Κώστας Ακρίβος, Στρατής Δούκας, Ιστορία ενός Οδοιπόρου

Κώστας Ακρίβος, Στρατής Δούκας, Ιστορία ενός Οδοιπόρου, Ηλέκτρα 2006

Η παρακάτω βιβλιοκριτική δημοσιεύτηκε στο Λέξημα

Υπάρχουν δυο ειδών βιογραφίες: Οι επιστημονικές βιογραφίες, όπως π.χ. η πρόσφατη του Σεφέρη από τον Roderich Beaton, και οι μυθιστορηματικές, όπως π.χ. η βιογραφία του Έντγκαρ Άλλαν Πόε από τη Λιλίκα Νάκου, που κυκλοφόρησε πριν πολλά χρόνια. Στη σειρά «Βίοι Αγίων-υπόγειες διαδρομές» των εκδόσεων Ηλέκτρα κυκλοφόρησε το βιβλίο του Κώστα Ακρίβου «Στρατής Δούκας», Ιστορία ενός οδοιπόρου, που ανήκει σ’ αυτή τη δεύτερη κατηγορία.
Ο Ακρίβος, παραφράζοντας τον τίτλο του πιο γνωστού μυθιστορήματος του Δούκα, την «Ιστορία ενός αιχμαλώτου», και σε συμφυρμό με τον «Οδοιπόρο» του, δίνει και τον υπότιτλο: «Ιστορία ενός οδοιπόρου».
Ο Ακρίβος κάνει μια πολύ έξυπνη επινόηση: ο αφηγητής δεν είναι ο τριτοπρόσωπος αφηγητής της βιογραφίας, αλλά ο πρωτοπρόσωπος της αυτοβιογραφίας. Επειδή όμως ζούμε στον αιώνα του ρεαλισμού στην αφήγηση, προβαίνει σε μια ακόμη επινόηση: εγκιβωτίζει την πρωτοπρόσωπη αφήγηση στο λόγο το δικό του, με ένα έξυπνο τρόπο. Παρουσιάζεται ως δημοσιογράφος που καταγράφει στο μαγνητόφωνό του την αφήγηση του υπέργηρου συγγραφέα, σε τέσσερις επισκέψεις, την οποία στη συνέχεια απομαγνητοφωνεί. Έτσι καταφέρνει να δώσει στο κείμενό του τη φρεσκάδα της αμεσότητας του προφορικού λόγου του ίδιου του βιογραφούμενου: απλός, ανεπιτήδευτος, εξομολογητικός.
Μπορεί η δοκιμιακή βιογραφία να είναι πιο αγαπητή σε ένα λόγιο κοινό, η μυθιστορηματική όμως είναι σίγουρα αγαπητή σε όλους. Έχει τη γοητεία του μυθιστορήματος και τη χρησιμότητα της πληροφορίας. Εξάλλου μπορεί πάντα στον αφηγηματικό λόγο να εμφιλοχωρούν δοκιμιακά αποσπάσματα, και αυτό συμβαίνει συνήθως στα μυθιστορήματα.
Ενδιαφέρον έχουν οι λογοτεχνικές προτιμήσεις του Δούκα. Από τους παλιούς προτιμά το Σολωμό και τον Κωνσταντίνο Θεοτόκη. Δεν του αρέσει ούτε ο Παλαμάς ούτε ο Καζαντζάκης. «Αυτό βέβαια δεν σημαίνει πως δεν αναγνωρίζω την αξία τους. Απλούστατα δεν μου πάνε εμένα» (σελ. 63).
Διαβάζοντας το βιβλίο δεν μαθαίνουμε μόνο για τον Δούκα. Μαθαίνουμε για τον Κόντογλου, με τον οποίο υπήρξαν συμμαθητές και συγκάτοικοι στην Αθήνα όπου ήλθαν να σπουδάσουν, όπως και για τον Χαλεπά, του οποίου έγραψε μια βιογραφία,
Διαβάζοντας το βιβλίο αυτό βλέπουμε μια επιβεβαίωση της παροιμίας «Κάνε καλό και ρίξε το στο γιαλό». Αναγνωρισμένος σαν λογοτέχνης, αγαπημένος από το κοινό αλλά παραμελημένος από την Πολιτεία, θα περάσει τα τελευταία χρόνια της ζωής του πάμφτωχος σε ένα γηροκομείο, μαζί με τη γυναίκα του. Το γηροκομείο πληρώνεται από το μηνιαίο έμβασμα που του στέλνει εδώ και χρόνια ένας Εβραίος τον οποίο έκρυψε στην κατοχή, και ο οποίος έγινε μεγάλος επιχειρηματίας στην Ιταλία.
Συχνά διαβάζοντας αφηγήματα μου έρχονται στο νου προσωπικές ιστορίες. Κατεβαίνω βιαστικά από την Αθήνα να δω τον πατέρα μου που ήταν στο Βενιζέλιο νοσοκομείο στο Ηράκλειο, με προβλήματα προστάτη. Τον προλαβαίνω έτοιμο να φύγει.- Δεν θα κάνεις εγχείρηση; Του λέω. – Όχι, μου λέει, φοβούμαι. Και νομίζεις ότι θα τα καταφέρεις να ζήσεις ανθρωπινά αν δεν κάνεις εγχείρηση; Εξάλλου δεν είναι επικίνδυνη. Πρέπει να κάτσεις να την κάνεις.
Εγχειρίστηκε στα 75 του. Πέθανε μετά από 19 χρόνια. Ο Δούκας, άτεκνος (στο γηροκομείο τον επισκεπτόταν ο γιος της γυναίκας του από τον προηγούμενό της γάμο), πηγαίνει στη Μόσχα για τον προστάτη, αλλά φοβάται να κάνει εγχείρηση, και γυρνάει άπρακτος. Αυτός ο φόβος του θανάτου, ένα από τα τέσσερα υπαρξιακά προβλήματα κατά Ίρβιν Γιάλομ, είναι τελικά πανίσχυρος. Παρόλο που πέθανε 89 χρονών, η αρρώστια αυτή τον ταλαιπώρησε.
Ο Δούκας ήταν ένας υπέροχος άνθρωπος. Ειλικρινής, τίμιος, φιλαλήθης, ανιδιοτελής. «Το συναξάρι του Στρατή Δούκα» θα πήγαινε πολύ ωραία σαν εναλλακτικός τίτλος. Όσοι δεν έτυχε να διαβάσουν έργα του Στρατή Δούκα και να τον αγαπήσουν μέσα απ’ αυτά, θα τον αγαπήσουν σίγουρα διαβάζοντας αυτό το συναξάρι του Κώστα Ακρίβου.