Anthony Wilden, Επιστημολογία και οικολογία

Anthony Wilden, Επιστημολογία και οικολογία, μετ. Φώτης Τερζάκης, Αθήνα 1997, εκδόσεις Παρουσία.

Στα οικολογικά επιχειρήματα για μια επικείμενη μη αντιστρεπτή καταστροφή του γήινου οικοσυστήματος προβάλλεται συνήθως ένας αντίλογος που στηρίζεται κυρίως στα επιχειρήματα αφενός μιας υπερβολικής φοβίας και καταστροφολογικής απαισιοδοξίας, και αφετέρου στην προβολή της πανάκειας της Επιστήμης: Η επιστήμη που έφτιαξε μια τεχνολογία που ρυπαίνει, μπορεί να φτιάξει και μια τεχνολογία αντιρρύπανσης, κ.λπ.
Ο Anthny Wilden ήλθε να καταρρίψει τον αντιοικολογικό αυτόν αντίλογο χρησιμοποιώντας τις θεωρητικές κατακτήσεις της επιστήμης στο δεύτερο μισό του 20ού αιώνα, και κυρίως την πρόσφατα ανεπτυγμένη συστημική θεωρία.
Κάθε σύστημα χαρακτηρίζεται από κανόνες ομοιόστασης/αυτοδιατήρησης. Ο βασικός ομοιοστατικός νόμος είναι ο νόμος της αρνητικής ανάδρασης (π.χ. όταν σε ένα θερμοσίφωνα η θερμοκρασία ξεπερνάει κάποια τιμή, κλείνει η παροχή ρεύματος για να αποφευχθεί η έκρηξη). Όμως στο γήινο οικοσύστημα, οι κοινωνικο-πολιτικο-οικονομικές δομές (συστήματα μέσα στο γήινο οικοσύστημα, τα οποία χρησιμοποιούν τον εκτός αυτών χώρο ως περιβάλλον προς εκμετάλλευση) επιβάλλουν διαδικασίες θετικής ανάδρασης (ένα φαινόμενο, για παράδειγμα, θετικής ανάδρασης, είναι η πυρκαγιά: έχει την τάση να φουντώνει): Μια πιο ξέφρενη συσσώρευση κεφαλαίου, μια πιο άγρια εκμετάλλευση της φύσης. Οι διαδικασίες αυτές θετικής ανάδρασης θα οδηγήσουν μακροπρόθεσμα στην κατάρρευση του συστήματος. Όπως γράφει χαρακτηριστικά ο Anthony Wilden, «Όταν το οικοσύστημα υπόκειται σε διαταράξεις που υπερβαίνουν ένα ορισμένο κατώφλι, η σταθερότητά του δεν μπορεί πλέον να διατηρηθεί μέσα στα πλαίσια των κανόνων που έχει στη διάθεσή του. Σ’ αυτό το σημείο οι ταλαντώσεις του οικοσυστήματος δεν μπορούν πλέον να ελεγχθούν από την πρώτης τάξεως αρνητική ανάδραση που είναι η πηγή τους. Η επακόλουθη εκθετική διεύρυνση των παρεκκλίσεων μπορεί να ελεγχθεί μόνο από δευτέρας τάξεως αρνητική ανάδραση: την καταστροφή του συστήματος ή την ανάδυσή του ως μετασυστήματος».
Τι μπορεί να είναι αυτό το μετασύστημα; Είναι απλούστατα το γήινο οικοσύστημα, με αρκετά διαφορετική μορφή όμως από τη σημερινή, πιθανότατα χωρίς τον άνθρωπο και μια πληθώρα άλλους οργανισμούς.