε το δρόμο... για το ίδιο το phd"; Αυτά τα πράγματα είναι εντελώς διαφορετικά. Ή δεν εκφράστηκες σωστά στο προηγούμενο σχόλιό σου, ή αγνοούσες ότι δεν ήταν ο άνδρας της εκείνος που επόπτευσε το διδακτορικό της. Αλλά σε ρωτώ: Μια γυναίκα καθηγητή δεν έχει το δικαίωμα να κάνει διδακτορικό, ούτε να εκλεγεί ως σχολικός σύμβουλος, αφού είναι φυσικό να υποθέσει κανείς ότι έβαλε τα μέσα ο σύζυγός της; Και ότι αφού κάνει διδακτορικό, θα κατηγορηθεί ο σύζυγός της ότι προσπαθεί να την κάνει ΔΕΠ; Όπως είναι φυσικό να κάνει κανείς τέτοιες υποθέσεις, εξίσου φυσικό είναι να υποθέσει κανείς και το αντίθετο, ότι οι τέτοιου είδους κατηγορίες είναι απλά συκοφαντίες.
Γράφεις ανώνυμα, και δεν ξέρω τι σχέση έχεις με το χώρο. Γράφεις ότι ο Χαραλαμπάκης έδωσε με άριστα ένα κακό διδακτορικό σε ένα συμπατριώτη του. Από όσο ξέρω, όταν ένα διδακτορικό φτάσει στη φάση να υποστηριχθεί, παίρνει άριστα. Όταν πάρει λίαν καλώς αυτό δεν έχει σχέση τόσο με την ποιότητά του, όσο με τις σχέσεις που αναπτύχθηκαν στη διάρκεια της εργασίας του υποψήφιου με τον εποπτεύοντα ή με άλλα μέλη της τριμελούς, για να μην πω της επταμελούς στη φάση της υποστήριξης. Ξέρω δυο τέτοιες περιπτώσεις. Τώρα τελευταία έμαθα για ένα διδακτορικό που πήρε καλώς. Μπορώ να υποθέσω ότι πάρθηκε με γλείψιμο, δηλαδή ο εποπτεύων υποχώρησε σε εξωτερικές πιέσεις. Πάντως αν κατηγορήσεις τον Χαραλαμπάκη για το άριστα, πρέπει να κατηγορήσεις και τους υπόλοιπους έξι που συμφώνησαν. Γιατί σε ένα κακό διδακτορικό θα μπορούσαν κάποιοι να διαφωνήσουν.
Γράφεις ανώνυμα, αλλά μπορώ να κάνω κι εγώ τις δικές μου υποθέσεις: Αν ήξερα το όνομά σου, θα μπορούσα να τις επιβεβαιώσω. Κάπου ο Χαραλαμπάκης σε πείραξε, κάπου κατά την αντίληψή σου σε αδίκησε, γι αυτό και μεταφέρεις εδώ κατηγορίες που του προσάπτουν άτομα που τον εχθρεύονται. Και στους πανεπιστημιακούς κύκλους δεν επικρατούν και οι ιδανικές σχέσεις.
Δεν χρειάζεται να με ευχαριστείς που δημοσίευσα τα σχόλιά σου. Είμαι δημοκρατικός, πιστεύω στο διάλογο, αντέκρουσα, νομίζω επαρκώς, τα επιχειρήματά σου, κάθε αναγνώστης μπορεί να κρίνει. Η μόνη περίπτωση να μην δημοσίευα τα σχόλιά σου είναι να ήταν υβριστικά.
Βέβαια, θα μπορούσα να μην τα δημοσιεύσω γιατί ήταν ανώνυμα. Εγώ την επωνυμία του blog μου την πλήρωσα ακριβά. Έτσι σε καταλαβαίνω να θες να διατηρήσεις την ανωνυμία σου.
Post a Comment