Henry James, Τα λάφυρα του Πόιντον

Henry James, Τα λάφυρα του Πόιντον (μετ. Κατερίνα Ιορδάνογλου), Μεταίχμιο 2006, σελ. 263

  Το μόνο μυθιστόρημα του Henry James που είχα διαβάσει μέχρι τώρα ήταν το The turn of the screw, όταν ήμουν φοιτητής στο Τμήμα Αγγλικών Σπουδών. Όταν έκανα το διδακτορικό μου διάβασα και τη «Θεωρία του μυθιστορήματος». Το μυθιστόρημα «Τα λάφυρα το Πόιντον» το είχα αγοράσει στην φτηνή έκδοση, σε μικρό σχήμα, που διανεμήθηκε με κάποια εφημερίδα, και στη συνέχεια έφτασε στις προσφορές της Πρωτοπορίας. Το ανακάλυψα πρόσφατα ανάμεσα σε άλλα αδιάβαστα βιβλία, και είδα πως ήταν ό,τι πρέπει για να το διαβάσω στο πλοίο πηγαίνοντας, ή καλύτερα ερχόμενος, στην Κρήτη για τις καλοκαιρινές μου διακοπές.

  Στην πρώτη πρώτη σελίδα, πριν τις σελίδες με την ταυτότητα του βιβλίου (εκδόσεις, copyright, μεταφραστής κ.λπ.) υπάρχει ένα κείμενο που επιγράφεται «Για τα λάφυρα του Πόιντον». Εκεί διαβάζουμε:

  «Η Φλέντα, η διστακτική ηρωίδα του Τζέιμς, θα μπλεχτεί στον δραματικό καβγά ανάμεσα στη μητέρα και το γιο, ωστόσο μοιάζει ανήμπορη να κάνει τον Όουεν δικό της, παραμένοντας σιωπηλή όταν ο έρωτάς της γι’ αυτόν βρίσκει τόσο ολοφάνερα ανταπόκριση. Είναι η συμπεριφορά της αποτέλεσμα ενδοιασμών ή καπρίτσιου; Είναι αληθινή αυταπάρνηση ή ένα δίλημμα που πηγάζει από σεξουαλική άγνοια ή νεύρωση;».

  Ο συντάκτης του κειμένου περιμένει άραγε από τον αναγνώστη να απαντήσει σ’ αυτό το ερώτημα, αφού διαβάσει το βιβλίο; Πρέπει ο αναγνώστης να αντιμετωπίσει την ηρωίδα σαν ένα αίνιγμα, το οποίο πρέπει να λύσει;

  Διαβάζοντας για τον Henry James στη βικιπαίδεια, θα έλεγα ότι η διστακτικότητα της Φλέντα που είχε σαν αποτέλεσμα να χάσει τον άντρα που αγαπά, οφειλόταν στο υψηλό ηθικό ανάστημά της, καθώς δεν ήθελε να κλέψει τον άντρα μιας άλλης, ή τουλάχιστον αυτή πρέπει να ήταν η αντίληψη του James για την ηρωίδα του. Εμείς βέβαια θα μπορούσαμε να εκλάβουμε τους ηθικούς ενδοιασμούς, οι οποίοι, πρέπει να το πούμε, δεν διατυπώνονται με σαφήνεια στο έργο, ως εκλογίκευση ψυχολογικών αναστολών, των οποίων τη φύση δεν θα είχε νόημα να ανιχνεύσουμε.

  Αλλά γιατί να ψάχνουμε να λύνουμε αινίγματα; Το έργο πρέπει να το προσλάβουμε, όσοι τουλάχιστον από εμάς έχουμε ξεφύγει από τον ιδεοψυχαναγκασμό των αινιγμάτων (ιδεοψυχαναγκασμό που ήταν παλιά τόσο διαδομένος, που τον συνάντησα από τον Οιδίποδα και την Τουραντότ μέχρι τα παραμύθια της γιαγιάς μου, ένα από τα οποία έχω παραθέσει στο βιβλίο μου «Η λαϊκότητα της κρητικής λογοτεχνίας»), ως μια ελεγεία για την δυστυχισμένη Φλέντα που υπέστη μια τέτοια απώλεια, για την οποία όμως ευθύνεται η ίδια εξαιτίας των επιλογών της και για τις οποίες υποφέρει ως γνήσια τραγική ηρωίδα, και εμείς νοιώθουμε τον αριστοτελικό έλεο γι’ αυτήν.

  Ο James δεν αρκείται στην απώλεια του αγαπημένου. Όταν αυτός, αφού έχει παντρευτεί πια την Μόνα, της στέλνει ένα γράμμα παρακαλώντας την να πάρει το πιο ακριβό αντικείμενο του σπιτιού του στο Πόιντον, προτείνοντας μάλιστα τον πανάκριβο μαλτέζικο σταυρό, αυτή αναβάλει διαρκώς. Και όταν, μετά από βδομάδες, αποφασίζει τελικά να πάει να το πάρει θα είναι πολύ αργά. Ο καπνός που βλέπει στον ορίζοντα και κτυπάει στα ρουθούνια της προέρχεται από το Πόιντον, που έπιασε φωτιά πριν λίγες ώρες, και όπου τίποτα δεν φαίνεται να έχει σωθεί από τις φλόγες. Απογοητευμένη θα πάρει το τραίνο της επιστροφής.

  Σαν έλληνας αναγνώστης εισέπραξα με έκπληξη κάποια ανθρωπολογικά στοιχεία. Σύμφωνα με το αγγλικό δίκαιο, το τότε τουλάχιστον, το σπίτι, μετά το θάνατο του πατέρα, το κληρονομεί ο γιος, και η μητέρα, όταν αυτός παντρεύεται, πρέπει να ξεκουμπιστεί. Η κυρία Γκέρεθ, μπροστά στον επικείμενο γάμο του γιου της με τη Μόνα, μετακομίζει στο Ρικς, σε ένα σπίτι που κληρονόμησε από μια γεροντοκόρη θεία της. Αντί όμως να πάρει μαζί της κάποια λίγα πράγματα, αδειάζει το Πόιντον-εξ ου και ο τίτλος του έργου. Αυτό φέρνει σε ρήξη μητέρα και γιο. Η Μόνα αρνείται να παντρευτεί τον Όουεν αν δεν επιστραφούν τα πράγματα. Η κυρία Γκέρεθ, όταν μαθαίνει πως ο γιος της αγαπά τη Φλέντα, η οποία είναι η κολλητή της φίλη και την ήθελε πάντα σαν νύφη, επιστρέφει τα λάφυρα στο Πόιντον. Καθόλου έξυπνο από τη μεριά της, γιατί η Μόνα, όταν επιστρέφει αυτός ο θησαυρός, αρπάζεται πάλι από τον Όουεν, ο οποίος τώρα πια, και με δεδομένη τη στάση της Φλέντα, δεν μπορεί να κάνει πίσω. Η κυρία Γκέρεθ έπρεπε να περιμένει. Αλλά αν περίμενε δεν θα είχαμε την τραγωδία που προέκυψε, όπως και η Αντιγόνη, αν δεν γυρνούσε να βεβαιωθεί ότι ο Πολυνείκης εξακολουθούσε να είναι σκεπασμένος με το χώμα που έριξε πάνω του, η τραγωδία θα είχε διαφορετική εξέλιξη.

  Αυτά στην Αγγλία. Εδώ στην Ελλάδα ξέρω περιπτώσεις που οι γονείς, όταν παντρεύεται το παιδί τους, αν δεν το έχουν προικίσει με σπίτι, εγκαταλείπουν το δικό τους και μετακομίζουν σε ένα μικρότερο. Δυο άτομα που είναι τους χωράει, ενώ ο γιος ή η κόρη τους πρέπει να έχουν ένα μεγάλο σπίτι για να μεγαλώσουν τα δικά τους παιδιά.

   Η Φλέντα, βιώνοντας τη ματαίωση, μοιάζει με τσεχωφική ηρωίδα. Ο James, που στη δεύτερη περίοδο της δημιουργίας του ασχολήθηκε σχεδόν αποκλειστικά με το θέατρο, θα μπορούσε να είχε μεταγράψει σε θαυμάσιο θεατρικό έργο το μυθιστόρημά του, ενώ συνήθως έκανε το αντίθετο, τα θεατρικά του έργα, που δεν είχαν ιδιαίτερη επιτυχία στη σκηνή, τα μετέγραφε σε μυθιστορήματα. Η μαθητεία του στο θέατρο δίνει εξάλλου μια θεατρική δομή στο μυθιστόρημά του, με τον διάλογο να πλημμυρίζει τις σελίδες του. Όμως η λεπτολογία στις αναλύσεις των καταστάσεων, των κινήτρων και των αισθημάτων στις οποίες εντρυφούν αφειδώς οι δυο ηρωίδες, δίνει μεγάλη έκταση σ’ αυτούς τους διαλόγους και από αυτή την άποψη είναι αντιθεατρικοί. Η ίδια λεπτολογία χαρακτηρίζει και τον τριτοπρόσωπο αφηγητή, που ως παντογνώστης θεός μας μεταφέρει και τις πιο μύχιες σκέψεις, και τις πιο λεπτές αποχρώσεις των συναισθημάτων της ηρωίδας του στην οποία εστιάζει συνεχώς. Αυτή η λεπτολογία σε συνδυασμό  με την μακροπερίοδο που είναι ένα χαρακτηριστικό του ύφους του James κάνουν δύσκολη την ανάγνωση, και, μπορώ να υποθέσω, και τη μετάφραση. Παρ’ ολ’ αυτά είναι ένα πολύ καλό βιβλίο, που το απόλαυσα. Σίγουρα θα διαβάσω και άλλον Henry James.