Manuchehr Mosayyeri, Donya

Manuchehr Mosayyeri, Donya (2003)
http://www.imdb.com/title/tt0364310/
http://www.imdb.com/title/tt0364310/plotsummary

Βλέποντας την Donya έκανα κάποιες σκέψεις σε ζητήματα πρόσληψης και μη.
Κατ’ αρχάς, ξεχωρίζω τα έργα με θέση (à thèse, όπως στο μυθιστόρημα) από τα βαρβαρικά. Επίσης ξεχωρίζω τα έργα σε δυο κατηγορίες, στα έργα στα οποία η ιστορία είναι το πρόσχημα για να αναδειχθεί το κοινωνικοπολιτικό φόντο, και στα έργα όπου το φόντο τίθεται περίπου ως a priori για την ανάπτυξη μιας ιστορίας, για να μην κινούνται οι ήρωες στο κενό. Στην πρώτη κυρίως κατηγορία τοποθετούνται τα έργα με θέση. Σ’ αυτή την κατηγορία θα τοποθετούσα τα τέσσερα έργα της Tahmineh Milani που είδα (Δυο γυναίκες, Το κρυμμένο μισό, Η ανεπιθύμητη γυναίκα και Η πέμπτη αντίδραση, για τα οποία έχουμε γράψει εδώ http://hdermi.blogspot.com/2012/01/tahmineh-milani-unwanted-woman-and.html και εδώ http://hdermi.blogspot.com/2011/11/tahmineh-milani.html). Είναι έργα φεμινιστικά, που καταγγέλλουν τη θέση της γυναίκας στο Ιράν, με μια περισσότερο ή λιγότερο συναρπαστική πλοκή. http://www.blogger.com/img/blank.gifΥπάρχουν και αρκετά άλλα ιρανικά έργα, κυρίως γυhttp://www.blogger.com/img/blank.gifναικών σκηνοθετών, αλλά της Milani είναι τα πιο χαρακτηριστικά.
Και τώρα οι σκέψεις για την πρόσληψη.
Μια αφηγηματική τεχνική που χρησιμοποιείται κυρίως στο αστυνομικό έργο, είτε για μυθιστόρημα πρόκειται είτε για ταινία, είναι η ανατροπή μιας αφηγηματικής αναμονής. Όμως τόσο η αφηγηματική αναμονή όσο και η ανατροπή δημιουργούνται συγγραφικά. Ο συγγραφέας ξεγελάει τον αναγνώστη κάνοντάς τον να πιστέψει ότι αυτός είναι ο δολοφόνος, για να δημιουργήσει στο τέλος την ανατροπή, με το να αποδεικνύεται ότι ο δολοφόνος είναι κάποιος άλλος. Βέβαια αρκετοί αναγνώστες, ξέροντας το κόλπο, δεν ξεγελιούνται, ξέρουν από την αρχή ότι ο δολοφόνος είναι κάποιος άλλος από αυτόν που σε αφήνει ο συγγραφέας να υποθέσεις, αλλά κι απ’ αυτούς πάλι λίγοι μόνο θα μαντέψουν σωστά.
Πέρα όμως από τις ενδοκειμενικές αναμονές και ανατροπές, που δημιουργούνται δηλαδή σκόπιμα από τον συγγραφέα (ή το σεναριογράφο, αν πρόκειται για ταινία), συνειδητοποιώ βλέποντας την Donya ότι υπάρχουν και εξωκειμενικές αναμονές και ανατροπές. Αυτές μπορεί να καθορίζονται από τη συνολική συγκρότηση του δέκτη (ψυχολογία, μορφωτικό υπόβαθρο κ.λπ.), αλλά και από πιο ειδικούς παράγοντες. Στην περίπτωσή μου, ο ειδικός παράγοντας είναι ότι πολλά ιρανικά έργα καταγγέλλουν τη θέση της γυναίκας στο Ιράν. Έτσι βλέποντας την αρχή της Donya, κάνω τη σκέψη ότι πρόκειται για ένα ακόμη έργο με θέση. Υπάρχει ένας πατέρας αφέντης που θέλει να παντρέψει το γιο του με κοπέλες που θέλει αυτός. Ο γιος απορρίπτει την μια πρόταση μετά την άλλη, γιατί είναι ήδη ερωτευμένος με κάποια κοπέλα. Η αφηγηματική αναμονή είναι ότι ο έρωτας τελικά θα θριαμβεύσει• ότι στόχος του έργου είναι να καταγγείλει αυτή την απαράδεκτη κατάσταση που υπάρχει στο Ιράν, που μέχρι πρότινος υπήρχε και στη δική μας κουλτούρα, την επιβολή της πατρικής θέλησης στην εκλογή της νύφης ή του γαμπρού. Βέβαια θα έπρεπε να με υποψιάσει το ότι δεν έβλεπα προς το παρόν να κολλάει σ’ αυτό τη σχήμα η Donya.
Τελικά το έργο δεν ανήκει στα έργα με θέση, αλλά στα έργα που απλά αφηγούνται μια συναρπαστική ιστορία. Η Donya έχει βαλθεί να αγοράσει ένα σπίτι από έναν κτηματομεσίτη, που το έχει κάνει δική του κατοικία, αν και θέλει να το κατεδαφίσει και να κτίσει πολυκατοικία, παρά τις αντιρρήσεις της γυναίκας του. Για ποιο λόγο η Donya θέλει να αγοράσει αυτό ειδικά το σπίτι και κανένα άλλο; Αυτό το μαθαίνουμε στο τέλος: πρόκειται για το πατρικό της σπίτι. Μπροστά στην άρνησή του να της το πουλήσει μηχανεύεται άλλο κόλπο. Τον ξελογιάζει, την παντρεύεται, και της το μεταβιβάζει. Ακόμη, ο κτηματομεσίτης αυτός παραβιάζει την μουσουλμανική εντολή, ότι ο άντρας, όταν θέλει να πάρει και άλλη γυναίκα, πρέπει να έχει την συγκατάθεση της πρώτης. Έχω βέβαια διαβάσει ότι η συγκατάθεση αυτή παίρνεται συνήθως με απειλές και εκβιασμούς, αλλά αυτό δεν έχει σημασία. Στην προκειμένη περίπτωση ο κτηματομεσίτης αυτός της το κρύβει. Μάλιστα πιο πριν την στέλνει ταξίδι αναψυχής και προσκυνήματος στη Μέκκα, για να είναι ελεύθερος να φλερτάρει με την Donya. Όταν βέβαια μαθαίνει, και μαζί του κι εμείς, το σχέδιο της Donya, η οποία φυσικά, μετά τη μεταβίβαση, του ζητάει διαζύγιο, αφού μέσα στους όρους του γάμου τους (που στο ισλάμ είναι συμβόλαιο, και όχι μυστήριο όπως σε μας) ήταν να μπορεί, όποτε θέλει, να του ζητήσει διαζύγιο. Στο τέλος του έργου τον βλέπουμε να περπατάει καταρρακωμένος μέσα στη βροχή.
Το έργο ήταν πάρα πολύ καλό, με πολλές κωμικές σκηνές, ιδιαίτερα στην αρχή, που με έκαναν να πιστέψω ότι πρόκειται για κωμωδία. Είχε μια συναρπαστική πλοκή, όμως δεν ήταν έργο με θέση.
Ίσως δεν ήταν έργο με θέση για μένα, τον δυτικό θεατή, που περίμενα κάτι άλλο. Για τους ιρανούς θεατές όμως μπορεί να είχε και θέση: γεροπαραλυμένοι, αφήστε τις νεαρές και κοιτάξετε τις γυναίκες σας• μια θέση που θα ήταν πιο δυνατή αν η νέα γυναίκα τού έβαζε στο χέρι ένα μεγάλο μέρος από την περιουσία του. Όμως, όπως είπαμε, το μόνο που ήθελε αυτή ήταν να πάρει πίσω το πατρικό της σπίτι, και αφού δεν ήθελε να της το πουλήσει σκαρφίστηκε αυτό τον τρόπο.
Η ανατροπή στην αφηγηματική μου προσδοκία δεν μετέβαλε την εκτίμησή μου: πρόκειται για μια πάρα πολύ καλή ταινία. Οι κωμικές σκηνές είναι ιδιαίτερα απολαυστικές.