Κατερίνα Γναφάκη, Χορεύοντας

Κατερίνα Γναφάκη, Χορεύοντας, Αθήνα 2006, Ύφος

Η παρακάτω βιβλιοκριτική δημοσιεύτηκε στο Λέξημα

«Χορεύοντας»! Πολλές φορές τα διακείμενα λειτουργούν συνειρμικά, ερήμην του συγγραφέα. Άραγε χορεύοντας με τους λύκους; Με τι;
Θα το δούμε διαβάζοντας τα ποιήματα της συλλογής που μας έδωσε η Κατερίνα, νέο μέλος στο lexima, και για την ώρα τακτικό, στις συναντήσεις της Τετάρτης στο καφέ Diana. Κρητικιά, μια ιδιότητα που με συγκινεί, καθότι Κρητικός κι εγώ, και δασκάλα, που με γεμίζει συναδελφικά αισθήματα.
Διάβασα τη συλλογή. Όχι, η Κατερίνα δεν χορεύει με τους λύκους, χορεύει με τ’ αστέρια. Τ’ αστέρια είναι απ’ τις λέξεις που επανέρχονται συχνά στα ποιήματά της.
Η παλέτα των λέξεων της Γναφάκη είναι περιορισμένη. Ιδεοψυχαναγκαστικά καθηλώνεται σε λέξεις που επαναλαμβάνονται στα ποιήματά της και συνιστούν τη γεωγραφία της ποίησής της. Η λέξη «χορεύω» και τα παράγωγά της συναντώνται 47 φορές τουλάχιστον (μπορεί να μου ξέφυγε καμιά). Η τελευταία λέξη της συλλογής είναι «χορεύει». Όσο για τη λέξη «τραγουδώ», αυτή τη συναντήσαμε 37 φορές.
Το τραγούδι είναι το μόνο μου
ένδυμα,
υφασμένο με το αγέννητο
και το άδηλο.
Κανένας δεν μπορεί
να μου το πάρει.
Θα ματώσουν τα χέρια.
Η Γναφάκη γράφει ποίηση χωρίς να κατατρύχεται από την αγωνία της επίδρασης. Πάρα πολλοί στίχοι της είναι έμμετροι σε αυστηρές παραδοσιακές φόρμες, τη στιγμή που η πλειοψηφία των σύγχρονων ποιητών γράφει σε ελεύθερο στίχο. Και στις έμμετρες φόρμες της αναγνωρίζει κανείς φωνές του παρελθόντος, και κυρίως του Σολωμού.
Ο ουρανός τη φίλησε
με τ’ ανθισμένο στόμα,
τη φίλησε, τη μύρωσε κι ευωδιάζει
ακόμα.
Το παρακάτω τετράστιχο όμως είναι καθαρή μαντινάδα, ερωτικότατη, κρητικότατη.
Σταφύλια έχουν τα χείλη σου,
έλικες τα μαλλιά μου,
στα μάτια σου η κληματαριά,
Οι ρίζες στην καρδιά μου.
Τα παρακάτω τετράστιχα σε τροχαϊκό μέτρο τι θυμίζουν;
Το ποτάμι, το ποτάμι,
το στοιχειό του ποταμού
η νεράιδα, οι νύμφες
και το γέλιο του νερού.

Οι αδελφές μου που χορεύουν
οι αδελφές μου που γελούν
ζωγραφίζουνε τα κρίνα,
τ’ άγρια ρόδα του βυθού.
Να τι θυμίζουν:
«Σε γνωρίζω από την κόψη
του σπαθιού την τρομερή..». Η εικονοποιεία όμως είναι από τους «Ελεύθερους πολιορκημένους|», και συγκεκριμένα από τον «Πειρασμό».
Ψηλά σ’ ένα βραχάκι,
απότομο πολύ,
στέκει ένα κατσικάκι
κι αναζητάει τροφή.
«Την είδα την ξανθούλα, την είδα ψες αργά» κλπ.
Τι ανακαλούν συνειρμικά οι παρακάτω στίχοι, λόγω της φόρμας τους;
Δεν είμαι αστρί, μήτε λουλούδι
κι ούτε της αύρας το φιλί,
μήτε της θάλασσας το φύκι,
μα των ματιών σου είμαι η ψυχή.
Εγώ, μόλις τους διάβασα, μου ήλθαν στο μυαλό οι παρακάτω στίχοι του Βάρναλη.
«Δεν ειμ’ εγώ σπορά της τύχης ο πλαστουργός της νιας ζωής. Εγώ ’μαι τέκνο της ανάγκης κι ώριμο τέκνο της οργής».
Κοίτα να δεις, αναρωτιόμουνα αν βγαίνει ακόμη ο «Οδηγητής», αλλά ψάχνοντας στο google μην κάνω καμιά πατάτα με τους στίχους, τους βρήκα στο τεύχος του Φλεβάρη του 2003, από όπου, για να μην κάθομαι να αντιγράφω, έκανα copy and paste. Τελικά βγαίνει, και υπάρχει και ηλεκτρονικά.
Βέβαια να μην το παρακάνουμε με τις συνειρμικές ανακλήσεις, γιατί καμιά φορά μας βγάζουν εκεί που δεν θέλουμε. Για παράδειγμα όταν διάβασα το στίχο «Καθαρεύω και ίπταμαι» στο μυαλό μου ήρθαν οι στίχοι «οδηγώ και σε σκέφτομαι». Δεν ξέρω ποιος τους τραγουδά, σίγουρα όμως δεν είναι του Μάνου Ελευθερίου, που η εκδήλωση προς τιμήν του στο Κορωπί, με τις θαυμάσιες εισηγήσεις (μπράβο Γιάννη και Ελένη άλλη μια φορά) την Κυριακή στις 10 του Σεπτέμβρη πολύ μας άρεσε.
Και ενώ στη στιχουργική της η Κατερίνα επηρεάζεται από τον Σολωμό, ακόμη και με στίχους που ανακαλούν στίχους του Σολωμού («τα σπλάχνα μου χορεύουν», «του σπαθιού την κόψη», προϊόντα πιθανότατα κρυπτομνησίας), στην εικονοποιεία της δανείζεται από τον Κάλβο. Οι ουρανοί, οι γαλαξίες, οι αστερισμοί κάνουν συχνά την εμφάνισή τους σε υπέροχες μπαρόκ εικόνες. Και πού αλλού θα φαινόταν πιο καθαρά η Καλβική επίδραση από ότι στο ποίημα «Ωκεανός»; Παρόλο που έχει εδώ μεταφορική σημασία, οι εικόνες που χρησιμοποιεί η Κατερίνα είναι καλβικές: «Τράνεψαν τα κύματα», «απ’ του ήλιου τους δρόμους», «σχίστηκαν οι ουρανοί», «Ύμνος έγινε το πέλαγο», «δίνη των κυμάτων», «το θάλπος σου, ήλιε μου», «Γη κι ουρανός μαζί!» κλπ.
Αντιστικτικά υπάρχουν τα γεμάτα τρυφερότητα «παιδικά» ποιήματά της, με πρώτο και καλύτερο το «Νανούρισμα»:
Το κορμάκι σου ανθισμένο
κι όλο άνοιξη ανασαίνω
λουλουδένιο, λουλουδένιο,
τριαντάφυλλο ανοιγμένο.
«Πολλά από τα ποιήματα αυτής της συλλογής είναι παλιά», γράφει η Γναφάκη, «ωστόσο θέλησα να τα παρουσιάσω αποχαιρετώντας ένα κομμάτι του εαυτού μου που αφήνω καλωσορίζοντας το καινούριο». Δεν ξέρουμε ποια είναι τα παλιά και τα καινούρια. Όλα μας άρεσαν. Εμείς καλωσορίζοντας την καινούρια ποιήτρια, στην πρώτη της αυτή συλλογή, και με τα παλιά της και με τα καινούρια της ποιήματα, της ευχόμαστε κάθε δημιουργικότητα.