Μιχάλη Χουρδάκη-Νίσπιτα, Βιογραφίες, Αθήνα 2011, σελ. 230
Η παρακάτω βιβλιοκριτική δημοσιεύτηκε στο Λέξημα
Δυο εξαιρετικές βιογραφίες δυο εξαιρετικών τέκνων της Κρήτης
Η παροιμία λέει: Από γενιά πάει το βασιλίκι. Τον Μιχάλη Χουρδάκη, που γράφει με το ψευδώνυμο Νίσπιτας, τον ήξερα σαν έναν ικανό μαντινιαδολόγο και στιχοπλόκο με πάθος για τη διάσωση της γλώσσας και μάλιστα της ντοπιολαλιάς της ιδιαίτερης πατρίδας του, της Νεάπολης, όμως δεν ήξερα ότι κρατάει από γενιά, και μάλιστα από τη γενιά του Διαλλινομιχάλη.
Τον Μιχάλη Διαλλινά (Διαλλινομιχάλη, 1853-1927) τον ξέρω από παιδί, καθώς η μητέρα μου συνήθιζε να μου απαγγέλνει τα δυο κορυφαία έργα του, τον «Καπετάν Καζάνη» (1909) και την «Κριτσοτοπούλα» (1912). Ένα χρόνο πριν πεθάνει, το 1978, την ηχογράφησα σε αυτά και άλλα ποιήματα. Τρία χρόνια αργότερα έγραφα το βιβλίο μου «Η λαϊκότητα της Κρητικής Λογοτεχνίας», και στο τελευταίο κεφάλαιο με τίτλο «Η Κριτσοτοπούλα» κατέγραφα τα συμπεράσματά μου από τη σύγκριση ανάμεσα στο γραπτό κείμενο και στο τι είχε διασώσει η μνήμη της μητέρας μου. Το κεφάλαιο αυτό το επεξεργάστηκα αργότερα και αποτέλεσε την εισήγησή μου σε ένα συνέδριο που έγινε στην Λιουμπλιάνα της Σλοβενίας το 2000 με τίτλο «Captain Cazanis and Critsotopoula: the last Cretan epics». Δυο χρόνια αργότερα, το 2002, σε ένα συνέδριο στην Ζάκυνθο μίλησα πάλι για τον Διαλλινομιχάλη. Τίτλος της εισήγησής μου ήταν «Ο λαϊκός Kρητικός δραματουργός Μιχάλης Διαλλινάς: Το λαϊκό θέατρο στην υπηρεσία της απελευθέρωσης των αλύτρωτων περιοχών».
Για τον Μιχάλη Διαλλινά μιλούσα με ενθουσιασμό στην παρέα μας του ηλεκτρονικού περιοδικού «Λέξημα». Ο φίλος μου ο Πάτροκλος Χατζηαλεξάνδρου που έχει την λογοτεχνική σελίδα «Περι-γραφής» επηρεάστηκε από τον ενθουσιασμό μου. Μου ζήτησε την «Κριτσοτοπούλα» που την είχα αγοράσει σε πολυγραφημένο κείμενο το 1980 από ένα βιβλιοπωλείο της Νεάπολης, την πληκτρολόγησε και την ανάρτησε στο «Περι-γραφής», μαζί με αποσπάσματα από τις εισηγήσεις μου. Έχοντας λοιπόν μια τέτοια αγάπη για τον Διαλλινομιχάλη ήταν για μένα θεόσταλτο δώρο η βιογραφία του, γραμμένη από τον Μιχάλη Χουρδάκη. Τον Νίσπιτα, του οποίου η γιαγιά ήταν ανιψιά του Διαλλινομιχάλη.
Αυτό το μαθαίνω διαβάζοντας τη βιογραφία του. Όπως επίσης με έκπληξη μαθαίνω πως ο Μανώλης Γιαλουράκης, ο εξαίρετος αυτός λόγιος της διασποράς (γεννήθηκε και έζησε στην Αλεξάνδρεια) ήταν εγγονός του Διαλλινομιχάλη, όπως και η λαογράφος Μαρία Πιτυκάκη, και αυτή εγγονή του. Επίσης η Ρίκα Διαλλινά είναι εγγονή ενός από τα αδέλφια του Διαλλινομιχάλη.
Η δεύτερη βιογραφία είναι του Ιωάννη Γεωργίου Μακράκη, ξαδέλφου του Διαλλινομιχάλη. Τα κοινά γονίδια δεν ήταν ειδικά λογοτεχνικά, αλλά γενικά καλλιτεχνικά. Ο Ιωάννης Μακράκης ήταν ξυλογλύπτης. Ο Μιχάλης Χουρδάκης παραθέτει πλούσιο φωτογραφικό υλικό με τα δημιουργήματά του, από το οποίο καταλαβαίνει κανείς πόσο αξιόλογος και ταλαντούχος ξυλογλύπτης ήταν. Σε πάρα πολλές εκκλησίες υπάρχουν έργα του, από τέμπλα μέχρι δεσποτικούς θρόνους.
Ο Μιχάλης Χουρδάκης πρωτοτυπεί ως βιογράφος. Δεν παραθέτει απλώς σε συνεχή λόγο τη βιογραφία αλλά και πολλές από τις πηγές του, κυρίως αποσπάσματα από εφημερίδες. Μάλιστα στη βιογραφία του Ιωάννη Μακράκη παραθέτει και ειδικό κεφάλαιο με τίτλο «Οι σκόπελοι που συνάντησα στην εργασία μου», δίνοντας έτσι όχι μόνο τη βιογραφία και τις πηγές του, αλλά αφηγούμενος ταυτόχρονα και όλη την περιπέτεια της συγγραφής της.
Θα αναφερθώ σε κάποια αποσπάσματα που έχουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Διαβάζουμε:
«Είχε μεγαλώσει πια ο Μιχαλάκης κι έπρεπε να μάθει γράμματα. Το μοναδικό σχολείο (ιδιωτικό) που λειτουργούσε τότε στην περιοχή του Απάνω Μεραμπέλου, ήταν στη Μονή Κρεμαστών. Στο ίδιο σχολείο είχε μάθει γράμματα κι ο πατέρας του, αλλά τότε ήταν ακόμη «κρυφό σκολειό» (σελ. 35).
Στο «κρυφό σκολειό» της μονής Φανερωμένης είχε μάθει γράμματα και η Ροδάνθη, η «Κριτσοτοπούλα». Το γράφω αυτό γιατί αρχίζει να κυκλοφορεί η αντίληψη ότι το κρυφό σχολειό ήταν μύθος. Μπορεί στην υπόλοιπη Ελλάδα, στην Κρήτη όμως όχι.
Ο Μιχάλης Διαλλινάς, στον κρητικό διχασμό (πριγκιπικοί και βενιζελικοί), ενώ αρχικά ήταν με τον πρίγκιπα μετά έγινε βενιζελικός. Ο διχασμός φαίνεται είναι το εθνικό μας χόμπι. Ακολούθησε ο πανελλαδικός διχασμός του 1916, μετά ο διχασμός σε κομμουνιστές και εθνικόφρονες, και τελευταία ο διχασμός ανάμεσα σε μνημονιακούς και αντιμνημονιακούς. Τον Διαλλινομιχάλη τον προβοκάρανε συνεχώς ώστε να εκδηλωθεί υπέρ του Βενιζέλου και να τον συλλάβουνε.
«-Αλήθεια κύριε Διαλλινά, κάνει ο πρωτοδίκης. Η ζοφώδης κατάστασις, νομίζετε ότι θα συνεχιστεί, ή θα συνετιστούν οι επαναστάται; (Θέρισο). Εκφραστείτε επιτέλους!
Αφού εξάνοιξε μοίραρχο και πρωτοδίκη ο Διαλλινομιχάλης, συμπονετικά, λέει ντως:
Ετσά που παν τα πράματα αν πάνε ως το τέλος
γρήγορα θα φωνάξουμε, ζήτω… ο πρίγκιπας»
-Μα δεν πάει ετσά ο στίχος κύριε Διαλλινά, είπε ένας.
-Ε, πε τονε συ ετσά που πάει, απηλοήθηκε ο Μιχαλάκης, κι εγλύτωσε από την παγίδα που του ’χανε στημένη.
Όμως οι φανατικοί πριγκιπικοί προεστοί της Νεάπολης συνέχιζαν να προκαλούν τον ποιητή και να σκαρφίζονται ένα σωρό πλεκτάνες, ώστε να τον αναγκάσουν να εκφραστεί κατά του πρίγκιπα και να τον συλλάβουν με την κατηγορία της εξύβρισης της Αρχής. Παράλληλα έβαζαν οργανωμένες ομάδες τραμπούκων να πηγαίνουν μεσάνυχτα έξω από το σπίτι του στη Νεάπολη, να πετούν πέτρες στα κλειστά παράθυρα και την πορτέλα και να βρίζουν ουρλιάζοντας. Μια βραδιά μάλιστα, έσπασαν και τη βαριά ξύλινη και χοντρή πορτέλα του σπιτιού, μπήκαν στην αυλή και προχώρησαν στον κήπο και ξερίζωσαν τα φυτά και τα μικρά καρποφόρα δέντρα με αξίνες» (σελ. 51-52).
Ας το παραδεχτούμε, από τότε η κατάσταση έχει βελτιωθεί. Όμως όχι, δεν ήταν προδότες οι πριγκιπικοί όπως κατηγορούσαν εκείνοι τους βενιζελικούς, όντας απόλυτα πεπεισμένοι ότι στον αγώνα τους ενάντια στον Βενιζέλο είχαν δίκιο. Αλλά η Ιστορία αποφάνθηκε διαφορετικά.
Και ο Διαλλινομιχάλης, μετριοπαθής από τη φύση του, γράφει:
Ημείς δεν λέγωμεν ποτέ ότι είσθε προδότες
το ξέρουμε ότι κι εσείς ήσαστε πατριώτες.
Μα το συμφέρον τ’ άτιμο, το πείσμα κι η βλακεία
κι η προς τον Βενιζέλο μας απίστευτη κακία
σας κάνει να μη βλέπετε πέραν του οφθαλμού σας…» (σελ. 56).
Θα κλείσω την παρουσίαση αυτού του εξαίρετου βιβλίου με την έκκληση που κάνει ο Μιχάλης Χουρδάκης, να τιμηθεί με έναν ανδριάντα το άξιο αυτό τέκνο όχι μόνο της ιδιαίτερης πατρίδας του, της Νεάπολης, αλλά και όλης της Κρήτης.
Μπάμπης Δερμιτζάκης
Η παρακάτω βιβλιοκριτική δημοσιεύτηκε στο Λέξημα
Δυο εξαιρετικές βιογραφίες δυο εξαιρετικών τέκνων της Κρήτης
Η παροιμία λέει: Από γενιά πάει το βασιλίκι. Τον Μιχάλη Χουρδάκη, που γράφει με το ψευδώνυμο Νίσπιτας, τον ήξερα σαν έναν ικανό μαντινιαδολόγο και στιχοπλόκο με πάθος για τη διάσωση της γλώσσας και μάλιστα της ντοπιολαλιάς της ιδιαίτερης πατρίδας του, της Νεάπολης, όμως δεν ήξερα ότι κρατάει από γενιά, και μάλιστα από τη γενιά του Διαλλινομιχάλη.
Τον Μιχάλη Διαλλινά (Διαλλινομιχάλη, 1853-1927) τον ξέρω από παιδί, καθώς η μητέρα μου συνήθιζε να μου απαγγέλνει τα δυο κορυφαία έργα του, τον «Καπετάν Καζάνη» (1909) και την «Κριτσοτοπούλα» (1912). Ένα χρόνο πριν πεθάνει, το 1978, την ηχογράφησα σε αυτά και άλλα ποιήματα. Τρία χρόνια αργότερα έγραφα το βιβλίο μου «Η λαϊκότητα της Κρητικής Λογοτεχνίας», και στο τελευταίο κεφάλαιο με τίτλο «Η Κριτσοτοπούλα» κατέγραφα τα συμπεράσματά μου από τη σύγκριση ανάμεσα στο γραπτό κείμενο και στο τι είχε διασώσει η μνήμη της μητέρας μου. Το κεφάλαιο αυτό το επεξεργάστηκα αργότερα και αποτέλεσε την εισήγησή μου σε ένα συνέδριο που έγινε στην Λιουμπλιάνα της Σλοβενίας το 2000 με τίτλο «Captain Cazanis and Critsotopoula: the last Cretan epics». Δυο χρόνια αργότερα, το 2002, σε ένα συνέδριο στην Ζάκυνθο μίλησα πάλι για τον Διαλλινομιχάλη. Τίτλος της εισήγησής μου ήταν «Ο λαϊκός Kρητικός δραματουργός Μιχάλης Διαλλινάς: Το λαϊκό θέατρο στην υπηρεσία της απελευθέρωσης των αλύτρωτων περιοχών».
Για τον Μιχάλη Διαλλινά μιλούσα με ενθουσιασμό στην παρέα μας του ηλεκτρονικού περιοδικού «Λέξημα». Ο φίλος μου ο Πάτροκλος Χατζηαλεξάνδρου που έχει την λογοτεχνική σελίδα «Περι-γραφής» επηρεάστηκε από τον ενθουσιασμό μου. Μου ζήτησε την «Κριτσοτοπούλα» που την είχα αγοράσει σε πολυγραφημένο κείμενο το 1980 από ένα βιβλιοπωλείο της Νεάπολης, την πληκτρολόγησε και την ανάρτησε στο «Περι-γραφής», μαζί με αποσπάσματα από τις εισηγήσεις μου. Έχοντας λοιπόν μια τέτοια αγάπη για τον Διαλλινομιχάλη ήταν για μένα θεόσταλτο δώρο η βιογραφία του, γραμμένη από τον Μιχάλη Χουρδάκη. Τον Νίσπιτα, του οποίου η γιαγιά ήταν ανιψιά του Διαλλινομιχάλη.
Αυτό το μαθαίνω διαβάζοντας τη βιογραφία του. Όπως επίσης με έκπληξη μαθαίνω πως ο Μανώλης Γιαλουράκης, ο εξαίρετος αυτός λόγιος της διασποράς (γεννήθηκε και έζησε στην Αλεξάνδρεια) ήταν εγγονός του Διαλλινομιχάλη, όπως και η λαογράφος Μαρία Πιτυκάκη, και αυτή εγγονή του. Επίσης η Ρίκα Διαλλινά είναι εγγονή ενός από τα αδέλφια του Διαλλινομιχάλη.
Η δεύτερη βιογραφία είναι του Ιωάννη Γεωργίου Μακράκη, ξαδέλφου του Διαλλινομιχάλη. Τα κοινά γονίδια δεν ήταν ειδικά λογοτεχνικά, αλλά γενικά καλλιτεχνικά. Ο Ιωάννης Μακράκης ήταν ξυλογλύπτης. Ο Μιχάλης Χουρδάκης παραθέτει πλούσιο φωτογραφικό υλικό με τα δημιουργήματά του, από το οποίο καταλαβαίνει κανείς πόσο αξιόλογος και ταλαντούχος ξυλογλύπτης ήταν. Σε πάρα πολλές εκκλησίες υπάρχουν έργα του, από τέμπλα μέχρι δεσποτικούς θρόνους.
Ο Μιχάλης Χουρδάκης πρωτοτυπεί ως βιογράφος. Δεν παραθέτει απλώς σε συνεχή λόγο τη βιογραφία αλλά και πολλές από τις πηγές του, κυρίως αποσπάσματα από εφημερίδες. Μάλιστα στη βιογραφία του Ιωάννη Μακράκη παραθέτει και ειδικό κεφάλαιο με τίτλο «Οι σκόπελοι που συνάντησα στην εργασία μου», δίνοντας έτσι όχι μόνο τη βιογραφία και τις πηγές του, αλλά αφηγούμενος ταυτόχρονα και όλη την περιπέτεια της συγγραφής της.
Θα αναφερθώ σε κάποια αποσπάσματα που έχουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Διαβάζουμε:
«Είχε μεγαλώσει πια ο Μιχαλάκης κι έπρεπε να μάθει γράμματα. Το μοναδικό σχολείο (ιδιωτικό) που λειτουργούσε τότε στην περιοχή του Απάνω Μεραμπέλου, ήταν στη Μονή Κρεμαστών. Στο ίδιο σχολείο είχε μάθει γράμματα κι ο πατέρας του, αλλά τότε ήταν ακόμη «κρυφό σκολειό» (σελ. 35).
Στο «κρυφό σκολειό» της μονής Φανερωμένης είχε μάθει γράμματα και η Ροδάνθη, η «Κριτσοτοπούλα». Το γράφω αυτό γιατί αρχίζει να κυκλοφορεί η αντίληψη ότι το κρυφό σχολειό ήταν μύθος. Μπορεί στην υπόλοιπη Ελλάδα, στην Κρήτη όμως όχι.
Ο Μιχάλης Διαλλινάς, στον κρητικό διχασμό (πριγκιπικοί και βενιζελικοί), ενώ αρχικά ήταν με τον πρίγκιπα μετά έγινε βενιζελικός. Ο διχασμός φαίνεται είναι το εθνικό μας χόμπι. Ακολούθησε ο πανελλαδικός διχασμός του 1916, μετά ο διχασμός σε κομμουνιστές και εθνικόφρονες, και τελευταία ο διχασμός ανάμεσα σε μνημονιακούς και αντιμνημονιακούς. Τον Διαλλινομιχάλη τον προβοκάρανε συνεχώς ώστε να εκδηλωθεί υπέρ του Βενιζέλου και να τον συλλάβουνε.
«-Αλήθεια κύριε Διαλλινά, κάνει ο πρωτοδίκης. Η ζοφώδης κατάστασις, νομίζετε ότι θα συνεχιστεί, ή θα συνετιστούν οι επαναστάται; (Θέρισο). Εκφραστείτε επιτέλους!
Αφού εξάνοιξε μοίραρχο και πρωτοδίκη ο Διαλλινομιχάλης, συμπονετικά, λέει ντως:
Ετσά που παν τα πράματα αν πάνε ως το τέλος
γρήγορα θα φωνάξουμε, ζήτω… ο πρίγκιπας»
-Μα δεν πάει ετσά ο στίχος κύριε Διαλλινά, είπε ένας.
-Ε, πε τονε συ ετσά που πάει, απηλοήθηκε ο Μιχαλάκης, κι εγλύτωσε από την παγίδα που του ’χανε στημένη.
Όμως οι φανατικοί πριγκιπικοί προεστοί της Νεάπολης συνέχιζαν να προκαλούν τον ποιητή και να σκαρφίζονται ένα σωρό πλεκτάνες, ώστε να τον αναγκάσουν να εκφραστεί κατά του πρίγκιπα και να τον συλλάβουν με την κατηγορία της εξύβρισης της Αρχής. Παράλληλα έβαζαν οργανωμένες ομάδες τραμπούκων να πηγαίνουν μεσάνυχτα έξω από το σπίτι του στη Νεάπολη, να πετούν πέτρες στα κλειστά παράθυρα και την πορτέλα και να βρίζουν ουρλιάζοντας. Μια βραδιά μάλιστα, έσπασαν και τη βαριά ξύλινη και χοντρή πορτέλα του σπιτιού, μπήκαν στην αυλή και προχώρησαν στον κήπο και ξερίζωσαν τα φυτά και τα μικρά καρποφόρα δέντρα με αξίνες» (σελ. 51-52).
Ας το παραδεχτούμε, από τότε η κατάσταση έχει βελτιωθεί. Όμως όχι, δεν ήταν προδότες οι πριγκιπικοί όπως κατηγορούσαν εκείνοι τους βενιζελικούς, όντας απόλυτα πεπεισμένοι ότι στον αγώνα τους ενάντια στον Βενιζέλο είχαν δίκιο. Αλλά η Ιστορία αποφάνθηκε διαφορετικά.
Και ο Διαλλινομιχάλης, μετριοπαθής από τη φύση του, γράφει:
Ημείς δεν λέγωμεν ποτέ ότι είσθε προδότες
το ξέρουμε ότι κι εσείς ήσαστε πατριώτες.
Μα το συμφέρον τ’ άτιμο, το πείσμα κι η βλακεία
κι η προς τον Βενιζέλο μας απίστευτη κακία
σας κάνει να μη βλέπετε πέραν του οφθαλμού σας…» (σελ. 56).
Θα κλείσω την παρουσίαση αυτού του εξαίρετου βιβλίου με την έκκληση που κάνει ο Μιχάλης Χουρδάκης, να τιμηθεί με έναν ανδριάντα το άξιο αυτό τέκνο όχι μόνο της ιδιαίτερης πατρίδας του, της Νεάπολης, αλλά και όλης της Κρήτης.
Μπάμπης Δερμιτζάκης
Posts
No comments:
Post a Comment